tag:blogger.com,1999:blog-25809967013773696602024-03-13T10:56:59.778-07:00makAtanista...Alisngaw kan sakong alimpupuroLeo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.comBlogger47125tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-47460486674681452862011-05-20T23:16:00.000-07:002011-05-20T23:21:18.127-07:00panalangin ng isang guroMy Prayer to You Oh Lord<br /><br />God, my endearing and loving Father;<br />And You I know, even more, as my awe-inspiring Master<br />Let Your presence be on me, as I place my trust in You.<br />Guide me to where You want me to be - as I should Oh Lord.<br /><br />God, let your words be my words and deeds,<br />and that are carefully chosen and full of wisdom<br />like things which I've always wanted for my students.<br /><br />As the good morning comes, Lord<br />direct me to the first move that counts a lot<br />and that will often brings me and will dictate<br />how the rest of my day's instructions will unfold.<br /><br />God, be with me always to win all days of my stay <br />in Calabanga National High School<br />Especially this very day as I stand in front of my eager learners....<br />I also welcome You to show the way to me<br />not to situations where i could get off to a bad start<br />and as I get started with a usual encounter with them.<br />Always keep me ready to clear my thoughts<br />and as I prepare my self to it.<br /><br />God, as I get off to all ups and downs of my teaching,<br />whatever I lose, my Lord, may it be an object and a chance of my learning<br />And be my companion always as I learn from it -<br />so it won't happen anymore.<br /><br />God, help me display strengths in every topic I am supposed to discuss.<br />Loaded me with lots of sense of humor to my teaching<br />that I know will make a mark on me and on my student's lives.<br /><br />God, help me make no mistake<br />in welcoming inquiring minds of my students<br />Also, help me challenge their active minds<br />and encourage those of shy spirits.<br /><br />God, lead my students as what You lead me<br />to be the best of our abilities<br />and be the ones who respond to your call of leaving a legacy<br />and bringing that legacy to fullness-<br />of Your most Holy will<br />with sincerity and care, as ones like You, Amen.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-79543120687568483242011-03-26T20:41:00.000-07:002011-03-26T20:48:03.945-07:00eksam sa fil. Sa mga binasang kontemporaneong nobela, pumili ng isa at gawan ng <br /> banghay-aralin para sa ina-apat na antas ng mga mag-aral sa sekondarya.<br /><br /><br />BANGHAY - ARALIN SA PAGTUTURO NG FILIPINO 4<br />PANUNURING PAMPANITIKAN<br />IKALAWANG MARKAHAN - IKATLONG LINGGO<br /><br /><br /><br />I. PAKSA/MGA KASANAYAN/MGA KAGAMITAN<br /><br /> <br />Paksa : Pagsusuri sa Akdang Pampanitikan <br /> Teoryang Klasisismo <br />Susuriing Genre : Nobela<br /> Halimbawang Akda : Dekada ’70 (Kabanata IV)<br />Mga Kagamitan : Tape ng “Batas Militar” ng Inang <br /> Laya<br /> Tape ng diyalogo ng pangunahing <br /> tauhan<br />Kasanayang Pampanitikan : Pagtukoy sa mga bahaging nagpapakita ng makatotohanang paglalarawan sa tao, lipunan <br />at kapaligiran. <br /> Kasanayang Pampag-iisip : Mapanuring pagpapasya <br /> Halagang Pangkatauhan : Paggalang sa magulang.<br /><br /><br /><br /><br />II. MGA INAASAHANG BUNGA (BAWAT ARAW)<br /> <br />A. Naisasalaysay ang mga aktwal na karanasan sa akdang tinalakay.<br /><br />B. Mga Layuning Pampagtalakay<br /> <br />B.1. Pagsusuring Panlinggwistika<br /><br />Nasusuri ang pagkabuo ng salita batay sa ipinakahulugan nito.<br /> <br />B.2. Pagsusuring Panglinalaman<br /><br />Natutukoy ang uri ng tauhang ibig palitawin ng may - akda bilang isang indibidwal. <br /> <br />B.3. Pagsusuring Pampanitikan<br /> <br />Napipili ang mga bahaging nagpapakita ng mga makatotohanang paglalarawan sa tao, lipunan at kapaligiran.<br /><br />C. Nailalahad ang pansariling panlasa hinggil sa kabuluhan ng akda.<br /><br />D. Nakakasulat ng isang masining napaglalarawan ng isang ina.<br /><br /><br />III. PROSESO NG PAGKATUTO<br /> <br />UNANG ARAW<br /> <br />A. Mga Panimulang Gawain <br /> <br /> Mungkahing Estratehiya :<br /><br />1. Pakikinig ng awit – teyp ng “Batas Militar” ng Inang Laya.<br /><br /> Tanong : <br /><br />• Ano ang ibig ipahatid ng awit?<br /> <br />2. Pangkatang Gawain : Pagpapakita ng sariling interpretasyon sa awiting narinig.<br /><br /><br />Pangkat 1 : Pagpapakita ng isang senaryo sa awit sa pamamagitan ng “Tableau”.<br /><br />Pangkat 2 : Pagbuo ng iskit hango sa awit.<br /><br />Pangkat 3 : Pagbuo ng “mural”.<br /><br />Pangkat 4 : Paglilikha ng kaisipan mula sa awit.<br /><br /><br />3. Presentasiyon ng Gawain.<br /><br />4. Pagkuha ng feedback mula sa mga mag-aaral.<br /><br /><br /><br /><br /><br />B. Pagpapabasa ng Akda.<br /><br />Mungkahing Gawain : Dugtungang Pagbabasa<br /><br /><br />DEKADA ’70<br />(Ikaapat na Kabanata)<br />ni Luwalhati Bautista<br /><br /><br /> Ang kabataan ay mulat sa mga suliraning pampolitika at panlipunan sa bansa ngunit hanggang kailan ang kanilng pakikisangkot. <br /> <br />NAKALUBOG ako sa mga kaabalahang napasukan ko ng Disyembre ‘on kaugnay ng nakatakdang kasal nina Gani’t Evelyn, pag-alis ni Em, at Paskong hindi ko na maantala ang pagdating, Kasabay nito’y nagtatangka akong mag-make up kay Gani sa pamomoroblema niya kay Evelyn at mag-make up kay Evelyn na pamomoroblema niya kay Gani. Baya’n mo na nga muna ang ibang anak ko, wala naman akong aalahanin sa kanila. Liban sa nawiwiling umalis si Jason dala ang kanyang bike, wala akong problema sa trese anyos kong ito. Nagkakaro’n nga ng mga aksidente sa bisekleta pero hindi sa subdibisyon namin. Safe sa subdibisyon namin. <br /> <br />At si Bingo? Ayun, do’n na naman siya nagsasaranggola sa bubong nina Lola Asyang. ‘Yan naman ang masama sa isang ‘to, napakahirap pagsabihan! Kabilin-bilinan kong iwasan ang bubong ng may bubong!.. <br /> <br />“Bingo!” <br /> <br />“Andiyan na, Mommy!”<br /> <br />Hinatak ni Bingo pababa ang tali ng saranggola niya. Sinundan ko ng tingin ang sinulid papunta sa kakabit na saranggola: hindi ‘yon makulay na triyangulong papel na idinikit sa kawayan at may buntot pa mandin kundi isang kuwadradong pahina ng tila ata diyaryo lang na itinupi sa magkabilang gilid. Kawawa naman ang anak ko, ta-tsati-tsati lang ang saranggola. Pagpunta ko sa supermart, o dapat siguro, obligahin ko si Jules na igawa siya ng guryon. <br /> <br />Dati namang matiyaga si Jules kay Bingo. Pero lately yata ay lagi siyang may lakad. Pag nasa bahay naman ay nakakulong sa kuwarto. Lagi niyang sinasabi pag sinusundan siya ni Bingo: teka, mamaya na. Marami ‘kong assignment. <br /> <br />Baka naman sumusobra na’ng mga aralin ni Jules, a! Kung ba’t naman kasi sinabi nang h’wag mag-full load… <br /> <br />Gumewang-gewang ang saranggola ni Bingo, nawalan ng panimbang, at bumulusok sa harap ko. Sumabit ‘yon sa bakod ni Lola Asyang. Tinakbo ko ‘yon, sinambilat para pawalan, di sinasadyang nasabayan ng hatak ni Bingo, at napilas ‘yon at naiwan sa kamay ko. Nabilad sa mata ko ang pangmukhang mga salita sa manipis na puting papel, isang inimprentang balita pala ng leaflet na may titulong “Ang Bayan”. <br /> <br />Ang bayan… hindi na ‘ko tanga ngayon. Alam kong official paper ‘yon ng Communist Party of the Philippines. Kinalabutan ako. Kanino ‘to? Sa’n ‘to nakuha ni Bingo? <br /> <br />Nakababa na si Bingo mula sa bubong ni Lola Asyang. <br /> <br />“Tapon mo na, Mom! hiyaw niya. “ Sira na yan” dala ang sinulid na pauwi na siya. <br /> <br />“Bingo!” <br /> <br />Huminto si Bingo. Takbo ko halos palapit. <br /> <br />“San mo nakuha ‘to? Kanino to?” <br /> <br />Nagtaka siya. “Bakit?” <br /> <br />“Basta! Sa’n mo nakuha ‘to? <br /> <br />“Sa ‘tin.” <br /> <br />“Sa’ng lugar sa ‘tin?” <br /> <br />“Sa kuwarto ni Kuya Jules!” <br /> <br />Pero kanina ko pa naman talaga alam, na walang panggagalingan ang babasahing ‘to kundi si Jules lang! <br /> <br />Nakaramdam ako ng paglalatang loob, ng matindi pero kauna-unawang pagkagalit ng isang ina. <br /> <br />NGAYO’Y kaharap ko na, eto lang sa ibabaw ng mesang sulatan ni Jules, ang mga karugtong ng papel na hawak ko, Page 2, sabi sa ulunan ng anim na pahinang papel na pinagkabit lang ng staple wire. <br /> <br /><br />Binuklat ko ang mga kasamahan pa ng babasain na nasa mesa ni Jules . Liberation, isa pa ring newsletter. Photocopy ng ilang pahina ng Southeast Asia Chronicle. Kinopyang pahina ng Newsweek. Pawang may laman na titulo pa lang ay halata mo nang tumutuligsa sa batas militar, pumupuna sa ilang personahe ng gobyernong Pilipino, o tumatalakay sa pagkakatatag ng tinatawag nilang National Democratic Movement. <br /> <br />Ano ang ibig sabihin, may mga kopya nito sa pag-iingat ni Jules? “Come on, Amanda”; sabi ko sa sarili. Walang masama diyan, kung sa Newsweek ay t’yak na babasahing nagkalat lang sa downtown. Kung Southeast Asia Chronicle ay paniguradong nakapasok lang dito dahil may permiso ng gobyerno. <br /> <br />Pero, Ang Bayan? Hindi yata ako naniniwalang legal ‘to. <br /> <br />Malay mo, baka naman pinapayagan na rin ‘tong gobyerno para pasinungalingan ang bintang na wala na tayong press freedom. <br /> <br />H’wag kang tanga. Alam mong hindi basta magkaroon niyan si Jules! <br /> <br />Kinakabahan talaga ‘ko. Baka may iba na namang ginagawa si Jules. <br /> <br />Kakausapin ko siya. <br /> <br />Pero makikinig ba naman sa ‘kin yon? <br /> <br />Dapat, ‘yong ama niya’ng kumakausap sa kanya. <br /> <br />Pero hindi mahilig si Julian sa mga usapang pampulitika. Kung engineering pa sana ‘yon! <br /> <br />Kahit na. Basta kailangang kausapin niya si Jules! <br /> <br />Pero sabi ni Julian, “Loko talaga ‘yang anak mong ‘yan, e” <br /> <br />“Yan lang ba’ng sasabihin mo, loko ‘yong anak ko?” <br /> <br />Huminga nang malalim si Julian. “Nagbabasa lang naman ang anak mo, ano’ng masama ro’n? Estudyante ‘yong bata, gustong matuto. Pero so far, nananahimik na’ng mga estudyante, di ba? Wala nang mga rally-rally. Pagsasabihan ko’ng anak mo pag may dapat na ‘kong sabihin!” <br /> <br />“Julian …” <br /> <br />“Amanda, if you don’t mind … I’ve got work to do! Meaning, tapos na’ng usapan namin. <br /> <br />Pero di pa rin ako mapakali. At ipinasiya kong kahit ako, kakausapin ko si Jules. <br /> <br />Pero kailangan, alam ko’ng sasabihin ko sa kanya. Kailangan, matiyak ko muna na subersibo nga ang mga babasahing ‘to. <br /> <br />Kailangan, basahin ko muna ‘to. <br /> <br />“Hindi ang mga miyembro ng oil producing and exporting countries ang nagtatakda ng sobrang pagtaas ng presyo ng langis kundi ang mga oil companies na karamihay pag-aari ng Amerika. <br /> <br />Nangunot ang noo ko. Teka, ano ang subersibo rito? <br /> <br />“Kung ang isang bariles ng langis ay halagang sampung dolyar bago nag-1973, ang isang $1 ay napupunta sa bansang nagluluwas ng langis at samantalang ang $9 ay pinaghahatian ng mga langis at gobyerno ng kanya-kanyang bansa. <br /> <br />Hindi ko na pinag-iisipan kung ganon nga ba ‘yon. <br /> <br />Titulo: “Nalulugi Nga Ba ang mga Kompanya ng Langis?” <br /> <br />“Nangunguna ang Exxon sa mga industrial empires sa Estados Unidos. <br /> <br />“Ang Exon, Gulf Oil at Mobil ay lagi nang nasa top 10 earners ayon sa Fortune Magazine, simula no’ng 1955. <br /> <br />“Nangunguna ang mga kompanya ng langis sa top 500 companies sa Estados Unidos.<br /> <br />Listahan ng mga tubo ng mga kompanya ng langis na pag-aari ng America, umaabot sa isang bilyong dolyar isang taon? <br /> <br />Ang tala sa ibaba ay ilan lang sa listahan ng mga empresang may dayuhang kapital (mula sa iba pang newsletter);<br /> <br />San Miguel Corp – Major Investors: Soriano, USA <br /> <br />Pepsi-Cola – Pepsi Cola International, USA <br /> <br />Carnation, Phil – Carnation, USA <br /> <br />Kraft Foods, Inc. – Kraft, USA <br /> <br />Purefoods Corp – Hormel International, USA <br /> <br />Ilan lang ‘yon. May kasunod pa ‘yon. <br /> <br />Sila ang tinatawag na mga multinational companies sa Pilipinas.<br /> <br />“Nagpapasok sila rito ng maliit na kapital at nangungutang ng bilyun-bilyong piso sa mga banko sa Pilipinas para makapagtayo ng negosyo rito. Dito rin nila ibenenta ang kanilang produkto pero ang daan-daang milyong piso na tinutubo ng kanilang mga kompanya ay inuuwi nila pagkatapos sa kanilang mga bansa. <br /> Nag-isip ako. Hindi yata tama ‘yon, ano?<br /> <br />Uutangin nila ang pera natin, pagtutubuan sa atin, sa ilalabas ng bansa natin. Maghihirap nga tayo pag ganito nang ganito. <br /> <br />O baka naman ito na ang sinasabi ng mga aktibista na paghahakot ng Amerika sa kabuhayang-bansa ng Pilipinas? <br /> <br />Walang subersibo dito. Bakit magiging subersibo ang katotohanan? <br /> <br />Anu’t anuman, ang ibang artikulo ay kinabasahan ko na ng salitang one-man rule, puppetry, at dictorship. Ng NPA at rebolusyon. Sa ilalim ng batas militar huhulihin ka na niyan. <br /> <br />GABI na’y naro’n pa rin ako sa sala at naghihintay sa pagdating ni Jules, sa lugar na bahagya nang maabot ng ilaw sa komedor na siya kong iniwang bukas. Hindi sa ano pa mang pandramatikong epekto kaya pinatay ko ang ilaw sa sala. <br /> <br />“Nasisilaw lang ako sa pagkakahiga.”<br /> <br />“Ba’t diyan ka nakahiga?” usisa sa ‘kin ni Julian nang madaanan niya ‘ko. <br /> <br />“Hinihintay ko si Jules.” <br /> <br />“Darating din ‘yon” <br /> <br />Nagkibit lang siya ng balikat at pumasok na sa kuwarto. <br /> <br />Narinig ko ang maingat na pagbukas ng pinto kasunod ng klik ng susian. <br /> <br />“Ikaw na ba ‘yan, Jules? <br /> <br />“Hintakot ang sagot. “Bingo, Mom.” <br /> <br />Napabalikwas ako. “Bingo, ano pang ginagawa mo sa labas?” <br /> <br />“Narito na po ako sa loob.” <br /> <br />“Akyat na, sulong! At may dala ka pa manding susi!” <br /> <br />Dali-daling umakyat na nga si Bingo. <br /> <br />Pumalo ang pendulum ng relo. Labing isang ulit. Alas-onse na. Sus, mam’ya lang ay curfew na. Baka naman itong si Jules e hindi na naman uuwi! <br /> <br />Ilang ulit na niyang ginagawa ‘yong hindi pag-uwi. Tatawag na lang siya sa telepono. Mom, aabutan na ko ng curfew. Dito na ‘ko matutulog kina Danny.” O Luis. Minsa’y Tasyo. <br /> <br /><br />Hindi ko nga pala naitatanong kung sinu-sino ang mga ‘yon. Bigla’y naisip ko kasunod nito: Oo nga pala, ba’t ni Minsa’y wala siyang sinasabi na do’n naman siya matutulog kina Willy? ‘Yon ang dating best friend niya, a! Nagkadip’rensiyahan kaya sila ni Willy? <br /> <br />Klik ang susian. Bumukas naman ang pinto. <br /> <br />“Jules?” <br /> <br />Sagot: “Mom?”<br /> <br />Nakahinga ‘ko nang maluwag. “Ginagabi ka.” <br /> <br />Wala nang sagot. Ni hindi niya binuksan ang ilaw. Nagtaka ‘ko na hindi man lang siya nagbukas ng ilaw. Dumeretso siya sa silid. Nakapasok na siya sa silid bago man lamang ako nakapagtanong kung kumain na siya. <br /> <br />Nagtaka si Jules. Hindi man, hindi ko naman uumpisahan agad ang pagkausap sa kanya. Itatanong ko lang kung kumain na siya. Ipaghahain ko siya, uupo ako sa harap niya habang kumakain siya. Kakausapin ko muna siya tungkol sa ibang mga bagay. <br /> <br />Kinatok ko ang pinto niyang nakalapat na agad. Pinihit ko pabukas ang seradura. <br /> <br />“Jules?” <br /> Nakaupo siya sa gilid ng kama at nakayupyop ang mukha sa palad. Malungkot ang anyo ng nakalaylay na balikat niya. Nalulon sa tabi niya ang isang tabloid. <br /> <br />Napapagod siya, pasiya ko. Pasiya ko baka wala siya sa mood na makipag-usap. Saglit na nag-alaala ‘ko na baka wala ako sa timing.<br /> <br />Inabot ko ang tabloid. Binuksan. Hindi ito diyaryong Maynila, a Local paper ‘yon ng isang malayong komunidad. <br /><br /><br /><br /><br /><br />Headline: NPA, NAPATAY SA ENGKUWENTRO<br /> <br />Binalingan ko si Jules. “Napapa’no ka? Masakit ba’ng ulo mo?” <br /> <br />Humikbi siya bilang sagot. <br /> <br />Binitiwan ko nang tuluyan ang tabloid. Hinarap ko na siyang tuluyan. “Jules?” <br /> <br />Nag-angat na siya ng mukha. Makirot at luhaan ang batang mukha ng aking si Jules! <br /> <br />“Bakit?” alalang-alala usisa ko.” Ang’ng nangyari sa ‘yo?” <br /> <br />Umiling siya at nagtangkang makailag. Kinagat niya ng mariin ang labi para pigilan ang isa pang hikbi. Pero hindi na nakapagsinungaling ang latay ng hapdi sa mata niya. Kumibot ang labi niya, Naginginig, at sa katal na boses, sinabi niya ang totoo. <br /> <br />“P-pinatay nila si Willy, Mom! Patay na si Willy!” sabay sabog ng iyak. Pahagulgol. Nakalulunos. Parang bata. <br /> <br />Niyakap ko si Jules. Hindi ko alam kung sinong ang tinutukoy niya, ang naiintindihan ko lang ay patay na si Willy … Si Willy na biglang naalala ko kanina lang… na kaibigan niya, matalik at minsa’y mas kapatid pa kung ituring kaysa kay Gani… pinatay! <br /> <br /><br />1. Pipili ang guro ng mga mag-aaral na gagawa ng dugtungang pagbabasa.<br /><br />2. Patatatuin sila sa harap ng klase upang dito basahin ang akda.<br /><br />3. Pagbigayin ang mga mag-aaral ng pamantayan sa wastong pakikinig. <br /><br /><br /><br />B. Pagbubuod sa Akda.<br /><br /><br />Mungkahing Istratehiya : “Story Ladder”<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br />PAGSUSURI SA AKDA<br />IKALAWANG ARAW<br /><br />A. Panimulang Gawain<br /><br /> Mungkahing Istratehiya : “Formations”<br /> Pagpapabuo ng mga hugis batay sa itinakdang salita.<br /> Pamamaraan :<br />1. Papangkatin ang klase.<br />2. Magbibigay ang guro ng mga salita sa bawat pangkat.<br />3. Iisip o bubuo ng hugis ang mga mag-aaral ayon sa ibig ipahiwatig ng salita.<br /><br />4. Isisigaw ang salita kapag nabuo na ang hugis.<br /> <br />Pangkat 1 : Pakikibaka<br /> Pangkat 2 : Kapangyarihan<br /> Pangkat 3 : Kulungan<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /> B. Pagtalakay sa Aralin<br /><br />1. Pangkatang Pagsusuri <br /><br />Pangkat 1 at 2 : Pagsusuring Panglinggwistika <br /><br /> Mungkahing Istratehiya : Denotasyon / Konotasyon<br /><br /><br /> <br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /> Pangkat 3 at 4 : Pagsusuring Pangnilalaman <br /><br /> Mungkahing Istratehiya : “Lubos na Pagkilala ng Tauhan”<br /><br />1. Pangalan __________________________________. <br />2. Edad ______________________________________.<br />3. Pinag-aralan ________________________________.<br />4. Kalagayan sa buhay __________________________.<br />5. Hanapbuhay ________________________________.<br />6. Mga Paniniwala______________________________. <br /><br /><br /> <br /><br />Pangkat 5 at 6 : Pagsusuring Pampanitikan <br /><br /> Mungkahing Estratehiya : “Webbing”<br /><br />Pagpapakita ng mga katotohanag mga katangian ng mga sumusunod:<br /><br />Tao Lipunan Kapaligiran<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /> B. Pagbabahaginan ng mga kaisipan / kaalaman.<br /><br /> C. Pagkuha ng karagdagang reaksyon mula sa mga mag-aaral.<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /> D. Pagbubuo ng Sintesis<br /><br /> Mungkahing Istratehiya : “Concentric Circles”<br /><br /><br /><br /><br /> Pantulong na<br /> Kaisipan<br /><br /><br /> Punong Kaisipan<br /><br /><br /><br /><br /><br />IV. EBALWASIYON<br /><br /> PAGPAPAHALAGA SA AKDA<br /> <br />IKATLONG ARAW<br /> <br />Panimulang Gawain<br /> <br /> Mungkahing Istratehiya : “Sculpture”<br /><br />Pagpapabuo sa pamamagitan ng clay ng mensahe o tema ng akdang tinalakay.<br /><br />Pagpapaliwanag kung bakit ito ang pinili nila. <br /><br />Pagpapahalaga sa akdang tinalakay.<br /><br /> Pangkatang Gawain<br /><br /> Pangkat 1 at 2 : Pagpapakita ng Pakikisangkot <br /> <br /> Mungkahing Istratehiya : “Punto de Vista”<br /> <br /> <br /><br /><br />Pamamaraan :<br /><br />1. Ang mga mag-aaral ang gaganap bilang mga panauhin at tagapagsalita.<br /><br />2. Hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng kanilang sariling damdamin na para bang sila ang mga tauhan sa kwento. Sila ang magpaplano kung ano ang itatanong at isasagot. <br /><br />Pangkat 3 at 4 : Pagpapakita ng Paghahambing <br /><br />Mungkahing Gawain : Paghahambing ng Dekada ’70 sa iba ang pelikulang sinulat ni Luwahati Bautista batay sa mga sumusunod:<br /><br /><br />Paksa <br />Tauhan <br />Mensahe<br /><br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /><br /> Pangkat 5 at 6 : Pagpapakita ng Pagtataya <br /><br /> Mungkahing Gawain : Pagpapahanap ng mga bahaging may bisang pandamdamin kaugnay ng mga sumusunod:<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br />Pag-uulat sa klase ng napag-usapan.<br />Pagkuha ng reaksyon sa mga nakinig.<br />Pagbibigay ng guro ng karagdagang feedback.<br />Pagbuo ng Sintesis ng napag-usapan.<br />Mungkahing Estratehiya : “Caravan”<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br />V. PAGPAPALAWAK NG KARANASAN<br /><br />PAGLIKHA<br /><br />IKAAPAT NA ARAW<br /><br />A. Panimulang Gawain<br /><br />Mungkahing Gawain : Paggamit ng naka-tape na dayalogo ng pangunahing tauhan (Amanda). <br /><br />B. Pagpaparinig ng naka-tape na mga piling dayalogo ng ina. <br />C. Pagbibigay reaksyon ng mga mag-aaral.<br /><br />1. Anong uri ng ina ang pangunahing tauhan?<br />2. Ilarawan bilang isang asawa.<br />3. Nakikisangkot ba siya sa nangyayari sa lipunan?<br />D. Pagpapapili ng taglay nitong katangian na matatagpuan din sa sariling ina.<br /><br /><br />E. Pagpapaliwanag ng guro sa magiging gawain batay sa mga sumusunod na pamantayan:<br /><br />1. Paglalarawan sa sariling ina sa isang masining na pamamaraan.<br /><br />2. Pagbuo ng komposisyong may 3 talata.<br />3. Paggawa ng sariling pamagat.<br /><br />F. Pagpapabasa ng ilang napasimulan.<br /><br /> <br /> G. Pagbibigay ng feedback ng guro<br /><br /> H. Pagpapatuloy ng pagsulat sa bahay.<br /><br /><br />PAGPAPAHALAGA SA ISINULAT<br /><br />IKALIMANG ARAW<br /><br />A. Panimulang Gawain<br /><br />Mungkahing Gawain : Pagpapakita ng mga sumusunod na larawan:<br /> <br />B. Pagbibigay - reaksyon sa mga larawang ipinakita.<br />C. Pag-uugnay sa isinagawang gawain.<br />D. Pagpapalitan ng gawain sa napiling kapareha.<br />E. Pagkuha ng feedback.<br /><br />• “Ano ang naramdaman habang binabasa ang isinulat na komposisyon ng kaklase?<br /><br />F. Pagpapabasa sa klase ng ilang kapareha.<br />G. Pagbibigay-reaksyon<br />• Angkop ba ito sa ibinigay na pamantayan?<br />H. Pagbibigay ng guro ng puna sa isinulat ng mga mag-aaral / huling input ng guro<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br />2. Bilang isang guro, talakayin ang dapat taglayin ng isang guro ng Panitikan.<br /><br /><br />Napakaraming dapat talakayin at pagnilayan hinggil sa mga katangiang dapat taglayin ng isang guro ng Panitikan. Isa pa’y, totoo nga’t sadyang napakaimposible sa isang gurong tulad ko na magtaglay ng mga katangiang inaasahan sa isang tunay na guro ng panitikan kung ni wala man lamang akong hilig sa larang ng pagbabasa. Dahil kung tutuusin, ang simpleng pagakahilig dito ay masasabing isa ng katangiang napakapraktikal sa sinumang individuwal na nasa larang ng panuruan.<br /><br />Kaya ngayon, sa tulong ng mga sumusunod na impormasiyong nakalap mula sa aking mga pagbabasa ng kung ano-anong dapat basahin sa mga aklatan at sa mundo ng internet, hinggil sa nasabing kapakinabangan, nawa’y makatulong upang ang isang gurong tulad mo rin ay magkaroon ng mga mapanghahawakang gabay sa buhay-guro.<br /><br />Unang Pagtalakay:<br /><br />Sa isang pagtalakay mula sa facebook page ni Virgilio S. Almario, kanyang binigyang linaw at diin ang isang katangiang kailangang taglayin ng isang guro upang maging eksperto o maalam ito sa pagbabasa at pagtuturo ng panitikan:<br /><br />ISANG PANINGING KRITIKAL, ang ugali ng isip at pandamá na huwag masiyahan sa rabaw ng bagay-bagay at huwag basta sumunod sa batas at tuntunin; ang ugaling magnilay bago magsalita, at lalo na bago magpasiya; at kaugnay ng mga ito, ang ugaling magsaliksik at matiyagang magsuri sa kahit gaano kaliit na suliranin; at higit sa lahat, ang ugaling maging bukás sa kabaguhan at kahandaang tumanggap ng pagbabago’t pagwawasto. <br /><br />ANG TUNGKULIN NG GURO BILANG KRITIKONG FILIPINO ni Virgilio S. Almario<br />Martes, Oktobre 19, 2010, 2:25n.g.<br /><br />Ito, ayon pa rin ay Almario, ay agimat laban sa pagiging tamad at konserbatibong guro at talisman laban sa pagiging bulág na tagasunod ng burukrasya. Kung wala ang isang guro ng tinatawag na paninging kritikal, hindi siya kailanman magiging isang mahusay na guro, aniya.<br /><br />Ipinaliwanag pa rin niya na, sapagkat ang totoo, inaasahan sa isang guro ng panitikan na maging kritiko—maging dalubhasa sa panunuring pampanitikan—upang maging epektibong guro ng panitikan, ang pagiging kritiko ay nagsisimula raw sa pagkakaroon ng paninging kritikal.<br /><br />Sa kadahilanang ang paninging kritikal ay napakahalaga, inaasahan din na sa kadahilanan na pagpapahalaga sa Panitikang Filipino ang pinakaubod ng kontekstwal na pagtalakay na ito ni Almario, kanyang ipinanunukala ang anumang mabuting kasagutan sa mga tanong na ito:<br /><br />Patriotismo and nasiyonalismo. 1) Paano natin malilinang ang pagmamahal sa ating bayan kung iskolar nga táyo pero mangmang sa kasaysayan at kulturang Filipino? 2) Paano natin maituturo ang paggálang sa ating sarili kung maliit ang tingin natin sa ating katutubong panitikan? 3) Kung lagi nating ipinagpaparangalan ang katangian ng panitikang banyaga—dahil iyon ang mas alam natin—at puro pintas táyo sa mga tula o kuwentong Filipino?<br /> <br /> Kaugnay sa nasasaad na mga tanong, sinabi niya na, hanggang ngayon daw, biktima pa rin táyo ng alindog ng kulturang Amerikano. Kayâ tulad ng mga pensionado at gradweyt sa pagtuturo ng mga Thomasites noong panahon ng Amerikano ay tigib pa rin ang ating utak ng edukasyong kolonyal. Walang remedyo sa problemang ito kundi ang matibay, napakatibay, na pasiya ng guro na maging Filipino sa isip, sa salita, at sa gawa. Kailangan ang gurong may paninging kritikal at Filipino. Hindi lamang siya mahilig magsaliksik at magsuri. Higit siyang mahilig magsaliksik ng panitikang Filipino at mahilig maghanap at magsuri ng katangiang Filipino sa kaniyang binabása at ipinababásang panitikan.<br /> <br />Dagdag niya pa, ayon sa kanyang pala-palagay sa kolonyalismo, na ang kasalukuyang mababàng pagtingin sa sarili nating panitikan ay nakaugat sa kamangmangan, sa totoong kawalan o kakulangan natin ng kaalaman sa ating sariling panitikan.<br /><br />Gaya ng naging kongklusiyon ni Almario, ninais ko ring ulitin at hiramin muli yaon bilang panapos ko rin sa pagtalakay na ito:<br /><br />Ngunit tulad ng sabi ko, hindi natin masasalungat ang mga puna laban sa ating panitikan sa isang bandá at hindi rin natin mabibigyan ng wastong pagpapahalaga ang ating panitikan sa kabilâng bandá, kung wala táyong sapat na kaalaman sa sarili nating panitikan.<br /><br /> Sapat at wastong kaalaman ang simula ng paninging kritikal. Sapat at wastong kaalaman sa ating panitikan ang simula ng paninging kritikal at Filipino.<br /><br /><br /> Pangalawang Pagtalakay:<br /><br />Ayon naman sa isa pa ring sayt sa internet, tinalakay ni Rolando A. Bernales, sa kanyang naisulat na lathalaing Ang Pagtuturo ng Panitikan sa Batayang Edukasyon, kung tutuusin daw, maging ang maraming dalubhasa ay sang-ayon sa pala-palagay na sa mga guro dapat isisi ang kawalan ng interes ng mga mag-aaral sa pagbabasa ng tunay na panitikan, lalo na kung panitikang Filipino ang pag-uusapan. Kung nagbabasa man sila ay sapagkat ipinababasa sa kanila ng guro. <br /><br />Sa isang panayam ay ganito ang sinabi ni Badayos (1998): … May malaking bagay na nagagawa ang paraan ng pag-aaral at pagtuturo ng panitikan sa ating mga paaralan. Hinayaan nating magdaos ng paligsahan ang mga mag-aaral sa pagsasaulo ng nilalaman ng panitikan. Naging maluwag tayo sa pagsasabing “magaling” sa sinumang makasasagot ng mga tanong na ang simula ay Sino, Ano, Alin, Kailan, Saan tungkol sa itinakdang aralin sa panitikan.<br />Idinagdag pa ni Badayos ang mga sumusunod na obserbasiyon: <br />Hindi tumutugon sa tunay na kalikasan ng panitikan ang karaniwang pag-aaral nito. Sa pag-aaral ng isang akdang pampanitikan, malimit nang sinasabi ng guro kung ano ang makikita at madarama sa akda. Ang tungkulin niya na iparanas sa mga mag-aaral ang kabuuan ng akda ay tuluyan nang kinalilimutan. Kung kaya, hindi inirerekomend masyado na ang pagtuturong halos nakagawian na ang pagpapabasa ng isang akdang pampanitikan, na simpleng inaalam lamang ang mga aral na mapupulot dito matapos basahin.<br />Ayon pa rin sa daloy ng pagtalakay ni Bernales, karaniwan na rin daw yaong ang pilit na pag-ukilkil ng maraming guro sa kaligirang pangkasaysayan ng isang akda at sa talambuhay ng may-akda. Nakalilimutan yata ng marami na ang panitikan ay hindi kasaysayan. Ginugugol nila ang kanilang panahon sa pagtalakay ng pinagmulan ng isang naisulat na akda o ng mga detalye sa buhay ng isang manunulat. Ang mga ganitong guro ay hindi nagtuturo ng panitikan kundi ng kasaysayan. Ito ang dahilan kung bakit ipinayo ni Badayos (1998) na panitikan ang dapat ituro at hindi ang kung ano pa man.<br />Ganito rin naman ang sinabi ni Sloan (1975) hinggil sa bagay na ito: <br />Literature must cast off its Cinderella rags. For too long now, it has been a servant in the classroom to teach reading skills, inculcate more values, develop positive concepts, and/or provide insights into the history of the people and other lands. Of course, it is true that literature is useful in doing all of these things and more. But literature is first of all an art and should be taught as literature for its own sake and for its inherent values. Everything else associated with its study is of secondary consideration.<br /><br />Ilang Panghuling Tagubilin<br />Ang mga sumusunod ay ilang tagubilin ni Bernales upang mapanaligan ang layuning mapabuti ang pagtuturo ng panitikan:<br />Ang tanong, Paano nga ba natin mapabubuti ang pagtuturo ng panitikan nang sa gayo’y kawilihan ng mga mag-aaral ang pag-aaral na ito? Anu-ano nga ba ang mga katangiang dapat taglayin ng guro ng panitikan?<br />Sa pagbabasa-basa ni Bernales ng mga artikulong kaugnay nito, natipon niya ang mga sumusunod na pangangailangan upang maging isang epektibong guro ng panitikan:<br /><br />1. Pang-unawa, 2. Puso, 3. Pagkamalikhain, 4. Sensitibiti, 5. Kahandaan.<br />Ganito ang sinabi ni Natividad (Binanggit ni Padolina, 2001) kaugnay sa<br />unang pangangailangan: …Walang magaling at mahusay na pamaraan sa isang gurong hindi nakakaunawang lubos ng paraang ginagamit… Guro at guro pa rin ang dapat magpakadalubhasa sa pamamaraan upang makinabang ang mga mag-aaral.<br />Kaugnay ng ikalawang pangangailangan, ganito ang sinabi ni Simbulan<br />(1998): Hindi natin maituturo ang panitikan sa pamamagitan ng labi lamang, dapat tayong magkaroon ng isang pusong nakauunawa upang makayang pakahulugan ang mga damdamin ng may-akda, ang kanyang hinagpis at kaligayahan, isang pusong maaaring makatarok sa lalim ng kawalang pag-asa sa mga taludtod ng isang makata, masilip ang nakatambad na daigdig ng kagandahan at kapangitan nang buong kaluwalhatian at pagkilala, maunawaan ang kahulugan ng isang hungkag na tagumpay, ang pamumulaklak ng isang pag-ibig at ang mabilis na paglipas nito. Kailangan natin ang puso upang malaman at mapahalagahan ang lahat ng ito. Dapat tayong makinig sa pintig ng karunungan ng puso.<br />Ganito naman ang sinabi ni Badayos (1998) kaugnay ng ikatlong<br />pangangailangan: … huwag pa rin nating kalilimutan ang pagiging malikhain. Isang pambihirang katangian ng guro ang pagiging malikhain. Ito’ isang katangiang dapat taglayin ng bawat guro upang ang pagtuturo at pagkatuto ay maging magaan, mabilis, makahulugan, mabisa at kasiya-siya.<br />Samantala, kaugnay ng ikaapat at ikalima ay ganito ang sinabi ni Garcia<br />(2003): … hindi totoong ganoon lamang kadali ang magturo ng panitikan. Kung kinikilala natin ang panitikan ay buhay, aba naman, huwag tayong manira ng buhay sa pamamagitan ng maling pagpapakilala nito sa ating mga tinuturuan. Maging sensitib at handa muna [tayo] bago [natin] salungatin ang agos ng buhay!<br /><br />4. Ano-ano sa palagay mo ang mga problemang kinakaharap ng isang guro ng panitikan? Paano mo ito lulutasin?<br />Gaya o maaaring katulad ng mga nasasaad na tagubilin sa tanong #(blg.) 2, ang mga sumusunod ay ilan lamang sa mga suliraning posibleng kinakaharap ng sinumang guro sa panitikang Filipino, at ang ilang mga posible ring napapanahong solusiyong nauukol dito:<br />a. Ang proseso ng pagtuturo-pagkatuto ay monopolisado ng guro.<br />Ibig sabihin lamang nito na ang pagtuturo ng panitikan sa mataas na paaralan ay kailangan maging interaktib at kolaboratib. Hindi kinakailangang monopolisado ng guro ang pagtuturo at pagkatuto ng kanyang mga mag-aaral. Kung gayon, sa layon nito, pinalalawak nito ang interaksiyong pangklase sa pagitan ng guro at mga mag-aaral, ngayo’y kailangang magkaroon din ng malawak at makabuluhang interaksiyon ang mag-aaral sa kapwa mag-aaral, ang mga mag-aaral sa teksto at maging ang mag-aaral sa komunidad.<br />Wika nga ni Garcia (2003), nalipasan ka na ng panahon kung laging ikaw ang bida sa iyong klase. Ang prinsipyong ito, ayon pa rin kay Garcia, ay nakabatay sa mga sumusunod na paniniwala.<br />1. Hindi monopolisado ng guro ang karunungan at kaalaman.<br />2. Ang estudyante ay isang nilikhang nag-iisip at nagsasaliksik, kung kaya’t may nalalamang hindi natin alam.<br />3. May malaking bagay na nawawala kung aariin nating ganap ang mga kaalamang lagpas sa ating pinag-aralan o espesyalisasyon.<br />Kaya nga, ito ang payo ni Garcia (2003): Tulad ng isang tunay na artista, nararapat lamang na gumanap tayo ng iba’t ibang papel sa loob ng klasrum upang bigyang-hamon hindi lamang ang ating mga sarili kundi (upang) mabigyan din ng ibang perspektib ang ating mga estudyante.<br />Paano ito isasagawa sa klasrum? Matalinong pagpili ng estratehiya ang sagot dito. Ang kailangan lamang ay pagpili ng angkop na mga estratehiya sa isang partikular na akda at paggamit ng barayti ng mga ito upang ang klase sa panitikan ay hindi maging kabagut-bagot at labis na prediktabol sa mga mag-aaral.<br /><br /><br />b. Paglalapat ng teoryang pampanitikan sa bawat akdang tatalakayin<br />Isa pang kapansin-pansing katangian ng inilahad na proseso ay ang paglalapat ng tiyak na teoryang pampanitikan sa bawat akdang tatalakayin sa klase. Ano kung gayon ang implikasyon nito? Ibig sabihin lamang nito na kailangan maging ganap na pamilyar ang bawat guro sa panitikan sa bawat teoryang ilalapat sa klase. Batid kong isa ito sa mga sabdyek natin sa kolehiyo noong tayo’y nag-aaral pa lamang. Balik-aralan natin ito kung kinakailangan. Marami nang mga aklat, babasahin at artikulong nailathala tungkol sa paksang ito.<br />Makatutulong sa atin kung babasahin natin ang mga iyon nang sa gayo’y magkaroon ng direksiyon ang pagsusuri sa bawat paksa, hindi iyong parang padamput-dampot lamang tayo ng mga tanong sa hangin.<br />Makatutulong sa atin kung babasahin natin ang mga iyon nang sa gayo’y magkaroon ng direksyon ang pagsusuri sa bawat paksa, hindi iyong parang padamput-dampot lamang tayo ng mga tanong sa hangin.<br />c. Ang guro ay hindi mulat sa paglinang sa higher order thinking skills ng mga mag-aaral. Wala, kulang sa kaalaman o marahil ay walang pakialam sa kapakinabangan ng BLOOM’S TAXONOMY.<br />Pokus sa Pagsusuri ng mga Akdang Pampanitikan. Sa kurikulum sa batayang edukasyon,sa mga sinabi pa rin ni Bernales, binigyang-diin ang paglinang sa higher-order thinking skills (HOTS). Kaugnay nito, makatutulong marahil kung ating babalikan ang taksonomi ni Benjamin Bloom (1984) sa pagkakategorya ng lebel ng abstraksiyon ng mga tanong na karaniwang ginagamit sa anumang educational setting o kung tawagin natin ay kaligirang pampagkatuto. Ang taksonomi ni Bloom ay nagbibigay ng kapaki-pakinabang na estruktura kung paano makakategorya ang mga tanong pantalakayan at pampagsusulit. Ang aking paniwala kasi ay ito: Kung madedetermina ng guro ang mga tanong na nakapaloob sa bawat partikular na lebel kaugnay ng isang leksyong pampanitikan, hindi na magiging mahirap para sa kanya ang pagpili ng angkop na estratehiyang kanyang gagamitin.<br />Sa pagsusuri ng mga akdang pampanitikan, mahalaga ang taksonomi ni Bloom at maging ang sining ng pagtatanong ng guro. Kaugnay nito, pansinin natin ang paglalarawan ng Manwal na Operalisasyon ng BEC sa tatlong antas na pagsusuri:<br />… [Ang] pagsusuring panlinggwistika…ay ibabatay sa mga tiyak na elementong ponemiko tulad ng sukat/tugma, pag-uulit ng mga salitang pantig, letra, onomatopeya. Sa bahaging ito, masusuri ang akda batay sa mga ibig sabihin ng salita (pamimili ng salita, pahiwatig ng kapangyarihan ng salita, pag-aagawan ng kahulugan ng salita, etimolodyi ng salita). Sa bahagi ring ito maaaring suriin ang akda batay sa pagkakabuo ng mga pangungusap (haba, ikli, pag-uulit, pagbabagu-bago).<br />Sa pagtalakay naman ng akda sa aspektong pagsusuring pangnilalaman, susuriin ang akda batay sa mga nais sabihin nito, sa mga tiyak na tradisyunal na elemento, pagtukoy sa bisa ng akda sa lipunan (kamalayang panlipunan).<br />Sa pagsusuring pampanitikan, ang akda ay susuriin batay sa mga tiyak na teorya, pamantayan sa pamumuna, katawagang pamapanitikan at ugnayan at pagkakaayos ng mga tiyak na elemento ng akda.<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br />4. Ano ang pagkakaiba ng mga sumusunod na anyo ng pantikan?<br />a. tula b. Maikling Kuwento c. Nobela d. Dula<br />Panimulang pagtalakay:<br /> Ang mga sumusunod na impormasiyon hinggil sa mga uri ng panitikan ay mula sa Wikipedia, Ang Malayang Ensiklopedya, at WikiFilipino, Para sa Filipino, na kinalap naman mula sa mga sangguniang tulad ng mga sumusnunod:<br />Sauco, Consolacion P., Nenita P. Papa, at Jeriny R. Geronimo. Panitikan ng Pilipinas.<br />The New Book of Knowledge (Ang Bagong Aklat ng Kaalaman), nasa wikang Ingles, <br /> Grolier Incorporated, 1977<br /><br /> Sa pinakapayak na paghahati, dalawa ang uri ng panitikan: ang mga kathang-isip (Ingles: fiction) at ang mga hindi kathang-isip (Ingles: non-fiction) na mga sulatin at babasahin. Ginagamit ng mga manunulat ang kanilang imahinasyon para sa pagsulat ng mga akdang bungang-isip lamang. Umiimbento sila ng mga kathang-isip na mga tauhan, pangyayari, sakuna, at pook na pinangyahrihan ng kuwento para sa kanilang mga prosang katulad ng mga nobela at maikling kuwento. <br />Para sa pangalawang uri ng panitikan, bumabatay ang may-akda sa mga tunay na balita at iba pang kaganapan, ayon sa kaniyang mga kaalaman hinggil sa paksa. Pinipilit dito ng manunulat na maging tumpak sa mga detalye ng mga pangyayari. Hindi gawa-gawa lamang ang nakakaingganyong kuwento. Kabilang sa mga hindi-bungang-isip na mga sulatin at babasahin ang mga talambuhay, awtobiyograpiya,talaarawan, sanaysay, at mga akdang pang-kasaysayan.<br /><br />Anyo ng Panitikan<br />Ayon sa Anyo. Ang panitikan ay nahahati sa tatlong uri. Ito ang patula, patuluyan at patanghal. <br /><br />Patula<br />Nasa anyong patula ang panitikan kung saknungan ito at may taludturan. Katangian ng mga taludtod ng mga tula ang pagkakaroon ng bilang at sukat ng mga pantig at ang pagkakatugma-tugma o pagkakasintunug-tunog ng mga pantig. Subalit mayroon din namang mga panitikang patulang tinatawag na Malaya sapagkat walang bilang, sukat, tugmaan, at pagkakasintunugan ng mga pantig ng taludtod. Mayroong apat na uri ang anyong patula: tulang pasalaysay, tulang paawit o tulang liriko, tulang dula o tulang pantanghalan, at tulang patnigan. May mga uri rin ang bawat isa sa mga ito: <br /> Naglalarawan ang tulang pasalaysay ng mga tagpo at pangyayaring mahahalaga sa buhay ng tao. Mayroon itong tatlong mga uri: angepiko, ang awit at kurido, at ang balad.<br /> May anim na uri ang tulang paawit o tulang liriko: awiting-bayan, soneto, elehiya, dalit, pastoral, at oda.<br /> May limang uri naman ang tulang dula o tulang patanghal: ang komedya, trahedya, parsa, saynete, at melodrama.<br /> May tatlong uri rin ang tulang patnigan: ang karagatan, duplo at balagtasan.[3]<br /><br />Patuluyan<br />Tinatawag na patuluyan ang anyo ng panitikan kung kagaya lamang ng sa pang-araw-araw na paglalahad ang takbo ng pananalitang ginamit ng may-akda. Nahahati sa mga talata o talataan ang mga bungkos ng pangungusap at hindi pasaknong.<br /><br /><br />Ilan sa mga uri ng anyong patuluyan ang maikling kuwento, sanaysay, nobela o kathangbuhay, at kuwentong bayan. Kinabibilangan ang mga kuwentong bayan, ng alamat, mulamat o mito, pabula, kuwentong kababalaghan, kuwentong katatawanan, at palaisipan.<br /><br />Patanghal<br />Tinataguriang patanghal ang anyo ng panitikan kung isinasadula ito sa mga entablado, mga bahay, mga bakuran, mga daan, o sa mga naaangkop na mga pook. Mayroon itong mga sangkap na diyalogong nasusulat na maaaring patula o kaya patuluyan ang anyo. Mayroon din itong mga yugto na bumibilang mula sa isa magpahanggang tatlo. Binubuo ng tagpo ang bawat yugto. Sa moro-moro, na isang halimbawa ng panitikang patanghal, tinatawag na kuwadro ang tagpo. Kinakailangang ipalabas ito sa isang tanghalaan o dulaan upang matawag na patanghal. <br />Kaya, kung susumahin, ang panitikan ay nahahati lamang sa dalawang pangunahing anyo. Ito ay maaaring patuluyan o patula. Nagkataon lamang na, dahil sa pagdaan ng mga panahon, simulang nagsipagsulputan na ang ilan pang masasabing makabagong anyo ng panitikan tulad ng dula na panteatro o pampelikula, ngunit masasabing ang mga naging saligan nito ay unang dalawang anyong nabanggit.<br />Pangalawang Pagtalakay<br />Tula <br />Ang tula ay anyo ng panitikang lunsaran sa pagpapahayag ng damdamin ng isang tao; binubuo ng mga saknong at ang mga saknong ay binubuo ng mga taludtud. Ito ay pagpapahayag ng magagandang kaisipan at pananalita sa pamamagitan ng mga taludtod. Ang kalipunan ng mga taludtod ay tinatawag na taludturan o saknong.<br /><br />Nobela<br /><br /> Nobela o kathambuhay- isang mahabang kuwentong piksyon na binubuo ng iba't ibang kabanata. Mayroon itong 60,000-200,000 salita o 300-1,300 pahina. Noong ika-18 siglo, naging istilo nito ang lumang pag-ibig at naging bahagi ng mga pangunahing literary genre. Ngayon, ito ay kadalasan may istilong artistiko at isang tiyak na istilo o maraming tiyak na istilo. <br />Ang nobela, idagdag pa, ay isang masining na sangay ng panitikan na naglalahad o naglalarawan ng mga pangyayaring nagaganap sa buhay na umiikot ayon na rin sa mga karanasan ng tao sa kanyang sarili at sa kanyang kapaligiran.<br />Gaya ng nabanggit, ito’y tinatawag na kathambuhay sa dahilang katha o likha ito ng manunulat at buhay sapagkat ang mga kasaysayang inilalahad ay mga pangyayaring mamamasdan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao sa mundo. Sa nobela matutunghayan ang iba’t ibang takbo ng buhay ng tao, halimbawa, kung papaano nabaliw ang isang ina dahil sa pagkawala ng kanyang anak, kung papaano, sinuong ang hirap ng buhay sa lunsod ng isang probinsyano para hanapin ang kanyang pinakamamahal, at iba pa.<br />Sa nobela, maraming pangyayari ang inilalahad, samantalang sa maikling kuwento, iisang pangyayari lamang ang inilalahad. Pero ang mga bahagi, sangkap o elemento ng nobela at maikling kuwento ay magkatulad. Parehong may balangkas ang maikling kuwento at nobela. Dalawa ang maaaring maging balangkas. Ito ay ang linear o kumbensyonal at circular o paikot-ikot.<br />Ang maikling kuwento at nobela ay may linear o kumbensyonal na balangkas kung ito ay may kaayusang Simula-Gitna-Wakas. Ito ang karaniwang nakagawian ng mga Filipinong manunulat. Sa balangkas na ito, kapag nabasa mo na ang simula, ang wakas ay kadalasa’y madali nang mahulaan.<br />Circular naman o paikut-ikot ang balangkas ng isang kuwento o nobela kung<br />napag-iiba-iba ang kaayusan ng mga bahagi nito. Halimbawa, Gitna-Simula-Wakas o<br />kaya’y Wakas-Simula-Gitna, o iba pang ayos. Sa kaayusang ito, kung hindi gaano<br />bihasa ang mambabasa, malilito siya sapagkat hindi niya malaman kung saan ang<br />umpisa at dulo ng pangyayari.<br />Ang isang nobela ay may mga katangiang dapat taglayin. Ito ay ang mga sumusunod:<br /><br /> 1. Maliwanag at maayos na pagsulat ng mga tagpo at kaisipan.<br /> 2. Pagsaalang-alang ang kailangan na kaasalan.<br /> 3. Dapat ay kawili-wili at pumupukaw ito ng damdamin.<br /> 4. Pumupuna sa lahat ng larangan sa buhay, sa mga aspekto ng lipunan tulad <br /> ng gobyerno at relihiyon.<br /> 5. Malikhain ito’t dapat maging maguniguning inilalahad.<br /> 6. Tumutukoy sa iisang ibig mangyari ang balangkas ng mga pangyayari.<br /><br /><br />Masining ang nobela kung mahusay ang pagkakahanay ng mga pangyayari, buo ang pagkakalarawan sa mga pagkatao ng mga tauhan na karaniwang umaantig sa damdamin at kumikintal sa isipan ng mga mambabasa. Magagaling ang mga nobelang nabibilang sa uring ito sapagkat hindi lamang ang paksa ang binibigyang-tangi, gayundin ang kawalang-hanggan nito.<br /><br /> Malayunin ang nobela kung ang pinakamimithing layunin o simulain ng nobelista<br />ang pinahahalagahan o pinangingibabaw sa kuwento o sa tauhan. Ang mga layuning ito<br />ay higit sa buhay na kinalalagyan o sa bansang kinamumulatan.<br /><br /><br />Maikling Kuwento<br />Pangkalahatan, ito ay isang maigsing salaysay hinggil sa isang mahalagang pangyayaring kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan at may iisang kakintalan o impresyon lamang. Isa itong masining na anyo ng panitikan. Tulad ng nobela at dula, isa rin itong paggagad ng realidad, kung ginagagad ang isang momento lamang o iyong isang madulang pangyayaring naganap sa buhay ng pangunahing tauhan. <br />Ang maikling kuwento ay maituturing na isang makabagong sangay ng panitikan na sadyang kinakathang masining upang madaling pumasok sa isip at damdamin ng magbabasa ang isang pangyayari sa buhay na inilalarawan sa kuwento.<br /><br />Mga bahagi at sangkap o elemento ng maikling kuwento<br />Ang maikling kuwento ay may simula, gitna at katapusan. Sa simula matatagpuan ang tatlong mahahalagang sangkap o elemento: ang tauhan na ipinakikilala ayon sa kaanyuan o papel na gagampanan, halimbawa, ang bida at kontrabida; ang tagpuan na pangyayarihan ng aksyon o insidente na naghahayag ng panahon, halimbawa, kung tag-init, tag-ulan, oras at lugar, at ang sulyap sa suliranin, na magpapahiwatig sa magiging problemang kakaharapin ng pangunahing tauhan o ng tanging tauhan. Sa gitna, tatlo rin ang sangkap. Ito ay ang sumusunod: ang saglit na kasiglahan, na nagpapakita sa panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang nasasangkot sa problema; ang tunggalian na tahasan nang nagpapakita ng labanan o pakikibaka ng tanging tauhang inilalahad at ito ay maaaring ang kanyang pakikipagtungali sa sarili, sa kapwa, sa kalikasan; at ang kasukdulan, ang pinakamadulang bahagi ng kuwento kung saan iikot ang kahihinatnan ng tanging tauhan, kung ito ay kasawian o tagumpay.<br />Sa gitna, tatlo rin ang sangkap. Ito ay ang sumusunod: ang saglit na kasiglahan, na nagpapakita sa panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang nasasangkot sa problema; ang tunggalian na tahasan nang nagpapakita ng labanan o pakikibaka ng tanging tauhang inilalahad at ito ay maaaring ang kanyang pakikipagtungali sa sarili, sa kapwa, sa kalikasan; at ang kasukdulan, ang pinakamadulang bahagi ng kuwento kung saan iikot ang kahihinatnan ng tanging tauhan, kung ito ay kasawian o tagumpay.<br /><br />May mga ibang kuwento na hindi na winawakasan at wala ang dalawang huling sangkap nito. Iniiwan na lamang itong bitin sa kasukdulan at hinahayaan na lamang ang magbabasang humatol o magpasya sa dapat na kahinatnan nito. Mapaghamon ang ganitong wakas sa isip ng mga mambabasa. Parang kabilang na rin sila sa mga saksi sa kuwento.<br /><br />Dula<br />Ayon sa WikiFilipino, Para sa Filipino, isang sayt sa internet, ang nagsabing, ang dula ay isang uri ng panitikan. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang dula ay isang uri ng panitikang ang pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Mauunawaan at matutuhan ng isang manunuri ng panitikan ang ukol sa isang dula sa pamamagitan ng panonood.<br />Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa totoong buhay maliban na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.<br />Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip. Ang iskrip ng isang dula ay iskrip lamang at hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong pinanonood na sa isang tanghalan na pinaghahandaan at batay sa isang iskrip.<br />Ang tagpo ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan.<br />Ang dula ay mayroon ding sangkap.Ito ay simula, gitna, at wakas.<br />Simula - mamamalas dito ang tagpuan, tauhan, at sulyap sa suliranin. Gitna - matatagpuan ang saglit na kasiglahan, ang tunggalian, at angkasukdulan. Wakas - matatagpuan naman dito ang kakalasan at ang kalutasan.<br /><br />5. Bigyan ng reaksiyon ang pelikulang “Bulaklak ng Maynila”. Naaangkop ba ang naturang pelikula na ipanood sa mga mag-aaral sa sekondarya? Supurtahan ang iyong sagot.<br />Tatlong taon na akong nagtuturo ng asignaturang Filipino (Wika at Panitikan). At sa tatlong taon na ito, napatunayan kong talagang magkaugnay/nagtutulungan ang dalawang disiplina, ang Filipino at ang Araling Panlipunan, sa kalinangan o paghubog ng kamalayan ng mga mag-aaral hinggil sa mga usaping panlipunan.<br /><br />Kaya naman, tuon sa pagtuturo ng Filipino sa konteksto ng Araling Panlipunan, kahit na nagsisilbing pamukaw-paningin at tigmak sa mensahe sang-ayon sa mga masasalimuot na pangyayari sa ating kasalukuyang lipunan ang pelikulang Bulaklak ng Maynila, hindi pa rin maikakaila ang pagkakaroon nito ng mga eksenang hindi aakma sa kamalayan ng mga mag-aaral sa sekondarya.<br />Sabihin man nating ito ay isa nang lunsaran upang bigyang daan ang mga kaisipan patungkol sa isyu ng Sex Education, makatwiran pa ring panaligan ang katotohanang hindi ito angkop sa pagtuturo at pagkatuto ng mga mag-aaral.<br />Ngunit, kahit na napakaganda ng ganitong layuning paglayo ng mga panuuring hindi angkop sa edad ng mga mag-aaral sa hayskul, hindi pa rin sakop at hawak ng kaguruan ang kalayaan ng mga mag-aral upang tuklasin ang anumang bagay na nasa kanilang mapanuksong kapaligiran. Isa pa’y kahit ganito ang katotohanan, minumungkahi pa rin sa kahit na sinuman, maging sa mga mag-aaral mismo, o sa mga magulang nila lalo na, na maging mulat sa tamang pagpapahalaga ta paggabay sa lahat ng bagay na nasasaksihan sa tanang buhay ng kanilang mga anak. Ito, ayon kay Nigel Lane, manunulat ng isang artikulo sa net, sinabi niya na:<br /> <br />Parents ought to be the first source of sex education for their children. Don't think that because children can learn about human sexuality in school, your responsibility to teach them about sex has been removed. Especially now that there is confusion as to how to teach human sexuality in school, the parents must be ready to assume the role to educate their children in everything they need to know to understand their sexuality.<br />Who's better to teach about morality and the ramification of sex and sexuality to your children than you their parents? Often times, the school only teaches about the anatomy of human sexuality and the issue of morality and the taboos related to sex are often placed on the sidelines. This is where you should come in - teach your children their moral obligation when it comes to sex. <br /> Article Source: http://EzineArticles.com/976184Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-48391759398723129062011-03-19T22:50:00.001-07:002011-03-19T22:51:18.502-07:00Ang Tunay na Sining ng PagtulaPaghahanda: Ika-5 ng Pebrero, 2011 RICAFRENTE, LEO B.<br />Reaksiyong Papel<br />Filipino 214<br />PALABAS AT PALOOB: TAMBALANG MUKHA NG PAGTULA<br />ni Virgilio S. Almario (http://www.facebook.com/notes/rio-alma/palabas-at-paloob-tambalang-mukha-ng-pagtula-ni-virgilio-s-almario/468474210753)<br /><br />Ang Tunay na Sining ng Pagtula<br /><br />Ang paguuri-uri ng mga tula at mga paraan ng mismong pagtula mula noon at ngayon ay hindi maitatatwang napakadaling gawain sa isang gurong bihasa na sa larang ng panitikan, higit lalo na kung siya ay sadyang magaling na sa panulaan.<br />Madali ring sabihin kung ano ang kaibahan ng isang bagay sa isa o iba pang bagay, tulad na lamang kung pag-uusapan ang pagkakaiba ng Balagtasismo sa Modernismong pagtula. Ito ay sa dahilang naiiba ang anyo ng isa sa isa; sa dahilang nagkakaiba ang mga ito sa persepsiyong ibinibigay sa lahat ng antas ng pagkatuto, sa pagpapahalagang pampanitikan at sa kaangkupan ng mga konsepto at konteksto nito sa tunay na kaganapan ng buhay.<br />Gayunpaman, ang ganitong perspektibo ay patagong sumisikil sa tunay na pag-unawa sa larang ng panulaan. Kinakain nito ang natatanging pagkiling sa retorikal na layunin ng pagtula. Tuloy, ang pang-unawa sa kung ano ang dapat unawain ay naisasakripisyo.<br />Ngayon, ang mahalaga ay hindi sa kung ano ang mas maganda, hindi rin sa kung ano ang paraan ng pagtula, kung ito ba ay paloob o palabas; lalong hindi rin sa kung ang isa ay sobrang matulain o nananaktak sa kabulgaran ng pagtula at kawalan ng pigil sa pagpasok sa nanunubok na punla ng magulong isipan ng tao. Ang higit na mainam pagtuunan ng pansin ay ang epektong dulot nito sa isip, damdamin at sa kaasalan ng isang nilalang na masaklaw ang pagkaunawa sa buhay at imahinasyon na resulta ng magulong pamumuhay. Ang mahalaga ay ang kaisahan nito sa layunin sa pagpapagitaw ng kapaki-pakinabang na kahulugan at bisang pangkatauhan. Dahil ang tula ay walang pinipiling panahon at dimensiyon. Ito ay subok na pumpon ng katalinghagaan na kinakailangan lamang sisirin ng balintunang kaisipan at paniniwala.<br />Sang-ayon na rin sa paglilinaw at nagsilbing panawagan ni Virgilio S. Almario sa tunay na mukaha ng pagtula:<br /><br /> Una, nais kong linawin ang hindi ko natukoy noong haka na ang pagtulang palabas at ang pagtulang paloob ay dalawa’t kambal na malikhaing tunguhin sa pagbuo ng tula. Ikalawa, at mahigpit na kaugnay ng una, magkasabay itong sumupling at nilinang sa katutubo’t sinaunang panulaan ng Filipinas. Sa gayon, at ikatlo, hindi wastong ituring na tradisyonal ang isa—ang palabas; at makabago ang ikalawa—ang paloob. Lumitaw na gayon ang aking paraan ng pagtingin sa dalawa bunga ng naganap na diin sa pagtulang palabas sa panahon ng kolonyalismong Espanyol, na ipinagpatuloy ng mga Balagtasista sa unang bahagi ng ika-20 dantaon, at nasalungat lámang sa higit na pagsandig sa pagtulang paloob ng mga Modernista. Kaugnay ng mga paglilinaw na ito, nais kong ipanukala ngayon ang magkaagapay na pagsasaalang-alang sa mga katangian ng dalawa habang sinusundan ang development ng mga ito sa kasaysayan ng panitikan ng Filipinas. ( Almario, 2010)Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-81778640735325716832011-03-19T22:48:00.001-07:002011-03-19T22:50:03.610-07:00kasaysayn pagsasaling-wika; suliranin sa pagsasalinPaghahanda: Ika-5 ng Marso 2011 RICAFRENTE, LEO B.<br />Filipino 215<br />Pagtalakay: Kasaysayan at mga Suliranin sa Pagsasalin ng mga Tekstong Klasiko<br /><br />KASAYSAYAN NG PAGSASALING-WIKA SA DAIGDIG<br />Ayon kay Savory:<br /> Sa Europa, ang kinikilalang unang tagasaling-wika ay si Andronicus, isang Griyego. Isinalin niya nang patula sa Latin ang Odyssey ni Homer. <br /> May isang pangkat ng mga iskolar sa Syria ang nakaabot ng Baghdad sa pagsasalin sa Arabic ng mga isinulat nina Aristotle, Plato, Galen, Hippocrates at marami pang ibang kilalang mga pantas.<br /> Dakong ikalabindalawang siglo sinasabing nagsimula ang pagsasalin ng Bibliya. Sa wikang Aleman, ang kinikilalang pinakamabuting salin ay ang kay Martin Luther (1483-1646). Sa katotohanan ay dito nagsimulang makilala sa larangan ng pandaigdig na panitikan ang bansang Alemanya.<br /> Sa panahon ng unang Elizabeth nagsimula ang pagsasaling-wika sa Inglatera samantalang ang pinakatuktok naman ng larangang ito ay sa panahon ng ikalawang Elizabeth. Ang pambansang diwang nangingibabaw ng panahong iyon ay pakikipagsapalaran at pananampalataya. <br /><br />Mga Salin ng Bibliya:<br />1. Aramaic – wika ng kauna-unahang teksto ng Matandang Tipan<br />2. Griyeyo – salin ni Origen noong ikatlong siglo na nakilala sa Septuagint<br />3. Latin – salin ni Jerome noong ikaapat na siglo<br /><br />John Wycliffe – kauna-unahang nagsalin ng Bibliya sa wikang Ingles noong ikalabing <br /> – apat na siglo<br />Mga Mahahalagang Personalidad, Lugar, Konsepto at Panahon<br /> sang-ayon sa Kasaysayan ng Pagsasaling-wika sa Daigdig:<br /><br />Adronicus(Europe) – ang kinilalang unang tagasaling-wika na isang aliping Griyego<br /> -Isinalin niya ng patula sa Latin ang Odyssey ni Homer<br /><br />Naevius at Ennius – gumawa ng mga pagsasalin sa Latin ng mga dulang Griyego<br /><br />Cicero – nakilala bilang isang mahusay na tagasaling-wika at manunulat<br /><br />Baghdad – isang paaralan ng pagsasaling-wika na nagging bukal ng kumalat na <br /> karunungan sa Arabia<br /><br /> -Isang pangkat ng mga iskolar sa Syria ang nakaabot sa Baghdad<br /> -Isinalin nila ang sa wikang Arabic ang mga sinulat nina Aristotle, Plato, <br /> Galen, Hippocrates, etc.<br /><br />Toledo – pinalitan nito ang Baghdad bilang sentro ng karunungan sa larangan ng<br /> pagsasaling-wika<br /><br /> -Isinalin nila sa Latin ang mga nasusulat sa wikang Arabic<br /><br />Adelard – nagsalin sa Latin ng mga sinulat ni Euclid<br /><br />Retines – nagsalin sa Latin ng Koran noong 1141<br /><br />1200 AD – nakaabot sa Toleda ang mga orihinal na teksto ng mga literaturang<br /> nasusulat sa wikang Griyego<br /><br />Liber Gestorum Barlaam et Josephat – orihinal na teksto ay nakasulat sa<br /> Griyego<br />Barlaam et Josephat – nakilalang bilang santo ang dalawa dahil sa mga salin nito<br /> -Dalawang tauhang uliran sa pag-uugali at sa pagiging <br /> maka-Diyos, kahit ang mga ito ay likhang-isip lamang<br /><br />Biblia (Wycliffe, Tysdale at Coverdale) <br /> – pinakahigit na pagsasaling-wika Martin Luther: isinalin sa Aleman ang Biblia<br /> <br />Jacques Amyot – “Prinsipe ng Pagsasaling-Wika”<br /> -Lives of Famous Greek and Romans ni Plutarch<br /><br />Sir Thomas North – isinalin sa Ingles ang Lives of Famous Greek and Romans<br /><br />John Bourchier – isinalin ang Chronicles ni Froissart<br /><br />George Chapman – isinalin ang mga sinulat ni Homer<br /><br />John Florio – lumabas ang mga salin saEssays ni Montaigne, isang babasahing<br /> itinuturing na kasinghusay ng Plutarch ni North<br /><br />Thomas Shelton – isinalin ang Don Quixote<br /><br />Hobbles – isinalin angThucydides atHomer<br /><br />John Dryden – isinalin angJevenal atVirgil<br /><br />Alexander Pope – isinalin angIliad atOdyssey ni Homer<br /><br />William Cowper – isinalin ang Odyssey ni Homer<br /><br />A.W. von Schlegel – isinalin sa Aleman ang gawa ni Shakespeare<br /><br />Alexander Tytler – naglathala ng libro na Essay on the Principles of Translation<br /><br />1.Ang isang salin ay kailangang katulad na katulad ng orihinal na diwa<br />2.Ang estilo at paraan ng pagkasulat ay kailangang katulad ng sa orihinal<br />3.Ang isang salin ay dapat na maging maluwag at magaang basahing tulad<br /> ng orihinal<br /> IKALABINSIYAM NA SIGLO<br />Thomas Carlyle – ang nagsalin ng Wilheim Meister ni Goithex noong 1824<br />Omar Khayyam – isang Persyano na nangingibabaw dahil sa kaniyang salin ng<br /> “Rubayait” noong 1850<br /><br />Fitzgerald –sinikap niyang mapanatili ang likas na kagandahang estetiko ng<br /> Rubayait<br /><br />Matthew Arnold– On Translating Homer<br /><br />F.W. Newman - isa sa mga nagsalin ng Homer<br />-ang isang salin ay kailangang maging amtapat sa orihinal, na ailangangamdama ng bumabasa na ang kaniyang binabasa ay isang salin at hindiorihinal<br /><br />IKADALAWAMPUNG SIGLO<br /><br />Richie at Moore (1919) – nagpalathala ng isang artikulo na nagsasabing ang<br />tunay na panitikan ng France ay hindi lubusang maaabot sa pamamagitan lamang ng mga salin<br /><br />Leo Tolstoy – isinulat ang War and Peace<br />-Mula sa Russia, gumawa ng mga pagsasalin sa panahong ito na dinakila at<br />hinangaan ng mga mababasa<br /><br />Chekov, Strinberg at Ibsen – nagsalin ng mga dula at nakagawa rin ng kani-<br />kanilang pagkilala sa larangan ng pagsasaling-wika<br /><br /><br />BIBLIA<br />Aramaic ng Ebreo – ang kauna-unahang teksto ng Matandang Tipan na nagging<br />malaganap noong mga unang siglo, A.D.<br /><br />Dalawang dahilan ng pagsasalin ng Biblia:<br /><br />1. dahil ang biblia ay tumatalakay sa tao – kaniyang pinagmulan, sa kaniyang<br /> layunin at sa kaniyang destinasyon<br />2. dahil sa di-mapasusubliang kataasan ng uri ng pagkakasulat nito<br /><br />Origen – nagsalin mula sa Aramaic patungo sa Griyego na nakilala sa tawag na<br />Septuagint<br />Jerome – Latin: Vulgate<br /><br /><br />Dakilang salin<br />1. Jerome sa Latin<br />2.Luther sa Aleman<br />3.Haring James sa Ingles: Authorized Version<br /><br />John Wycliffe – kauna-unahang nagsalin ng Ingles ng Biblia<br />Dalawang edisyon:<br />1. 1382: Nicholas<br />2.1390: inedit ni John Purvey<br />William Tyndale – pagsasalin sa Ingles ng Biblia buhat sa wikang Griyego na salin<br />naman ni Erasmus<br />-Kakaiba dahil sa masalimuot na mga talababa<br /><br />John Rogers – ipinagpatuloy ang hindi natapos na salin ni Tyndale<br /><br />Richard Taverner – nirebisa ang salin ni John Rogers<br /><br />Coverdale – nirebisa ang Biblia ni Matthew at nakilala itong Great Bible<br />-naging sikat dahil sa Salmo<br /><br />Geneva Bible – isinagawa nina William Whittingham at John Knox<br />-para sa pagpapalaganp ng Protestantismo<br />- tinaguriang Breeches Bible<br /><br />Douai Bible<br />1. New Testament<br />2. Old Testament<br />Haring James- nagdaos ng kumperensya<br />-Upang gumawa ng isang salin ng Biblia na higit na maayos kaysa mga<br />naunang sali<br /><br />Ginamit na pinakasaligang salin ng lupon:<br />1. Bishops Bible<br />2. Mga Teksto sa Griyego at Ebreo<br /><br />Authorized Version – naging malaganap at hindi na malalampasan<br /><br />Obispo Winchester – nagmungkahi na rebisahin ang Authorized Version<br /><br />The New English Bible – ang naging resulta ng pagrerebisa ng Authorized <br /> Version<br /><br />-Mula sa orihinal na Ebreo at Griyego<br />-Isinama ang Apocrypa<br /><br />Tatlong dahilan kung bakit napakagkaisahang muling isalin ang biblia<br /><br />1. Marami nang mga natuklasan ang mga arkeologo na naiibia sa diwang<br />nasasaad sa maraming bahagi ng mga unang salin<br /><br />2. Nitong mga huling araw ay higit na maging masigla ang pag-aaral sa<br /> larangan ng linggwistika sa pagpapalinaw ng maraming malabong bahagi ng <br /> biblia<br />3. Ang sinaunang wikang ginamit sa klasikang English Bible ay hindi na<br /> halosmaunawaan ng kasalukuyang mambabasa, bukod sa kung minsan ay iba <br /> naang inahahatid na diwa<br />AKDANG KLASIKA<br /><br />Dalawang pangkat ng mga tagasaling-wika sa Ingles ng Panitikang Griyego<br />1. Hellenizers<br />2. Modernizers<br /><br />Robert Bridges – sinabi na mas mahalaga ang estilo ng awtor kung ang isang<br /> mamababasa ay bumabasa ng isang salin<br /><br />Edward, Fitzgerald at Samuel Butler – sinabi na dapat maging natural ang<br /> daloy ng mga salita, madaling basahin at unawain<br /> -Dapat maging idyomatiko ang salin<br /><br />Homer- hindi pa nahihigitan ng ibang mga manunulat<br />F.W. Newman – naniniwala na hindi dapat makaligtaang isaisip ng mambabasa na<br /> ang kaniyang binabasa ay isang salin<br /><br />Arnold – ang sinasabing katapatan sa pagsasalin ay hindi nangangahulugan ng<br /> pagpapaalipin sa orihinal na wikang kinasusulatan ng isasalin<br /><br />Haring Augusto – nagpatayo ng isang malaking aklatan<br />-dalawang prinsipal na departamento<br />1. wikang Latin<br />2. wikang Griyego<br />Aeneid – pagsasalin sa Ingles ng kung paano ito sinabi ni Virgil sa Latin<br /><br />Machine Translation<br />Dahilan kung bakit hindi makabuo ng machine translator<br />para sa di-teknikal na Paksa:<br /><br />1. hindi pa maabot ng isip ng kasalukuyang mga sayantist kung papaano<br /> mabisang maisasalina ng gma idyoma<br />2. pagkakaiba ng istraktura o pagsusunud-sunod ng mga salita ng mga wika<br />3. maraming kahulugan ang maaaring ikarga sa isang salita<br />4.napakaraming oras naman ang magugugol sa pre-editing at post-editing<br /> ng tekstong isusubo rito<br />5. wala pang computerized bilingual dictionary<br /><br />Problema sa paglikha ng machine translator<br /><br />1. ang isip ng tao ang pinakakumplikadong computer machine<br />2.kulang pa sa nalalamang mga teorya ang mga linggwista tungkol sa<br /> paglalarawan at paghahambing ng mga wika upang magamit sa pagbuo ng MTr<br />KASAYSAYAN NG PAGSASALING-WIKA SA PILIPINAS<br />Unang Yugto ng Kasiglahan: Panahon ng mga Kastila sa Pilipinas<br /> Masasabing nagsimulang magkaanyo ang pagsasaling-wika sa Pilipinas noong Panahon ng Kastila kaugnay ng pagpapalaganap ng Kristyanismo o dahil sa pangangailangang panrelihiyon ng mga akdang Tagalog at iba pang mga katutubong akdang makarelihiyon, mga dasal at iba pa, sa ikakadali ng pagpapalaganap ng Iglesia Catolica Romana. Subalit gaya ng nasasaad sa kasaysayan, naging bantilawan o urong-sulong ang naging sistema ng pagpapalaganap ng wikang Kastila sapagkat hindi naging konsistent ang Pamahalaang Espanya sa pagtuturo ng wikang Kastila sa mga Indios na kanilang nasakop. Sa halip, lumaganap ang Kristyanismo sa masang Pilipino sa pamamagitan ng kanilang mga katutubong wika.<br /><br />Ikalawang Yugto ng Kasiglahan: Pagdating ng Amerikano<br /> <br /> Nagtuluy-tuloy pa rin ang pagsasalin ng mga piyesang orihinal na nasusulat sa wikang Kastila, kaalinsabay ng mga pagsasalin sa wikang pambansa ng mga nasusulat sa Ingles. Karamihan sa mga isinaling dula ay itinanghal sa mga teatro na siyang pinakapopular na libangan ng mga tao sapagkat wala pa noong sinehan o televisyon. Mapapansin din ang dami ng mga salin sa iba’t ibang genre ng panitikan sapagkat sa Panahon ng Amerikano nagsimulang makapasok sa Pilipinas nang maramihan ang mga iyon mula sa Kanluran. <br /> <br /> Nang pumalit ang Amerika sa España bilang mananakop ng Pilipinas, nagbago na rin ang papel na ginagampanan ng pagsasaling-wika. Kung ang pangunahing paraang ginamit noong panahon ng kastila ay krus o relihiyon at espada para masakop ang Pilipinas; edukasiyon naman ang kinasangkapan ng mga Amerikano. Ang mga Pilipino ay napilitang pag-aralan ang pagsasalita at pagsulat sa Ingles.<br />Ikatlong Yugto ng Kasiglahan: <br />Paglinang at pagtupad sa patakarang Bilinguwal<br /> <br />Ito ang pagsasalin sa Filipino ng mga materyales pampaaralan na nasusulat sa Ingles, tulad ng mga aklat, patnubay, sanggunian, gramatika at iba pa kaugnay ng pagpapatupad sa Patakarang Bilinggwal sa ating sistema ng edukasyon. Kaugnay ng nasabing kautusan, mas marami ang kursong ituturo sa Filipino kaysa Ingles. <br />Ikaapat na Yugto ng Kasiglahan<br /><br /> Sa panahong ito, isinalin ang mga katutubong panitikang di – Tagalog. Kailangang-kailangang isagawa ang ganito kung talagang hangad nating makabuo ng panitikang talagang matatawag na “pambansa.”<br /> Mahusay ang naging proyekto sa pagsasalin na magkatuwang na isinagawa ng LEDCO (Language Education Council of the Philippines) at ng SLATE (Secondary Language Teacher Education ng DECS at PNU noong 1987 sa tulong na pinansyal ng Ford Foundation. Ang proyekto ay nagkaroon ng dalawang bahagi: Pagsangguni at Pagsasalin.<br /><br /> Sa unang bahagi ay inanyayahan sa isang kumperensya ang kinikilalang mga pangunahing manunulat at iskolar sa pitong pangunahing wikain ng bansa: Cebuano, Ilocano, Hiligaynon, Bicol, Samar-Leyte Pampango, Pangasinan. Pinagdala sila ng mga piling materyales na nasusulat sa kani-kanilang vernakular upang magamit sa ikalawang bahagi ng proyekato.<br /> Ang ikalawang bahagi ay isinagawa sa loob ng isang linggong workshop-seminar na nilahukan ng mga piling tagapagsalin na ang karamihan ay mga edukador na kumakatawan sa nabanggit na pitong vernakular ng bansa. Nagkaroon pa rin ng mga pagsasalin sa ilang Chinese-Filipino Literature, Muslim at iba pang panitikan ng mga minor na wikanin ng bansa.<br /><br />PAANO LUMAGANAP ANG PAGSASALING-WIKA?<br />Ang mga sumusunod na impormasiyon ay hango sa aklat ni Alfonso Santiago na kanya namang halaw sa aklat ni Savory na (The Art of Translation, 1968).<br /> “Sa pagdaraan ng maraming taon ay dumami nang dumami ang mga tagasalingwika. Natural lamang ang ganito sapagkat parami na rin nang parami ang mga manunulat at paunlad nang paunlad ang pag-uugnayan ng mga bansa.” <br />a. pagdami ng mga tagasaling-wika<br />b. pagdami ng mga manunulat<br />c. maunlad at malawak na ugnayan ng mga bansa<br />“Ang ikalabimpitong siglo ay maituturing na tulad din halos ng dalawang nakaraang siglo na ang kinawilihan ay ang pag-aaral at pagsasalin ng mga literatura sa ibang bansa…”<br />a. kawilihan sa pag-aaral at pagsasalin ng mga literatura<br />… Nang sumapit ang ikadalawampung siglo ay isa na lamang karaniwang gawain ang pagsasaling-wika, ayon kay Savory. Ang lahat daw halos ay nagtatangkang magsalin….At wari raw na karamihan sa mga nagsasalin ay sahol sa inspirasyon sapagkat ang pangunahing layunin na lamang ay “dami” at hindi na “uri”.<br />“…Gayunpaman, sa kabuuan ay masasabing nakabuti ang gayon sapagkat kundi dahil sa lansakang pagsasaling-wika ay maraming manunulat ang hindi makikilala at dadakilain….”<br />“Sa kasalukuyan, lahat halos ng bansa sa daigdig ay patuloy sa lansakang pagsasalin sa kani-kanilang wika ng mga mahuhusay na akdang nasusulat sa iba’t ibang wika sa layuning maihatid sa higit na nakararaming bahagi ng mambabasa ang mga makabagong kalakaran sa panitikan<br /> a. lansakang pagsasaling-wika<br />Suliranin sa Pagsasalin ng mga Tekstong Klasiko<br />Pagsasalin ng Bibliya<br />Sa kasaysayan ng pagsasaling-wika, ang Bibliya ay maituturing ng isa sa mga klasikong akdang sumabay sa kalakaran ng pagsasaling-wika sa daigdig. Klasikong akda ito kung ituring, sapagkat laman nito ang kasaysayan ng pinagmulan ng tao, ng daigdig, at ng mga bagay-bagay tungkol sa tao at daigdig mismo. Ito lamang ang akdang sinasabing “salita ng Diyos”. Sinasabing klasika rin ito sa dahilang ito ay likha na may kataas-taasang pagkilala at ‘ika nga ay walang kinikilalang panahon.<br />Ang pagsasalin ng mga bagay-bagay na napapaloob sa konteksto nito ay isa na marahil sa hindi maitatatwang kalinangang dumaan at maging sa kasalukuyan ay nasa hilahil pa rin ng pagdaan sa napakamasalimot na suliranin sa pagsasaling-wika, na siya namang ugat ng masalimuot na kalakaran ng buhay-relihiyon ng tao sa mundo.<br />Sa dinami-rami ng mga salin ng bibliya, sindami na rin ng mga nag-uumpugang paniniwala ang nagsilabasan noon pa man. Subalit kahit na ganito, ang lansakang pagsasaling-wika ng bibliya ay nagsisilbing gabay at mapananaligang tuklas ng tao upang hanapin ang rurok ng pag-unawa sa kanyang kalikasan bilang nilalang at ng Diyos na sinasabing gumawa sa kanya. <br /><br /><br /><br />Suliranin # 1:<br />Nagsasalungatang Paniniwala sa Pagsasalin<br />ng mga Akdang Klasika<br /><br /> Subok na ang lawak ng kapakinabangan ng lipunan sa pagsasaling-wika. Ganunpaman, napakarami pa rin ang nagsasalungatang paniniwala sa pagsasalin ng mga klasikang akda.<br /> <br />a. Ayon kay Virginia Woolf, isang kilalang modernista sa larang ng literatura, “Isang pag-aaksaya lamang ng panahon ang pagbabasa ng mga salin ng panitikang Griyego. Ang alinmang salin ay tiyak na hindi makapapantay sa orihinal.”<br />Anupat maraming mga pala-palagay at paniniwala ang mga tagapagsalin na karamihan ay magkakasalungat, gaya na lamang ng mga paniniwala ng dalawang pangkat ng mga tagapagsaling-wka sa Ingles ng panitikang Griyego. Ang una ay ang pangkat ng mga makaluma o ang tinatwag na hellenizers; ang ikalawa ay ang mga makabago o Modernizers. Ang una ay matapat, ang huli ay Malaya. Ang layunin ng mga makaluma ay maging matapat diumano sa pagsasalin sa paghahangad na mapanatili ang orihinal na diwa at katangian ng kanilang isinasalin. Sa pangkat ng mga makaluma, ang kahulugan ng katapatan ay ang paglilipat sa pinagsasalinang-wika ng mga kakanyahan ng wikang isinasalin sa paraan ng pagpapahayag, tulad ng balangkas ng mga pangungusap at mga idyoma. Sila ay naniniwala na ang salin ay dapat makilalang salin. <br />Samantala, ang mga makabago naman ay ang kasalungat ng layunin ng una. Nilalayon nilang makalikha ng mga salin sa kanilang wika, mga saling nahubdan na ng mga katangian at idyoma ng wikang isinalin at nabihisan na ng mga katangian at idyoma ng wikang pinagsasalinan.<br /> Savory, Art of Translation. 1968<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br />Suliranin # 2:<br />Mga Nagsasalungatang paraan sa Pagsasaling-wika<br /><br />Ayon pa rin sa mga sianbi ni Savory, napakaraming iba’t ibang simulain sa pagsasaling-wika na kalimitan ay nagsasalungatan. Walang isang prinsipyo o simulain sa pagsasalin ang tinatanggap nang walang pasubali, lalo na ng mismong natuturingang mga dalubhasa o may mahaba nang karanasan sa larang na ito. Ang nagsasalungatang paniniwala ng mga dalubhasa ay nilagom ni Savory nang ganito:<br />• A translation must give the words of the original.<br />A translation gives the ideas of the original.<br />• A translation should read like an original work.<br />A translation should read like a translation.<br />• A translation should reflect the style of the original.<br />A translation should possess the style of the translator.<br />• A translation should read as a contemporary of the original.<br />A translation should read as a contemporary of the translator.<br />• A translation may add to or omit from the original.<br />A translation may never add to or omit from the original.<br />• A translation of verse should be in verse.<br />A translation of verse should be in prose.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-77228857257657321902011-03-19T22:40:00.001-07:002011-03-19T22:46:27.379-07:00book review:pedagogy of the oppressed"There is no such thing as a neutral education process. Education either functions as an instrument which is used to facilitate the integration of generations into the logic of the present system and bring about conformity to it, or it becomes the ‘practice of freedom’, the means by which men and women deal critically with reality and discover how to participate in the transformation of their world."<br /><br />—Jane L. Thompson<br /><br />The highly influential and intellectually gifted Brazilian philosopher Paulo Frerie’s wrote a book entitled “Pedagogy of the Oppressed”, which should have been recognized worldwide for its considerable, profound and critical impacts and undeniable contributions on educational thoughts/philosophy and practices in the retransformation of universal education. <br /><br />And concretely, as to its context, this book which consists of four chapters centrally evolves much on liberating the existing dehumanizing process of literacy education of the society. This is of special concern not only to the idea of reading the word, but more so on understanding the world as it is, and as it should be; focuses on the development of critical consciousness of each and every actor in the world and culture of educational arena.<br /><br />In its first chapter, outlines oppression as a system in which both oppressors and oppressed are held captive and victims by the forces of oppression. Freire emphasizes the significance of the fact that oppressed peoples cannot simply reverse the roles of oppression in order to achieve full humanity and Freire calls it human completion.<br /><br />Freire suggests that there is a natural phenomenon for the oppressed, after revolution, to take on the role of oppressor, because their entire framework of being exists within the frameworks of oppression. This is perhaps the most frightening moment in any revolution, thus, because in the moment in which the oppressed are no longer the oppressed, the moment that the power shifts into their hands, they must either simply reverse the balances of power and maintain the same system of oppression that enslaved them (and will continue to do so even if they take on the role of oppressor) or they must not recognize the entire system of oppression entirely and join with their oppressors. Freire writes, If the goal of the oppressed is to become fully human, they will not achieve their goal by merely reversing the terms of the contradiction, by simply changing poles (56).<br /><br /><br /><br />Freire also emphasizes the oppressors cannot simply engage in “false charity” in which they use the economic influence to further oppress. He suggests instead that “true charity” involves “fighting the causes which nourish false charity” (45). In order for the oppressors to break free from their own bonds, they must fight alongside the oppressed; Freire states that “solidarity requires that one enter into the situation of those with whom one is solidary”(49). Breaking free from the chains of oppression is in many ways as difficult a struggle for the oppressors as for the oppressed; in both, people must throw off long-established ideologies of seeing people as things and not fully human entities. Solidarity requires the oppressed and the oppressors to merge into one force: “no pedagogy which is truly liberating can remain distant from the oppressed by treating them as unfortunates…” (54). And therefore in this chapter, Frerie explains that in order to humanize the oppressor, especially oppressed, he suggests that both themselves have tasks of liberating themselves. And to be able to realize this, they must understand, the oppressed, that they are valuable as the oppressors; they have to value humane relations. In other words, the recognition of humanity should be the central focus of their existence.<br /><br />Moreover, an important part of critical literacy is applying our readings to the world around us and considering current world events, the most striking example in the world today of this type of transition of power is happening in most middle-east countries, like Bahrain. In Bahrain today, for example, we see a system in which the oppressed have become the oppressors. Those anti-government protesters politically oppressed by the ill-rulings of Prime Minister Sheikh Khalifa bin Salman al-Khalifa over the years and his people have no reversed the power structure in that country so that they now have become the oppressors. It frightens me, makes me wonder what is to come next. Has the point already passed in which it was possible for Bahrain to overthrow its own system of oppression. How many times must the cycles of revenge and hatred repeat themselves before humankind can see its own senselessness?<br /><br />Another important issue that comes up for me in this early stage of my reading of Freire involves how this work is to be used by us as teachers. How is this book a work about teaching at this point? I make the connection myself because of my reading and re-reading, but I am not sure that it would be entirely clear to a student coming to this book for the first time. I think, though, there are a couple of points in the chapter that begin to mention to the importance of this book for teachers – the most important one being its concluding paragraph:<br /><br />A revolutionary leadership must accordingly practice co-intentional education. Teachers and students (leadership and people), co-intent on reality, are both Subjects, not only in the task of unveiling that reality, and thereby coming to know it critically, but in the task of re-creating that knowledge. As they attain this knowledge of reality through common reflection and action, they discover themselves as its permanent re-creators. In this way, the presence of the oppressed in the struggle for their liberation will be what it should be: not pseudo-participation, but committed involvement.<br /><br />In the second chapter, however, Frerie criticizes the banking concept of education, as a venue of discriminately educational practices of the society. Such concept is considered by him as an instrument of oppression; therefore be liberated by the problem-posing concept of education as an instrument for genuine liberation. In other words, in application to the world of teaching and learning process, especially in most educational practices, teachers are not the ones as mere individuals who impose on the students what they should learn; students should also be the ones to be considered as active and critical learners, who are aware of their own learning through their experiences.<br /><br />In the third chapter, Frerie puts emphasis on the essence of Dialogics and dialogue, as the practice of freedom in education. He explains that it is the presence of dialogue to renew and reevaluate humanity and the world as a whole. And in the fourth and last chapter, however, Frerie discusses many cultural trends wherein this chapter examines the broader cultural context in which the educational programmes described in the previous chapter take place. In the same way that banking education is contrasted with problem-posing education so 'antidialogical action' is contrasted with 'dialogical action' in social relations and cultural communication. This is how this chapter gives emphasis to revolutionary way of liberating educational practices.<br /> <br />Sitting back, in the comfort of our faculty room, in the leisure time of my last minute morning reading session, I could not help but feel more an oppressor as I read this book than a member of the oppressed. Certainly, in many ways, I fit into the category of the oppressed, but in many more ways, I tend to feel as though it is me who must continue to change, to constantly renew my own involvement in the struggle for liberation. Thinking about the role I play in society with my profession, I have the amazing opportunity to get involved through teaching, through reaching out not only to the many students I have, but also indirectly through my contact with other teachers and future teachers. I have the opportunity, thus, as do all teachers, to make a huge and committed change in the world, first by being that type of a force in my own world, by being involved, but even more so by bringing to the attention of my students their own need to become this changing force in the world. <br /><br />Pedagogy of the Oppressed is a book about teaching, a book for teachers, and even though it may not always feel that way while reading this book, I feel reassured in knowing that it directed towards teachers, from Freire, a teacher himself, because teachers, above all others, have the opportunity to get involved and make a huge difference in the world all around them for affecting social change. And as to what Frerie puts it in his book, knowledge about humanizing process of the society is totally relevant to:<br /><br />The oppressed,<br />And to those who suffer with them<br />And fight at their side… <br /><br /><br />References:<br /><br />Frerie, Paulo.1998. Pedagogy of the Oppressed. 20th aAnniversary Edtion. N.Y.: The Continuum Publishing Group Company.<br /><br /><http://en.wikipedia.org/wiki/Paulo_FreireLeo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-90230431607447026012011-01-14T16:17:00.001-08:002011-01-14T16:17:46.748-08:00KABANATA I <br />Ang Suliranin at ang Pinagsimulan Nito <br />Panimula <br />Nilalarawan ng panitikan ang ating lipunan at panlahing <br />pagkakakilanlan. Ang ating kaugalian ay mababakas sa ating mga kwentong <br />bayan, alamat, epiko, kantahing-bayan, kasabihan, bugtong, palaisipan <br />at sinaunang dula. Ayon sa mga mananakop na dayuhan, ang ating mga <br />ninuno ay mayaman sa mga katitikan na nagbibigay ng kasiyahan at <br />nagtatampok sa kalinangan at kultura ng ating lahi. Ang mga ito ay <br />gumamit ng kawayan, talukap ng niyog, dahon, balat ng punungkahoy <br />bilang mga sulatan habang ang ginamit nilang mga panulat ay matutulis <br />na kahoy, bato o bakal. <br />Ibat' iba ang pagpapakahulugan ng mga manunulat at dalubhasa sa <br />panitikan. Ayon kay Arrogante (1983), ito ay talaan ng buhay sapagkat <br />dito naisisiwalat ng tao sa malikhaing paraan ang kulay ng buhay, ang <br />buhay ng kanyang daigdig, ang daigdig na kanyang kinabibilangan at <br />pinapangarap. <br />Samantala, ayon naman kina Salazar (1995:2), ang panitikan ay siyang <br />lakas na nagpapakilos sa alinmang uri ng lipunan. Sinasabi ring ito ay <br />bunga ng mga diwang mapanlikha, ng diwang naghehele sa misteryo ng mga <br />ulap o ng diwang yumayapos sa palaisipan ng buwan. Ito ay isang <br />kasangkapang lubos na makapangyarihan. Maari itong gumahis o kaya'y <br />magpalaya ng mga nagpupumiglas na ideya sa kanyang sariling bartolina <br />ng porma at istruktura. Sa isang banda, maituturing ang panitikan na <br />isang kakaibang karanasan. Ito ay naglalantad ng mga katotohanang <br />panlipunan, at mga guniguning likhang-isip lamang. Hinahaplos nito ang <br />ating mga sensorya tulad ng paningin, pandinig, pang amoy, panlasa at <br />pandama. Kinakalabit nito ang ating malikhaing pag-iisip at maging <br />sasal na kabog ng ating dibdib. Pinupukaw din nito ang ating <br />nahihimbing na kamalayan. Lahat ng ito ay nagagawa ng panitikan sa <br />pamamagitan lamang ng mga payak na salitang buhay na dumadaloy sa ating <br />katawan, diwa at damdamin (Villafuerte, 2000). Ang panitikan ay buhay <br />na pulsong pumipintig at mainit na dugong dumadaloy sa ugat ng bawat <br />nilalang at ng buong lipunan. Isang karanasan itong natatangi sa <br />sangkatauhan. <br /> Kaugnay ng pag-aaral ng panitikan ay ang pagsusuri ng mga akdang <br />bahagi ng panitikan tulad ng tula, dula, katha, maikling kwento at mga <br />nobela. Ang nobela at katha ang nais bigyang diin ng tesis na ito, <br />sapagkat ang nobela ay kakaiba sa ibang mga uring naisulat na, dahil <br />ito ay higit na mahaba, kawing-kawing ang mga pangyayari at higit na <br />marami ang mga tauhan, gayundin naman ang mga katha dahil sa ito ay <br />kalibang-libang dahil maikli lamang ito. <br />Sa tesis na ito ay makikita ang maigting pagsusuri ng ilang piling <br />nobela at katha ni Edgardo M. Reyes, isang manunulat ng maikling <br />kuwento at nobela na may sariling tatak sa pagsusulat. Bukod pa dito <br />ipaparating ng tesis na ito sa ibang mag-aaral na may asignaturang <br />Filipino, ang mga aral, mensahe at implikasyon ng mga nobela ni E.M <br />Reyes. <br />Paglalahad ng Suliranin <br />Ang pag-aaral na ito ay may pangkalahatang layunin na matuto ang mga <br />mag-aaral na gumamit ng proseso sa masusing pagsusuri sa ilang piling <br />nobela at katha. <br />Ang tiyak na layunin ng pag-aaral na ito ay upang makalikom ng mga <br />kasagutan sa mga sumusunod na suliranin. <br />1. Anu-ano ang mga kahalagahang moral at panlipunan na makukuha sa mga <br />nobela at katha ni Edgardo M. Reyes? <br />2. Anu-ano ang mga katangian ng mga piling nobela at katha sa pag-aaral <br />na ito ayon sa mga sumusunod: <br />2.1 Mensaheng hatid ng mga nobela at katha sa mga mambabasa at <br />implikasyon ng mga mensahe sa pamumuhay ng mga Pilipino; <br />2.2 Naging pape! ng mga pangunahing tauhan sa paghahatid ng mensahe ng <br />nobela,at <br />2.3 Bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa? <br />Inaasahang Katugunan sa mga Suliranin <br />Ang mga inaasahang katugunan para sa mga nabanggit na suliranin ay <br />pinagsikapang saliksikin upang maging makabuluhan ang pag-aaral na ito. <br />Nawa'y ang mga nobe!a at kathang pinag-aralan dito ay magiging <br />malaking tulong sa mga mag-aaral at maging sa mga guro upang makamit <br />ang mga katugunan na isinasaad sa paradim o batayang teoriya at maging <br />gabay nila sa kasalukuyang pamumuhay. Bunga ng layang ibinigay ng mga <br />Amerikano sa mga Pilipino, isinilang ang pahayagan. Sa mga pahayagang <br />ito inilimbag ang maraming nobela at mga katha na, naging bahagi na ng <br />ating lipunan. Ito ay may layuning lumibang, magturo o magbigay kaya ng <br />isang aral. Gayundin ang mapagyaman ang ating karanasan sa pamamagitan <br />ng paglalahad ng mga pangyayaring tumutugon sa karanasan ng tao, <br />gumigising sa diwa at damdamin at nanawagan sa talino at guni-guni. <br />Mula sa mga nasulat natinag ang panlipunan at kasaysayang kahalagahan. <br />Mga Kahalagahan ng Pag-aaral <br />Ang panitikan ay may malaking kaugnayan sa kasaysayan. Kung sa <br />kasaysayan ay nasasabi ang tiyak na panahon at pangyayari, ang <br />panitikan naman ay naglalarawan ng buhay, kultura, tradisyon, <br />kaugalian, at karanasan. Nagpapahayag ang panitikan ng damdamin ng <br />bawat indibidwal, gaya ng pag-ibig, kabiguan, tagumpay, lungkot, tuwa, <br />at marami pang mukha ng buhay na inilalarawan ng bawat panitik. <br />Pinapaksa ng panitikan ang ating pinagmulan kung kaya't ito ay <br />tinaguriang salamin ng buhay. Nasasalamin dito ang pinagmulan ng isang <br />lahi, ang pagsulong at pag-unlad ng isang bansa sa bawat panahong <br />kanyang dinaanan at pagdadaanan pa. Ang kahalagahan ng tesis na ito ay <br />ang pag-unawa sa uri ng panitikan sa bawat lahi o lalawigan matapos <br />maibalangkas ang pinanggagalingan at malaman kung ano ang naging buhay <br />at kung paano sila namuhay. Gayundin ang pag-unawa sa dalang <br />impluwensiya sa lipunan, relihiyon, edukasyon at kultura na maaaring <br />isinasabuhay pa natin hanggang sa kasalukuyan. <br />Isa pang kahalagahan ng pag-aaral na ito ay ang pagsusuri ng <br />kasaysayang pampanitikan ng isang lahi o mga lahi, ang matunghayan ang <br />mga makahulugang pangyayari sa tiyak na panahong sinusuri o nabasa <br />upang mapag-ugnay sa isipan ang mga pampanitikan at pangkasaysayan na <br />tunay sa ganitong lohika ay magiging malinaw sa mga mag-aaral o mga <br />mambabasa ang bawat pinag-ugat ng hilig, takbo, at uri ng mga nobela o <br />akdang pampanitikang tinatalakay. <br />Saklaw ng Pag-aaral <br />Ang pag-aaral na ito ay sumasaklaw sa pagsusuri at pagbibigay haiaga sa <br />ilang piling nobela at katha ni Edgardo M. Reyes. Ang mga nobelang <br />pinili sa pag-aaral ay ang mga sumusunod: <br />A. Mga Nobela <br />Laro sa Baga <br />Sa Kagubatan ng Lunsod <br />Sa mga Kuko ng Liwanag <br />B. Mga Katha <br />Ang Gilingang Bato <br />Di-Maabot ng Kawalang Malay <br />Emmanuel <br />Lugmok na ang Nayon <br />Ang mga nobelang ito ay galing sa Koleksyon ni Edgardo M. Reyes na <br />nalathala sa aklat na may pamagat na "Pagsusuri at Pagbubuod ng mga <br />Nobela, (Villafuerte, 2000). Ang mga katha naman ay nalathala sa aklat <br />na "Mga Agos Sa Disyerto", Ikatlong Edisyon (Abueg, et.al 1993). <br />Gayunman, hindi saklaw ng pag-aaral na ito ang paggamit ng istatistika <br />sapagka't ang layunin ng pag-aaral ay suriin ang mga nobela at katha <br />ayon sa kahalagahang moral at panlipunan, mensahe at implikasyon sa <br />pamumuhay ng mga Pilipino, papel ng mga tauhan sa paghahatid ng <br />mensahe, at bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa. <br />Mga Kinalabasan ng Proseso <br />A. Mga Nobela <br />· Laro sa Baga <br />· Sa Kagubatan ng Lunsod <br />· Sa mga Kuko ng Liwanag <br />B. Mga Katha <br />· Ang Gilingang Bato <br />· Di-Maabot ng Kawalang malay <br />· Emmanuel <br />· Lugmok na ang Nayon <br />Mga Nobela at Katha <br />Proseso <br /> BATAYANG TEORIYA <br />· Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan <br />· Mensahe at Implikasyon Kasalukuyang Pamumuhay ng mga Pilipino <br />· Papel ng mga Tauhan sa paghahatid ng mensahe <br />· Bisa sa Isip at damdamin ng mga mambabasa <br />Pasuri at <br />Palarawang <br />Pagsusuri <br />Ang Batayang Teoriya ng Pagsusuri sa mga Piling Nobela at Katha ni <br />Edgardo M. Reyes <br />Ang pag-aaral na ito ay gumamit ng pasuri at palarawang pagsusuri upang <br />higit na maipaliwanag ang mga kahalagahang pangmoral at panlipunan ng <br />mga nobela at kathang ginamit. Ang mga mensahe at implikasyon nito sa <br />kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino ay binigyang diin sa pagsusuring <br />ginawa upang higit na maunawaan ng mga mambabasa ang kahalagahan ng <br />nobela at katha. Ang mga mensaheng hatid ng bawat nobela at katha ay <br />may mga bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa. <br />Sa bawa't kuwento o nobela ay may malaking papel na ginagampanan ang <br />mga tauhan sa paghahatid ng mga mensahe o kaisipan. Sa mga nobela at <br />kathang ito ni Edgardo M. Reyes ay tinalakay din ang mga naging papel o <br />"role" lalo na nang mga pangunahing tauhan, sapagkat sa kanila <br />nakasalalay ang buhay ng nobela at katha . Hindi rin kinaligtaan ang <br />estilo ng manunulat sa paghahabi o pagsulat ng bawat kabanata sa <br />kanyang mga nobela at katha. Sa pamamagitan ng pag-analisa sa estilo ay <br />malalaman natin ang lalim ng ambag nito sa ating Panitikang Pilipino. <br />Katuturan ng mga Katawagan <br />Epiko May kahabaang salaysay na patula sa mga kabayanihang <br />nagawa na kadalasan ay may uring angat sa kalikasan. <br />Kabanata Bawat isa sa mga yugto o bahagi ng nilalaman ng alinmang <br />aklat, ayon sa pagkakabukud-bukod ng mga isipan o mga pangyayaring <br />isinalaysay. <br />Kaisipan Ideya; kuru-kuro; palagay; pag-iisip <br />Katha Maikling kathang pampanitikan na may isang tema <br />lamang; payak ang paksa at kakaunti lamang ang mga tauhan na gumagalaw <br />sa katha. May layunin itong libangin ang mga mambabasa. <br />Manunulat Sinumang sanay at dalubbhasa sa pagsulat ng mga artikulo, <br />kuwento, nobela, tula at iba pa. <br />Mensahe Aral na gustong ipaabot ng manunulat sa mambabasa. <br />Nobela Mahabang kathang pampanitikan naglalahad ng isang <br />kawil ng mga pangyayaring pinaghabi-habi sa isang mahusay na <br />pagbabalangkas na ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalaban ng <br />hangarin ng bayani sa isang dako at ang hangarin naman ng kanyang mga <br />katunggali sa kabila. <br />Pagsusuri Opisyal na pagsisiyasat at pagpapatunay sa mga tala. <br />Teorya Makatuwirang pagpapaliwanag sa anumang palagay. <br />Yugto Dibisyon o bahagi ng isang nobela, bahagi ng isang <br />serye. Saglit na pagtigil o paghinto. <br />KABANATA II <br />Mga Akdang may Kaugnayan sa Kasalukuyang Pag-aaral <br />Ang mga sumusunod na mga artikulo at mga sulatin ay pawang may <br />kaugnayan sa pag-aaral na ito, na lahat ay nauukol sa mga nobelang <br />isinulat ni Edgardo M. Reyes. <br />Deskripsyon ng Nobela <br />Kung ibig mong makabasa ng isang akdang maituturing mong masalimuot <br />dahil sa tuwirang tumatalakay sa buhay ng tao, sa mga <br />pakikipagsapalaran, sa mga nakakatawang pangyayari, sa paghubog ng <br />pagkatao, sa mga nakakabagabag na pangyayari sa isang bansa at iba pang <br />mga bagay na may nakatutuwang paksa, ay bumasa ka ng nobela. (Devesa, <br />1982) <br />Tinatawag na isang kathang pampanitikan na binubuo ng maraming <br />pangyayaring magkakasunod at magkakaugnay-ugnay. Ang pangyayari rito ay <br />may kanya-kanyang tungkuling ginagampanan upang mabuo ang isang matibay <br />at kawili-wiling mga pangyayari ng isang nobela. <br />Tinatawag ding kathang buhay, ang nobela sapagkat ito ay naglalahad ng <br />maraming pangyayaring kinasasangkutan ng isa o dalawang pangunahing <br />tauhan at iba pang mga katulong na tauhan at ang buong pangyayari ay <br />sumasaklaw nang higit na mahabang panahon. <br />Ayon kay Rufino Alejandro (Perez, 1991), <br />" Ang nobela ay naglalahad ng isang kawil ng mga kawili-wiling <br />pangyayari na pinaghabi-habi sa isang mahusay na pagkakabalangkas,na <br />ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalaban ng hangarinng bayani <br />sa isang dako at ng hangarin ng kanyang katunggali sa kabila. Ang mga <br />katunggali niya ay maaaring mga tao ring katulad niya o kaya ay mga <br />kasalungat na pangyayari, kabilang diyan ang sarili niyang pag-uugali <br />at pagkatao. Tumutugon ito sa karanasan ng tao at matapat na <br />nanghahawak sa buhay, gumagamit ng guniguni datapwat hindi napatatangay <br />dito, gumigising sa diwa at damdamin, at nananawagan sa ating talino <br />gayundin sa ating imahinasyon. Katangian ng tao ang pinagkukunan ng <br />paksa ng isang nobela. Ito ay naglalarawan din ng pagkatao bukod pa sa <br />paglinang ng isang balangkas na mga pangyayari." <br />Ayon naman kay Tiangco et.al, (1976 & 1981), ang nobela ay naglalahad <br />ng isang kawil ng kawili-wiling pangyayari na pinaghabi-habi sa isang <br />mahusay na pagkakabalangkas. Ang binibigyang diin ay ang pagtutunggali <br />ng hangarin ng bayani sa isang dako at sa hangarin ng kanyang mga <br />kalaban sa kabilang dako. Ang katunggali ng pagunahing tauhan ay <br />maaaring ibang tao o kaya'y mga salungat na pangyayari o ang sarili <br />niyang pag-uugali at pagkatao. <br />Ang isa pang deskripsyon ng nobela ay mula naman sa panulat ni Casanova <br />(1984). Ayon sa kanya ang nobela ay isang mahabang pagkukuwento na may <br />kabanata, laging itutuloy at may karugtong. Hango ito sa talagang <br />pangyayari sa buhay ng tao. Tumatalakay din ito ng mahabang panahon at <br />maraming tauhan ang nagsisiganap. <br />Sa isang aklat na isinulat ni Mag-atas et.al, (1994) ang nobela ay <br />tinatawag ding mahabang kasaysayang tuluyan sa panahon ng kastila. Ang <br />sabi naman ni Roman Reyes (1908), ang nobela ay naglalarawan ng <br />sariling pag-uugali, mga kilos, at damdaming katutubo ng bayang <br />pinaghanguan ng matiyagang sumulat. At hindi lamang ganyan, kundi <br />gumagamot din naman sa maraming sakit sa pag-uugali, rnaling paniniwala <br />at masasagwang kilos na nagpapapusyaw sa dapat na magningning ng <br />kapurihan ng tao kung kaya nabubuhay. <br />Ayon kay Faustino Aguilar (Mag-atas et.al, 1994), ang salitang <br />"nobela", na hiram natin sa kastila ay hiram sa Italyanong "novella" na <br />ang ibig sabihin ay isang katha na nagsasalaysay ng anumang bagay na sa <br />kabila o sa isang bahagi ay hinango sa isang pangyayari. Ito ay <br />isinulat sa isang paraang kaaliw-aliw at kakikitaan ng ugali ng mga <br />taong pinagagalaw ng mga pangyayari. <br />Kasaysayan ng Nobelang Pilipino <br />Pinakaugat ng nobela (Mag-atas et.al, 1994) <br />Marami ang nagsasabi na ang pinakaugat ng nobelang Pilipino ay ang <br />epiko. Ito ay mahabang salaysay na tungkol sa kabayanihan ng bida, kung <br />minsan ay hango sa mga karaniwang pangyayari ngunit ang bida ay may di <br />pangkaraniwang lakas, may engkanto. Patula ang mga epiko at sa <br />kasalukuyan ay mahirap nang makatagpo ng taong nakakasaulo ng kanilang <br />mga epiko, bagamat sa ating mga tribo ay may mangilan-ngilan pa ring <br />nakakatanda ng ilang bahagi nito (hindi na ang kabuuan) sapagkat ang <br />daloy ng kabihasnan ay sumapit na sa kanilang pook. <br />Kabilang sa mga epiko ang Hudhod at Alim ng Ipugaw, ang Darangan ng <br />Muslim, ang Ibalon ng Bikol, at iba pa. Sayang at ang epiko ng Tagalog <br />ay hindi napangalagaan, dahil sa pagsapit ng kabihasnan buhat sa ibang <br />bayan ay nawala ang katibayan ng pagkakaroon nila ng sariling epiko. <br />Gayunman, sinasabing Kumintang ang tawag sa epiko ng mga Tagalog. <br />Noong panahon na ng mga Kastila ang akda ni Antonio de Borja na Barlaan <br />at Josaphat (1709) ang tinuturing na "Juan Bautista" ng Nobelang <br />Tagalog. Tagapagbalita lamang ito ng tunay na nobelang Tagalog sapagkat <br />ito ay salin lamang buhat sa wikang Griyego ni Juan Damasceno. Ang <br />buong pamagat ay Aral na Tunay Na Totoong Pag Acay sa Tauo, Ng Manga <br />Cabana lang Gaua Nang Manga Maloalhating Santo Na Si Barlaan Ni <br />Josaphat. <br />Ito ay tungkol kay Josaphat na kahit na iniiwas na ng amang si Abenir <br />ng India sa pagiging katoliko, ang kagustuhan din ng Maykapal ang <br />nasunod sapagkat si Barlaan, isang pari, ang naatasan ng Panginoon <br />upang gawing Kristiyano si Josaphat. Sa wakas, pati na si Abenir ay <br />naging kristiyano. <br />Ang isa pang pinag-ugatan ng nobela ay ang Tandang Basiong Macunat <br />(1885) na tinaguriang akda sa loob ng isang akda, ni Miguel Lucio <br />Bustamante.Dito ay inilalahad na hindi nararapat pag-aralin ang anak sa <br />Maynila sapagkat nabubuyo ito sa masamang bisyo at hindi nakakatapos ng <br />pag-aaral. <br />Matatawag ding pinag-ugatan ng nobela ang Pasyon, tulad ng Martir sa <br />Golgota na salin ni Juan Evangelista. May salin din si Joaquin Tuazon <br />ng orihinal na Kastila ni Tomas Iriarte (1879-80) ng Bagong Robinson. <br />May ibang mga salin at halaw ngunit hindi ito gaanong kilalang <br />babasahin at marahil ay wala naming makikitang patunay sa kasalukuyan. <br />Ang mga komedya at moro-moro ay mga baytang din tungo sa pagkakaroon ng <br />nobelang Tagalog. Hindi rin dapat kalimutan ang palitan ng liham na <br />Urbana at Fetisa ni Modesto de Castro, tinaguriang "Ama ng Tuluyan", na <br />kinapapalooban ng pagtuturo ng kagandahang asal. <br />Bagamat nakasulat sa wikang Kastila ang Ninay ni Pedro Paterno, <br />nakatulong din ito sa pag-unlad ng nobela, at naging batayan pa marahii <br />ni Rizal sa kanyang nobela sa punto ng katauhan ng mga gumagalaw sa <br />nobela. <br />Ang realismo naman sa mga nobela ay matatagpuan sa mga akda ni Jose <br />Rizal na Noli Me Tangere at El Filibusterismo na bagamat sa wikang <br />Kastila rin nasulat ay nagsilbing huwaran at inspirasyon ng mga <br />mambabasa na masasabing nagtataglay ng tatlong bisang kinakailangang <br />dapat taglayin ng isang nobela. Ang panahong ito ay nasa panahon na ng <br />tinatawag na Propaganda at Himagsikan. Si Apolinario Mabini ay may <br />nobela rin tulad ng El Desarollo y Caisa de la Repubiica Filipinas, <br />lamang ito ay tungkol sa rebolusyon at sa wikang Kastila rin. <br />Panahon ng Nobela <br />Ang masasabing tunay na panahon ng mga nobelang Pilipino ay nagsimula <br />noong 1900, batay nga sa mga pag-aaral at pagpapangkat-pangkat, nahati <br />ito sa apat na panahon (Mag-atas et. Al,1994). <br />Unang Panahon <br />1900-1920 - Klasikal na Rebolusyunaryo <br />Napapaloob dito ang mga nobelang may binhi ng sosyalismo na akda nina <br />Lope K. Santos (Banaag at Sikat, 1906) at Faustino Aguilar <br />(Pinaglahuan, 1907). Narito rin ang mga haiimbawa ng impluwensya ng <br />klasiko, malawak na aral-Kastila at mga laban sa prayle. Masigasig ang <br />mga manunulat na makapagsulat ng nobela nang panahong ito. <br />Kabilang sa mga manunulat noong panahong ito sina Valeriano H. Peña <br />(Nena at Neneng, 1904, nalathala sa pahayagang Muling Pagsilang); <br />Francisco Lacsamana {Anino ng kahapon); Roman Reyes (Bulaklak ng <br />Calumpang, 1970); lnigo Ed. Regalado (Kung Magmahal ng Da/aga/1913) na <br />siyang taga panguna ng mga nobelang romantiko sa kanyang May pusong <br />Walang Pag-ibig; Engracio Valmonte (Ang Mestisa); Pascual Poblete, <br />Patricio Mariano. <br />Masasabing si Lope K. Santos ang nagsimula ng paglalathala nang <br />yugtu-yugtong kabanata ng mga nobela sa pahayagang "Ang <br />Kaliwanagan", pagkatapos naman ay "Ang Kapatid ng Bayan", sa <br />kanyang "Salawahang Pag-ibig". <br />Ikalawang Panahon <br />1921-1944 - Romantiko-Sentimental <br />Sa panahong ito namayani ang mga nobelang nauukol sa pag-ibig at <br />sentimentalismo kaya't sa mga sinehan ay dinudumog ng mga tao ang mga <br />may iyakang palabas. Sa panahong ito masasabing naiiba ang landasin ni <br />Lazaro Francisco sapagkat may kamalayang panlipunan ang kanyang mga <br />akda. <br />Kabilang sa mga manunulat dito sina Fausto Galauran, Nieves Baens-del <br />Rosario, Jose Esperanza Cruz, Garvacio Santiago, (sentimental na <br />mistisismo), Florentine Collantes, Servanto de los Angeles, Teofilo <br />Sauco, atbp. <br />Ikatlong Panahon <br />1945-1960 - Realistiko-NaturaIistiko <br />Sa panahong ito, malawak na ang naging impluwensya ng mga dayuhan, ng <br />mga Amerikano, ng mga Ingles, ng mga Kastila, ng mga Pranses at iba pa. <br />Kabilang sa mga manunulat ng panahong ito si Agustin Fabian na siyang <br />kinikilalang tagapanguna ng panahong ito sapagkat naiiba ang istilo ng <br />kanyang nobela. Mapapatunayan ito sa kanyang Timawa at Maria Mercedes. <br />Isa pa si Amado V. Hernandez na naglahad ng mga realistikong ugnayan ng <br />matataas at maliliit sa kanyang Luha ng Buwaya at Mga Ibong Mandaragit. <br />Nariyan din Alejandro Abadilla na naglaiarawan ng sex sa kanilang <br />nobela ni Capulong na Pagkamulat ni Magdalen at si Andres <br />Cristobal-Cruz, Liwayway Arceo na modernong realistiko at iba pa. <br />Sa oryentasyon naturalismo natagpuan ang katayuang panlipunan na <br />mapagsamantala, maralita at marahas. <br />Ikaapat na Panahon <br />1961 - Proletaryat - Realistiko <br />Kabilang sa unang panahon nito ang mga manunulat na may kamalayang <br />panlipunang sina Edgardo Reyes, Efren Abueg, Rogelio Mangahas, Rogelio <br />Sikat, at iba pa. <br />Masasabing may pangalawang panahon ito sapagkat sa kasalukuyan, ang <br />realismong ipinakikita sa mga nobela ay iyong mga buhay-buhay ng mga <br />nasa mababang antas ng lipunan, ang kanilang pakikipagsapalaran at ang <br />kanilang tagumpay. Iba ang pagkarealistiko rito sapagkat ipinakikita na <br />ang nasa <br />putik ay maaaring mahango. <br />Sa rebolusyunaryong realismo na pagsasadula ng tunggaliang makauri, <br />optimista ang tono, may pananalig sa pagtatagumpay ng masa. <br />Ang ibang manunulat ay nagbago rin ng tema nila dahil sa pagbabago ng <br />lipunang kanilang ginagalawan. <br />Mga Uri ng Nobela <br />Ang nobela ay may iba't ibang uri upang hindi magsawa ang mga tao sa <br />pagbasa ng ganitong uri ng katha. <br />Ayon sa pag-aaral na isinagawa ni Mag-atas et.al, (1994) may nobelang <br />historikal, ito ay isang uri ng nobelang tradisyonal na binubuo ng mga <br />akdang hango sa mga pangyayaring naghanap sa kasaysayan. Pinapaksa ng <br />mga manunulat ang mga palasak na paniniwala. <br />Ang nobelang realistiko naman ay ukol sa mga kaisipang hango sa isang <br />partikular na paniniwala. Himig protesta ay nangingibabaw sa mga akdang <br />realistiko. Ito ay nagtutuon ng pansin sa mga umiiral na kalagayan, <br />pagpuna at paglaban sa mga maling aspekto ng lipunan. <br />Ang ibang uri ng nobela ay ang nobela ng pangyayari - Ito ay nagbibigay <br />diin sa mga pangyayari o kwento. Nandyan din ang nobelang tauhan - ito <br />ay nagbibigay pansin sa pangunahing mga layunin at pangangailangan ng <br />mga tauhan. <br />Pag-iibigan at romansa ang binibigyang dim sa nobela ng romansa. Ang <br />nobela ng kasaysayan ay nagkukuwento ng tungkol sa mga pangyayaring may <br />kaugnayan sa kasaysayan ng bayan at nagbibigay-diin ito sa mga nagwang <br />kabayanihan ng kinikitalang mga bayani ng ating lahi bilang tanda ng <br />kanilang pagtatanggol at pagmamahal sa bansa. <br />Mga Sangkap ng Nobela, Tradisyon, at Bisa <br />May tatlong sangkap ang mahusay na nobela. Ito ay ang kuwento o <br />kasaysayan, ang pag-aaral o pagmamasid sa mga gawa at kilos ng <br />sangkatauhan at ang paggamit ng malikhaing guni-guni (Perez, 1991) <br />Ayon pa rin kay Perez (1991), bagamat ang pangunahing layunin ng nobela <br />ay lumibang maaari rinitong magturo, magtaguyod ng isang pagbabago sa <br />pamumuhay o sa lipunan o magbigay-aral sa di tahasang paraan maitataas <br />din nito ang panlasa ng mga mambabasa. Mainam ang nobela kung naipadama <br />sa mambabasa na mayroon pala siyang natatagong kaisipang hindi niya <br />alam na mayroon pala siya. <br />May tatlong bisang tinataglay ang nobela ayon kay Guaman (1989). Ito ay <br />bisa sa isip na nangangahulugan ito na sa pagbabasa ng nobela ay <br />madaragdagan ang kaalaman ng mambabasa. Ang bisa sa damdamin naman ay <br />nakakapukaw ng damdamin o emosyon. Ang pagtuturo ng mabuti o <br />nakahuhubog tungo sa kabutihan ay ang bisa sa asal. <br />Mga Tradisyong Matatagpuan sa Nobela <br />May mga tradisyong matatagpuan sa mga nobela at sa masusing pagbabasa <br />at pagpapahalaga ng mambabasa. Ayon kay Mag-atas et.al (1994) isa sa <br />mga ito ang tradisyong katutubo na kasasalaminan ng katutubong <br />kaugaliang Pilipino. Ang mga diyoses at diyosa na tulad nina, Jupiter, <br />Venus, Juno ay mga tradisyong klasiko naman. Sa tradisyong <br />pangrelihiyon ay ang pagkilala sa kapangyarihan ng Diyos, ang <br />pagmimilagro at tungkol sa kagandahang-asa! tulad ng nasa Urbana at <br />Felisa. <br />Ang tradisyong Romantisismo ay nagsimula sa Europa nang magkaroon ng <br />himagsikan sa Pransya. Ang lungkot at kaligayahan, tulad din ng <br />pantasya ay iniialarawan sa mga awit at korido. Noong ika-19 na siglo <br />naging industriyalisado ang mga bayan, nakapukaw ang pagpapahalaga sa <br />demokrasya at nasyonalismo. Mababasa ito sa mga nobela ni Dr. Jose P. <br />Rizal na Noli MeTangere at El Filibusterismo. <br />Ang mga Estiio sa Pagsulat ng Nobela <br />May ilang dahilan kung bakit hindi higit na sumikat ang maikling <br />kuwento kaysa ang nobelang tagalog. Una ay ang mabilis na takbo ng <br />panahon kung kayat kulang na ang oras at panahon ng mambabasa sa <br />pagbasa ng nobela. Nandiyan rin ang kasiyahan sa pagbabasa ng maikling <br />kuwento na matatapos basahin sa isang upuan na di makukuha sa pagbabasa <br />ng nobela. At ang mahal na halaga ng nobelang isinaaklat. (Garcia, <br />1989) <br />Ngunit nalunasan ito ng mga nobelista, lalo na ng mga nasa patnugutan <br />ng mga pinaglalathalaang pahayagan o magasin. Inilathala nila ang mga <br />nobela nang kaba-kabanata, pinuputol nila ito sa bahaging <br />kapana-panabik. Dahil dito ang mambabasa ay bumabasa ng limitadong <br />nobela na kung saan ang bawat kabanata ay kasinghaba lamang ng isang <br />maikling kuwento. Dahil dito nakatitiyak ang mga tagasubaybay na <br />maitutuloy nila ang pagbabasa sa nobela. <br />Dahil sa pagpapalitan ng pagsulat na ito ng mga kabanata ay nawawalan <br />ng kaisahan ang estilo ng pagsulat ng nobela. May mga pangyayari na <br />napapalitan ng pangalan ang mga tauhan sa nobela. <br />Naging mabagal ang pag-unlad ng nobelang Tagalog bilang akdang <br />pampanitikan dahil sa "barkadahan" o pagsasamahan ng patnugutan at mga <br />ilang kasama sa labas ng patnugutan. Pinid sa mga di-kasama sa <br />barkadahan ang pagkakataong makapaglathala ng isang nobela. <br />Ang nobela noon ay karaniwan nang mga "pantakas" na akda. Iniaalis nito <br />ang mga mambabasa sa pangit na katotohanan at dinadala sa maganda at <br />kaaya-ayang daigdig ng mga guni-guni. <br />Halos iisa ang paksa ng mga nobela noon at may iilang pagbabago lamang <br />sa isa't-isa. Naroon ang tunggalian ng mayaman at mahirap na kung saan <br />karaniwang sa dakong huli ay yumuyuko ang kapalaluan. Kung saan na <br />mumutiktik sa sentementalismo at panay ang agos ng luha. At ang mga <br />mambabasang di nakapagbabasa ng mga nobelang banyaga ay gumagawa ng <br />isang sukatan: "Maganda ang kasaysayan - nakakaiyak." <br />Karaniwan sa mga nobela noon ang may pangyayaring pilit na <br />pinapagkataon upang maiuwi ang takbo ng salaysay sa ibig mangyari ng <br />manunulat at ng mga mambabasa. Mabulaklak ang wika ng mga nobelista <br />noon, walang katipiran, walang katimpian kung kaya't dahil dito naging <br />mahina ang katunayan at paglalarawang tauhan. <br />Walang tauhan ng alinmang nobelang Tagalog ang naging kahanay ng mga <br />tauhan ni Rizal sa Noli at Fili o ni Balagtas sa Florante. Mga tauhang <br />halos paulit-ulit na natutukoy sa pagpapahayag ng mga diwa't kaisipang <br />kaugnay o natutulad sa mga pinapel nila bilang tauhan sa akda. Ang mga <br />tauhang Elias, Ibarra at Simoun, Maria Clara, Donya Victorina, <br />Pilosopong Tasyo, Padre Damaso, Padre Salvi at iba pa ay wari bang <br />tunay na tao sa kasaysayan at di likha lamang ng panitikan. <br />ANG MAIKLING KATHA <br />A. Mga Simula ng Maikling Katha <br /> Ano ang Maikling Katha? (Paredes, 1989) <br /> Ang maikling katha o maikling kwento, gaya ng karaniwang <br />tawag dito, ay sangay ng salaysay (narration) na may isang kakintalan <br />(single impression). Ito ay may mga sariling katangian na ikinaiiba sa <br />mga kasamahang sangay ng salaysay at dito'y kabilang ang mga <br />sumusunod: (1) isang madulang bahagi ng buhay na tinatalakay, (2) isang <br />pangunahing tauhang may mahalagang suliranin, at kakauntian ng iba pang <br />mga tauhan, (3) isang mahalagang tagpo o kakauntian nito, (4) mabilis <br />na pagtaas ng kawilihan hanggang sa kasukdulang madaling sinusundan ng <br />wakes at (5) iisang kakintalan. <br /> Ang maikling katha ay hindi pinaikling nobela. Hindi rin <br />ito buod ng isang nobela o ng isang kuwento kaya. <br />Mga Ugat ng Kasalukuyang Maikling Katha <br />Ang maikling katha sa kasalukuyan na siyang pinakamaunlad na sangay ng <br />panitikan ngayon dito sa atin, maging sa Tagalog o sa Ingles, ay tila <br />mayabong na punungkahoy na may nararami't malalalim ha ugat. Kabilang <br />sa mga ugat na ito ang mitolohiya, alamat, kuwentong bayan, pabula, <br />parabula, anekdota at karaniwang kuwento. <br />Ang Mitolohiya <br />Ang mitolohiya ay katipunan ng iba't ibang paniniwala at mga kuwento <br />tungkol sa .mga diyos at diyosa. Gaya ng mga Romano at Griyego, tayo ay <br />may katipunan ng mga ganitong paniniwala at kuwento. Marahil, <br />nakatulong nang malaki sa bagay na ito ang pangyayaring ang ating mga <br />ninuno ay pagano bago dumating ang mga Kastila. Sila'y naniwala sa <br />maraming Diyos, sa ispiritung mabuti o masama. <br />Ang Alamat <br /> Ang alamat ay kuwentong pasalin-salin sa bibig ng mga taong <br />bayan, at karaniwang tungkol sa pinagmulan ng mga bagay-bagay. Ito ang <br />karaniwan nang kasagutan sa mga kababalaghan o mga pangyayaring may <br />kaugnayan sa kalikasan na hindi maalaman sa agham. Marami tayong mga <br />alamat, nguni't makabuluhang pag-aaralan ang ilang naglalarawan sa <br />paniniwala ng ating <br /> Ang Kuwentong Bayan <br />Gaya ng mga alamat, ang mga kuwentong bayan ay mga kuwentong <br />pasalm-salin sa bibig ng mga taong bayan. Kabilang dito ang mga <br />kuwentong bayan tungkol kina Mariang Makiling, Mariang Sinukuan, Juan <br />Tamad, Juan Tanga, Suwan, sa Bulkang Mayon, at marami pang iba. Ang mga <br />kuwentong bayan tungkol sa iisang paksa ay pabagu-bago sa iba't ibang <br />pook sapagka't nararagdagan o nababawasan habang nagpapasalin-salin sa <br />mga bibig. Kung ang nagkukuwento ay malilimutin, ang kuwentong bayan ay <br />nababawasan. Kung mayaman naman ang guniguni ng nagsasalaysay, ang <br />kuwento'y nararagdagan. <br />Ang Pabula <br />Ang pabula ay kuwento ng mga hayop na nagsisikilos at nangagsasalitang <br />parang tao, at ang layon ay makapagturo ng aral sa bumabasa. <br />Kilalang-kilala ang mga pabula ni Esopo, na noong pa mang una ay <br />nakatuklas nang ang tao'y ayaw panga-ngaralan nang tuwiran, kaya, <br />marahil, dinaan niya ito sa tulong ng mga pabula. <br />Ang Parabula <br />Karaniwang nanggagaling sa Banal na Kasulatan, ang parabula ay <br />kuwentong umaakay sa tao sa tuwid na landas ng buhay. Kabilang na <br />marahil sa mga kinagigiliwang parabula ang mga sumusunod: "Ang Mabuting <br />Samaritano", "Ang Publikano at ang Pariseo", "Ang Manghahasik", at <br />"Ang Lagalag na Anak". Magkatulad ang layunin ng pabula at parabula, <br />ang magturo ng aral sa tao, bagaman magkaiba ang pamaraan. <br />Ang Anekdota <br />Maiikling kuwento ng mga tunay na karanasan ang anekdota na kung <br />minsa'y katuwa-tuwa, at kung minsa'y "nag-iiwan ng aral". Kadalasan <br />nang kawili-wiling basahin ang mga anekdota tungkol sa mga bayani, mga <br />dakilang tao, o mga kilalang tao. Mga halimbawa: ang tungkol sa <br />pagkahulog ng tainelas ni Rizal sa ilog, ang kakuriputan at pagkaseloso <br />ni Valeriano Hernandez Pena, ang mapagmahal na pag-iiringan ng <br />magkaibigan nguni't magkaagaw na siria Jose Corazon de Jesus at <br />Florentino T. Collantes. <br />Ang Karaniwang Kuwento <br />Kuwento ang tawag sa mga salaysay nasinulat ng mga paring Kastila upang <br />magbigay ng halimbawa sa kanilang mga pangaral gaya ng "Mga Buhok na <br />Nangungusap", at "Sa Kagalitan". At kuwento rin ang tawag sa mga <br />sumusunod na salaysay na lumabas sa mga pahayagan noong mga unang taon <br />dito ng mga Amerikano. Kabilang dito ang mga dagli ni Lope K. Santos sa <br />puhayagang Muling Pagsilanr!, at ng kanyang mga kapanahon sa pahayagang <br />Deinocracia, Taliba. at Ang Mithi, <br />B. Ang Simula at Pag-unlad ng Taal na Maikling Katha <br />Buhat sa simu-simulang nabanggit na sa mga nakaraang dahon, ang kuwento <br />ay unti-unting nagkaroon ng tiyak na anyo at tungkulin, hanggang sa <br />tanghalin sa kasalukuyan na isang sangay ng salaysay na may sarili't <br />di-mapag-aalinlanganang tatak at kakanyahan. <br />Mga Unang Hakbang sa Pag-unlad <br />Ang mga dagli (sketch) at mga tinatawag na kuwento ay nagsimulang <br />magkahugis at magkaanyo, sa tulong ng bagong kamalayan ng banghay <br />(plot) na naging kapansin-pansin aa kuwentong "Bunga ng Kasalanan" ni <br />Cirio H. Panganiban, at tinaguriang Katha ng Taong 1920. Nauna kaysa <br />ritong kinilalang Katha ng taon ang kuwentong "Elias" ni Rosauro <br />Almario (1910). Ang Lingguhang Liwayway na sinimulan noong 1922 ay <br />nagpasigla sa pagsulat ng mga katha. Ang mga taga "Aklatang Bayan" at <br />"Ilaw at Panitik", dalawang kapisanan ng mga mananagalog at manunulat <br />ng panahong yaon, ay nagpalabas ng kanilang mga akda sa nasabing <br />lingguhan. Kabilang dito ang tinaguriang "Ama ng Maikling Kathang <br />Tagalog", si Deogracias A. Rosario, Kung paanong naghimagsik .si Jose <br />Corazon de Jesus sa matandang pamaraan sa tulang Tagalog, si Deogracias <br />A. Rosario naman ang nagpabago'sa kinamihasnang pamaraan sa maikling <br />kuwento. Ang kuwentong "Walang Panginoon" ni DAR ay magpapatunay nito. <br />K. Mga Uri ng Maikling Katha <br />Mahirap ang pag-uuri-uri ng ano mang bagay, at dito'y kabilang ang <br />maikling katha. Karaniwan nang ang mabuting banghay, ang isang malakas <br />at makulay na katauhan,, ang isang makabuluhang kaisipan, at iba pa, ay <br />sama-sama sa pagbubuo ng isang mabuting katha. Kaya't may kahirapan ang <br />pag-uuri sa akda kung ito'y pangkatauhan, ynakabanghay, at iba pa. <br />Nguni't upang mapag-aralan ng isang baguhan ang mga sangkap ng isang <br />maikling katha, tila kailangan ang pag-uuri-uri ng sangay na ito. <br />Bilang tulong sa pag-aaral ng isang baguha'y uuriin natin ang maiikling <br />katha sa lima: (1) Pangkatauhan - kung ang pinakamahalagang <br />nangingibabaw sa katha ay ang katauhan, (2) Makabanghay - kung ang <br />mahalaga'y ang pagkakabuo ng mga pangyayari, (3) Pangkapaligiran - <br />kung ang paligid o isang namumukod na damdamin ang namamayani, (4) <br />Pangkatutubong kulay - kung ang pamumuhay at kalakaran sa isang pook <br />ang binibigyang diin, at (5) Pangkaisipan - kung ang paksa, diwa o <br />isipan ng isang katha ang pinakamahalaga. <br />Maikling Kathang Pangkatauhan <br />Ang kathang pangkatauhan ay isa sa pinakamahalagang uri, kung hindi man <br />siyang pinakamahalaga, sapagka't higit na mahalaga ang katauhang iba't <br />iba sa bawa't tao. Ito'y maaaring sumatugatog ng kadakilaan; mamaya'y <br />maaari namang bumulusok sa kababaan ng kaimbihan. Maraming paraan ang <br />magagamit sa pagpapalitaw ng isang katauhan, kabilang na rito ang <br />karaniwang paraan, ang paglalarawan ng may-akda sa kanyang katauhan sa <br />tulong ng pag-uugali, isipan, mithiin at damdamin nito, gayon din sa <br />kanyang panlabas na anyo. Maaari ring lumitaw ang katauhan sa tulong ng <br />pag-uusap ng ibang tauhan sa kuwento tungkol sa kanya. Nguni't ang <br />pinakamabisang paglalarawan ng katauhan ay sa pamamagitan na rin ng <br />tauhan; halimba-wa, sa kanyang paraan ng pagkilos at pagsasalita, at <br />higit sa lahat, sa kanyang reaksyon (sa kanyang gagawin o magiging <br />damdamin) sa isang tiyak na pangyayari. <br />Isang kahinaan sa marami nating maiikling katha ang paglalarawan ng <br />katauhan. Kung hindi napakabuti ang isang tao (na waia kahit kaunting <br />kahinaan o karupukan') <br />ito'y napakasama. <br />Maikling Kathang Pangkapaligiran <br /> Pangkapaligiran ang ginagamit nating katumbas ng salitang ingles na <br />"atmosphere", at ito ay hindi lamang sumasakop sa mga bagay na nadarama <br />kundi sa damdaming namamayani sa isang katha. Ang- paligid na ginagamit <br />sa isang katha ay nakatutulong nang malaki sa pagbubuo ng namamayaning <br />damdamin gayang kakanyahan o style ng sumusulat. Ang paligid ay <br />kadalasan nang' nakatutulong sa paglalarawan ng katutubong <br />kulay,nguni't hindi dapat ipagkamali ang isa sa isa. <br />Maikling Kathang Pangkatutubong Kulay <br />Ang paligid, kaayusang panlabas, pag-uugali, mga paniniwala, mithiin, <br />kakanyahang pampook (idiosyncrasies) at sariling tatak ay <br />nagkakatuhmg-tulong sa pagbubuo ng kathang pangkatutubong kulay. <br />Bagaman ang mga pamantayang pandaigdig (umversality) ay kailangan sa <br />pagbubuo ng isang mabuting katha, ito'y higit na sumasakop sa kalamnan, <br />sa mga bagay na natatagpuan sa lahat ng tao ano man ang lahi kulay, <br />bayan o pananampalataya. Samantala, ang mga sangkap ng katutubong kulay <br />ay higit na pampalamuti kaysa kalamnan, nguni't mga pampalamuting <br />nagtatatak ng kakanyahan. <br />Maikling Kathang Pangkaisipan <br />Sa mga akdang pangkaisipan, ang pangunahing katangiang taglay ay ang <br />kaisipan o ang diwang makabuluhan na binibigyang diin. Ang banghay, <br />katauhan, at paligid ay mga sangkap na ginagamit upang mapalutang ang <br />kahalagahan ng diwang binibigyang diin. <br />Ang kaisipan o diwang ito'y hindi dapat ipagkamali sa karaniwang aral <br />ng karaniwang kuwento. Ang masining na maikling katha'y nag-iiwan ng <br />bisa sa bumabasa, sa diwa man o sa damdamin, nang hindi nangangaral. <br />Sapagka't ang masining na katha, gaya ng iba pang sangay ng mining, ay <br />hindi dapat gamiting sermon. <br /> Ang kalaliman o kababawan ng kaisipang tinatalakayayfa nasasalig <br />sa sariling pilosopya ng manunulat. <br />D. Mga Sangkap ng Maikling Katha <br />Ang maikling 'katha ay gumagamit, hangga't maaari, ng kakaunting <br />tauhan, at kung minsan, ng iisa lamang. Ang pangunahing tauhan ay dapat <br />magkaroon ng balakid ohadlang, sapagka't kung wala ay walang <br />pagtutunggali at kung walang pagtutunggali'y walang kuwento (sa <br />mahigpit na pakahulugan ng kuwento o dula man.) Karaniwan nang kakaunti <br />ring pook, panahon at pangyayari ang ginagamit sa katha. Kung maaari, <br />isang maikling panahon at isang madulang pangyayari ang dapat gamitin. <br />| Ang lahat nang ito'y tumutulong sa pagbubuo ng iisang kakintalan <br />(impression) na isang katangiang dapat taglayin ng maikling katha. <br />Ang karamihan ng tauhan, pook, pangyayari at ang matagal na panahon ay <br />nagpapaligoy at nagpapasalimuot sa isang kuwento, at kadalasan ay <br />sumisira rito. Gaya nang nasabi na, ang pangunahing tauhan ay <br />binibigyan ng may-akda ng isang mahalagang suliranin na bago niya <br />malutas o di-malutas ay may pagtutunggaling nagwawakas sa kasukdularig <br />sinusundan agad ng pagtatapos ng kuwento. <br />E. Mga Katangian ng Maikling Kathang Pampanitikan <br />Ang maikling kathang pampanitikan ay naiiba sa karaniwang kuwentong <br />komersyal sapagka't ang una ay higit na masining at higit na mataas ang <br />uri. Tungkol sa sining, tunghayan natin ang sinabi ni Agoncillo sa Ang <br />Maikling Kuwentong Tagalog (1886-1948): <br />"Ang alin mang sining, upang magkahalagaat magkabisa, ay kailangang <br />magtaglay ng kapangyarihang lumikom at humubog sa puta-putaking <br />karanasan ng isang katauhan at sa pamamagitan ng damdami't pag-iisip ng <br />manunulat ay yumari ng kabuuang may kaisahan, may kalamnan at may anyo. <br />Ang sining 'ay hindi isang palamuti lamang na walang maganda kundi ang <br />labas; lalong hindi isang larawan lamang. Ang sining ay buhay, at ang <br />bisa ng alin mang sining ay matatakal sa kung hanggang saan ito <br />matatagpuan at nararapat bigyan ng kahulugan ayon sa pag-iisip at <br />damdamin ng manunulat. Ang ikinagaganda at ikinadadakila ng buhay ay <br />nasa pagkakaiba-iba ng anyo at kulay at pagpapakahulugan ng mga <br />manunulat hindi lamang sa magkakalayong panahon kundi.sa iisang <br />panahong kinabibilangan nila." <br />F. Mga Tulong sa Pagsulat ng Maikling Katha <br />1. Mga Dapat Tandaan sa Simula Pa <br />Ang maikling katha ay maikling pagsasalaysay na may layon mag-iwan ng <br />iisarig bisa sa tulong ng pinakamatipid na paraan. Ang kaiklian ay <br />makatutulong nang malaki sa pag-iiwan ng iisang kakintalan, kung <br />susundin ang mga dapat malaman tungkol sa pagsulat. <br />Bagaman nakahihigit ang kalamnan kaysa kaanyuan ng alin mang sulatin, <br />ang kaalaman tungkol sa kaanyuan ay nakatutulong nang malaki sa <br />mabisang pagpapahayag ng kalamnan. Ang wastong kaanyuan ay natututuhan <br />sa pag-aaral ng pamamaraan. Ang huli ay natututuhan at naaayos sa <br />pamamagitan ng paulit-ulit na paggamit at sa wastong pamamatnubay. <br />Isang mabisang paraan ang walang sawang pagbabasa ng mabubuting katha <br />na katatagpuan ng mahahalagang kalamnan at ng maayos na kaanyuan. Ang <br />isang baguha'y dapat ding magsanay sa maingat na pagmamasid sa tao at <br />sa buhay. Dapat niyang sanayin ang sariling mag-isip tungkol sa mga <br />asal at damdamin ng mga tao, sa mga bagay na nangyayari sa kanila, at <br />sa kanilang mga reaksyon sa mga ito. <br />2. Kalamnan Laban sa Kaanyuan <br />Ang mahalagang kalamnan na ipinaloloob sa mahusay na kaanyuan upang <br />malikha ang kakintalang ninanais na maiwan sa mambabasa, ay masasabing <br />siyang ulirang pagsasama ng dalawang sangkap na kailangang-kailangan ng <br />isang mabuting maikling katha. Nguni't kung ang pagtataluna'y kung alin <br />sa dalawa ang higit na mahalaga, marahil ang maisasagot nati'y ito: sa <br />tao, kailangan ang kaluluwa at katawan upang maging tao; ang kaluluwa <br />na walang katawan ay hindi tao, at ang katawan na walang kaluluwa ay <br />hindi buhay na tao. Kailangan ang pagsasama ng dalawa upang maging <br />buhay na tao. <br />3. Pagpili ng Paksa <br />Sa pagpili ng paksa, dapat isaalang-alang ang kahalagahan. - ang <br />mahalagang paksa ay tumutulong sa pagbubuo ng mahalagang katha. Walang <br />paksang masasabing ganap na orihinal na hindi pa natatalakay ng kahit <br />sino. Nguni't ito'y maaaring talakayin sa naiibang paraan at <br />katatagpuan ng style o kakanyahan ng manunulat. Ang paksa'y dapat <br />magtaglay ng katangiang pangdaigdig (universality) upang maging tunay <br />na makabuluhan - yaong hindi lamang totoo sa isang pook at sa isang <br />panahon kundi yaong totoo sa alin mang pook, sa ano mang lahi o bansa, <br />at sa ano mang panahon. <br />Kung mababaw ang paksa at di-mahalaga, damitan man ito ng marikit na <br />kaanyuan, ang kathang malilikha'y magiging kaakit-akit, nguni't hindi <br />makabuluhan. Ang kahalagahan o di-kahalagahan ng paksa ay siyang <br />pinagsusumundan ng angkop napamamaraan, ng damdaming namamayani sa <br />pagkukuwento at ng isipang makikintal sa bumabasa. <br />4. Ang Banghay ng Katha <br />Ang banghay ay siyang balangkas o pagkakatagni-tagni ng Mga <br />pangyayaring buhat sa simula ay mabilis sa pag-akyat sa Kasukdulan, at <br />buhat doon ay mabilis sa pagtungo sa wakas. Noong unang panahon ng <br />maiikling katha, ang masasalimuot na Banghay ay ipinalagay na <br />kailangan. Nguni't ngayon, ang higit na payak na banghay ay <br />kinagigiliwan ng manunulat at ng mam-babasa rin; kung minsan pa nga, <br />halos wala nang banghay ang makabagong katha. Ang isang suliranin ay <br />sapat na, sa halip ng kawing-kawing na suliraning kailangang kalasing <br />isa-isa ng manunulat bago siya matapos sa kanyang kuwento. <br />Bago magsimula sa pagsulat kailangang buo na sa isip ng manunulat ang <br />kanyang balangkas. sa ganitong paraa'y halos nakikita na niya sa <br />kanyang isipan ang simulang mabilis na pumapaitaas hanggang sa <br />kasukdulan, sa halip na humaba pa nang walang kapararakan. <br /> Sa pagbubuo ng balangkas, kailangang isaalang-alang ng <br />manunulat ang mga sumusunod: ang bawa't pangyayari, kilos, usapan o <br />tauhan, ay dapat magpasulong sa kuwento, patungo sa kalutasan ng <br />suliranin, na siya ring kasukdulan na sinusundan agad ng wakes; ang <br />pagpapasok agad sa suliranin sa simula pa; ang pagtiyak na kailangang <br />may mangyari sa kuwento (kung hindi man nabigyan ng naiibang pagtingin <br />sa pangyayari, ay natinag o nagbago ang damdamin ng bumabasa, sa <br />pamamagitab ng tauhan) Sa maikling panggungusap, may nangyari: ang mga <br />bagay-bagay ay hindi na gaya noong simulang basahin ang akda. <br />ANG PAGPAPAHALAGA SA KATHA <br /> Iba-iba ang persepsyon ng tao sa isang bagay, ideya o <br />konsepto. Ang maganda sa iba'y maaaring hindi maganda sa iba. <br />Maaaring naiibigan ng iba ang nakatatawang pelikula, ang iba naman ang <br />nakatatakot o madramang pelikula. Kaya iba't ibaang isinasagawa ng <br />mga producer upang masagutan ang mga ninanais ng iba't ibang uri ng <br />mamamayan. Nalalaman ninyong iba't iba ang hilig ng mga tao, iba't <br />iba ang mga ugali, ang mga pangarap. <br /> Mababakas ang pagkakaiba sa ganitong pagpapahalaga sa <br />larangan ng pakikipagtalastasan. Mapapansin ninyong kahit na iisang <br />bulaklak ang nakikita ng sampung tao, iba't ibang deskripsyon ang <br />kanilang gagawin. Iba't iba ang bibigyang-diin sa kanilang <br />paglalarawan batay sa kanilang pagpapahalaga sa bagay na iyon. <br /> Ganito rin ang katha. Ang pagpapahalaga sa mga katha ay <br />nakadepende sa persepsyon ng bumasa o nakakita ng isang pagtatanghal. <br />Maaaring makita ng magpapahalaga ang simbolismo ng katha, ang <br />paglarawang-tauhan, ang akatotohanang tagpuan o ang paraan o istilo ng <br />pagkakasulat ng katha. <br />Ilang Bagay na Nararapat na Isaalang-alang sa Pagpapahalaga sa Katha <br />1. Paglalarawang-tauhan <br /> Mahirap tiyakin kung paano nabubuo sa isip ng isang <br />bumabasa ang malinaw na larawan ng tauhan. Kung minsan nama'y <br />lipun-lipon na ang mga salitang nagagamit ng manunulat tungkol sa <br />tauhan ay hindi pa rin lumilitaw ang larawan nito sa isip ng bumabasa. <br />Sa maikling kuwento karaniwang inilahad na bigla at buo sa isang <br />pangungusap ang paglalarawang-tauhan. Lumilinaw na lamang sa isip ng <br />mambabasa ang paglalarawan sa pamamagitan ng pananalita, mga kilos at <br />ng isipan ng tauhan inilalarawan. <br /> Noong unang panahon ng maikling kuwento ay laging <br />inilalarawan ang mga pangunahing tauhan bilang maganda, mahinhin at <br />mabait, gayon din ang mga lalaki na malusog, makisig at mabait din. <br />Likas namang masama ang ugali ng mga kontrabida. Ito ang mga <br />nagsasagawa ng masasamang kaparaanan upang hindi magtagumpay ang bida <br />sa hangaring kaligayahan. <br />Sa kasalukuyang mga akda, karaniwang makikita sa lansangan, sa opisina, <br />sa tirahan ng mahihirap, sa Tundo, sa bukid, sa bundok ang mga tauhan. <br />Hindi mahalaga sa ngayon kung mabuti o masama ang tauhan. Ang <br />pinahahalagahan ngayo'y ang sanhi ng paggawa ng tauhan ng gayong <br />pagkilos. Wala nang kapi-pitagang pagkilos, ang mahalaga'y ang <br />material na kadahilanan ng gayong pagkilos. <br />2. Pananalita o Lengguwahe <br />Lahat ng akdang- sining ay akdang buhat sa wika, tulad ng isang nililok <br />na maaring sabihing isang pirasong marmol na inukit. Kasama sa <br />pananalita ang tungkol sa usapan sa katha. Mahalaga ang pagiging <br />natural ng usapan kaya ang nararapat na pananalita'y malapit sa ayos <br />ng pagsasalita ng mga tao sa tunay na karaniwang buhay. <br />May sarili ring lengguwahe ang simbolismong ginagamit ng mga manunulat. <br />May matalik at realistikong pagkakilala ang mannunulat sa lengguwaheng <br />kanyang kasayang kasangkapan. Hindi napupugal ang manunulat sa himig at <br />hugis ng pagpapahayag ng makalumang manunulat noon na maligoy. <br />3. Pamamaraan, Porma at Istilo <br /> Ang pamamaraan ang malimit na siyang kinasasaligan ng <br />pagiging mabisa ng pagpapahayag ng isang kaisipan, ng pagtatanghal ng <br />mga pangyayari, ng paglalarawan ng mga tauhan at ng pangwakas na <br />kabuuan at kasiyahang dapat maidulot ng isang katha. <br /> Ang pamamaraan ang kasangkapan ng manunulat sa pagtuklas at <br />pagpapaunlad ng kanyang paksa pagpapahatid ng mensahe at sa pagpukaw ng <br />pagpapahalaga ng mambabasa. May sariling kaanyuan ang mga katha, Ang <br />pangunahing layunin nito'y magdulot ng aliw sa pamamagitan ng isang <br />kapangyarihang paglalahad ng isang maselang pangyayari sa buhay ng <br />pangunahing tauhan. Ito ang pinakakaluluwa ng katha. Ang kaisahan ng <br />bisang kinikintal sa puso at diwa ng mambabasa ang tandang sukat <br />pagkakilanlan sa katha. <br /> Nararapat ding makatawag-pansin ang panimula. Ang <br />pamukaw-sigla pangyayari'y nararapat na dumating nang maaga. <br />Kailangan ding maging mabilis ang galaw ng pangyayari hanggang sa <br />makarating sa kasukdutan kung maikling kuwento ang pag-uusapan. Hindi <br />nararapat na itayo ang wakas. <br /> Kung istilo naman ang pag-uusapan, ang bawat manunulat <br />aymay kani-kaniyang istilo. Iyon ay kanilang kakanyahan, kanilang <br />tatak. Ang paiba-ibang istilo ng manunulat ay higit na may kaugnayan sa <br />kaanyuan kaysa sa nilalaman. Ang kakanyahang pampanitikan ng isang akda <br />ay nasa pang-isipan, nilalaman at maliliit na bahagi nitong kapag <br />nabuo ay nagiging lakas na lumilikha ng kalamnan. <br />4. Kalamnan o Paksang -diwa <br />Ang diwa noong mga unang panahon ng pangangatha'y nangangahulugan ng <br />pangangaral, subalit sa ngayo'y nangangahulugan ito ng daloy na <br />walang patid sa loob ng katha, gayong hindi nakikita'y nasasalat <br />naman ng damdamin, Sa pamamagitaan ng diwa, nalilikha ng may-akda ang <br />kasiyahang pandamdamin at pangkaluluwa sa mambabasa. Sa gayon ay <br />nalalahiran ito ng kapangyarihan ng may katha bilang manlilikha. <br />Mabibilang sa mga paksain sa kasalukuyan ang mga pakikibaka sa buhay. <br />Nagsisimula sa mga pang-aapi sa mga busabos, pamamayani ng mga <br />panginoong piyudal, pamamayani ng puhunan, pakikisangkot sa kilusang <br />pambayan, atb. <br />Bago talakayin ang tungkol sa pagpapahalaga sa katha ang kabuuang <br />pagpapahalaga muna sa romantisismong taglay ng nobela ang pupukaw sa <br />inyong isipan. Kabilang sa mabibigyan ng pagpapahalaga sa mga katha ay <br />ang tungkol sa mga tinatawag na romatisismo, klasismo, simbolismo o <br />realismo ng katha. <br />5. Ang Paggamit ng Sagisag <br />Nakatutulong nang malaki sa pagiging masining ng isang katha ang <br />paggamit ng sagisag. Ito'y umaakay sa guniguni ng bumabasa na <br />makibahagi sa pagiging manlilikha ng may-akda. <br />Narito ang ilang halimbawa ng mga sagisag saating mga katha at ang mga <br />bagay na kanilang sinasagisag: <br />1. halaman (pagmamahal na dapat diligin) sa "Ang <br />Halaman ni Angela" ni Diego Atienza Quisao <br />2. bangkang papel (karupukan ng pangarap sa kalupitan <br />ng katotohanan) sa "Bangkang Papel" ni Genoveva D.Edroza <br />3. bahay na bato (tibay ng damdaming makatao) sa <br />"Bahay na Bato" ni A.B.L. Rosales <br />4. pusa (pag-uusig ng sariling budhi) sa "Ang Pusa <br />sa Aking Hapag" ni Jesus A. Arceo <br />5. lunting halaman (diwa ng kabayanihan) sa "At <br />Nupling ang Isang Lunting Halaman" ni Pedro S. Dandan <br />6. luad (tigas ng kaloobang di pa nagdaranas ng <br />kasawian) sa "Luad" ni Gloria Villaraza <br />Ang dahilan ng pagbabago sa katauhan, at hindi dahilan sa gusto lamang <br />itong mangyari ng sumusulat, gaya nang madalas mangyari sa ating <br />kuwento, nobela at pelikula. <br /> Ang paglutas sa suliranin ay dapat manggaling sa katauhan <br />ng pangunahing tauhan (tagumpay man o pagkabigo) at hindi sa bagay na <br />panlabas. Isang tiyak na halimbawa: ang suliranin ni Maria ay ang <br />pag-aaruga sa mga kapatid o pag-iiwan sa mga ito upang tumakas na <br />kasama ang katipang wala rin namang gaanong kaya sa buhay upang arugain <br />silang lahat. Ang paglutas ay dapat sa alin man sa dalawang ito: ang <br />pagpili ni Maria sa kanyang mga kapatid (magpapalitaw sa katauhang <br />mapagpakasakit ni Maria), o ang patakas na kasama ang katipan <br />(katauhang praktikal at makasarili). Isang masamang paglutas ang <br />sumusunod: sakay ng bus ang lahat ng mga kapatid ni Maria; ang bus ay <br />inabot ng sakuna at namatay na lahat ang mga bata; si Maria ay Malaya <br />na ngayong pakasalan sa katipan sapagka't wala na siyan suliranin. <br />6. Pagtutunggali <br /> Sa nasabing halimbawa, ang pagtutunggali'y nasa kalooban <br />ni Maria. Noong mga unang panahon, ipinalagay na madula ang <br />pagtutunggali ng tao at ng kapalarang hinulaan na sa kanyang <br />pagkapanganak; pagkatapos ay ang pagtutunggali ng tao laban sa <br />kalikasan; ng tao, laban sa kapwa tao (karaniwang idinadaan sa lakas ng <br />katawan). Ang makabagong pagtutunggali ay tao laban na rin sa damdamin <br />likas sa lahat ng tao, at timitinag sa pagkatakot, pagkahabag, <br />pagkapoot, paghanga at iba pang damdaming likas din sa lahat ng tao. <br />7. Paglalarawang-Tauhan <br /> Kailangang pag-ingatan dito ng manunulat ang paglikha ng <br />karikatura (angbida ay bidang-bida at walang ano mang kahinaan o <br />kasiraan; ang kontrabida'y panay kasamaan at walang ano mang bahid ng <br />pag-asa sa kabutihan; ang magsasaka;y masipag, matiyaga, matagal sa <br />hirap at iba pa.) Ang bawa't tao'y may mga katangiang tulad ng iba, <br />nguni't may mga katangian ding ikinaiiba sa lahat, kaya nga't siya <br />ay siya at hindi sila <br />8. Paningin <br /> Ang paningin o point of view ay dapat ding isaalang-alang <br />ng sumusulat, sapagka't hindi dapat magpabagu-bago ito sa isang <br />maikling katha. <br /> May apat na uring mapamimilian ang manunulat, at kung alin <br />man ditto ang kanyang mabutihing gamitin ay siya niyang dapat sundin <br />mula sa simula sa simula hanggang sa katapusan ng akda. Naririto: <br /> 1. Ang katha ay isinasalaysay buhat sa paningin ng may-akda <br />na nanonood sa mga pangyayari. <br /> 2. Ang katha ay isinasalaysay buhat sa paningin ng <br />may-akdang nakakakita sa mga pangyayari buhat sa paningin ng <br />pangunahing tauhan (inilalagay niya ang kanyang sarili sa lugar ng <br />pangunahing tauhan). <br /> 3. Ang katha ay isinasalaysay buhat sa paningin ng isang <br />tauhan sa isang kuwento, tauhang hindi siyang pangunahing tauhan. <br /> 4. Ang katha ay isinasalaysay sa tulong ng unang panauhan <br />(first person) na gumagamit ng ako, akin, ko. Ang unang panauhang ito <br />ay maaring siyang pangunahing tauhan, isang pantulong na tauhan sa <br />kuwento, o isang tagapanood sa mga pangyayari. <br />KABANATA III <br />Pamamaraang Ginamit sa Pag-aaral <br />Sa kabanatang ito nalalahad ang mga pamamaraang ginamit upang higit na <br />maunawaan ng mga mambabasa. <br />1. Paraang Ginamit sa Paglutas ng Suliranin <br />Ang mananaliksik na ito ay gumamit ng paraang pasuri (analytical) at <br />palarawan (descriptive) sa pagsusuri ng ilang piling nobela at katha ni <br />Edgardo M. Reyes. Ang paraan ding ito ang nakatufong sa paglutas ng mga <br />suliranin gaya ng pag-unawa sa kahalagahang pangmoral at panlipunan, <br />mensahing hatid ng nobela sa mga mambabasa at implikasyon ng mga <br />indibidwal sa pamumuhay ng mga Pilipino, and papel ng mga pangunahing <br />tauhan sa paghahatid ng mensahe at bisa sa isipd at damdamin ng mga <br />mambabasa <br />Ang ilang bahagi ng nobela ay mahirap unawain kaya't ginamit din dito <br />ang pamamaraang pahambing upang higit na maunawaan ng mga mambabasa ng <br />nobela. <br />2. Pagpili ng Pamagat sa Napiling Paksa <br />Ang tesis na ito ay bunga ng pag-aaral ng mananaliksik ng aralin niya <br />sa Filipino. Isa sa aralin ay sa pag-aaral ng mga nobela at katha ang <br />pagsusuri ng mga inilalarawan ng nobela at katha at mga aral o mensahe <br />para sa <br />mga mambabasa. Ang nobela at katha ay napili dahil sa aral na naiwan <br />nito, at sa kahalagahan nito at kaugnayan sa kasalukuyang pamumuhay ng <br />mga Pilipino. <br />Dahil sa mga kadahilanan na nabangit pinili ng mananaliksik ang pamagat <br />na "Isang Masusing Pag-aaral sa Ilang Piling Nobela at Katha ni Edgardo <br />M. Reyes." <br />3. Pagtitipon ng mga Kagamitan <br />Nang mapagtibay na ng gurong tagapayo ang paksa para sa tesis na ito ay <br />gumawa na ng matiyagang pananaliksik ang sumulat nito. Ang unang <br />hakbang ay ang pagtitipon ng mga nobela ni Edgardo M. Reyes, mga <br />nobelang galing sa iba't-ibang akiat na ginamit ng mga mag-aaral sa <br />pangkolehiyo at pamantasan. Nakatulong din sa mananaliksik ang <br />pagbabasa ng may kinalaman sa panitikan at nobela. <br />Ang mga talang naibigay ng mga guro sa Filipino ay tinipon at isinama <br />din sa tesis na ito sapagkat ang mga ito ay may kaugnayang.pag-aaral. <br />4. Pananaliksik <br />Ang tagapayo at mananaliksik na ito ay nagtungo sa iba't-ibang aklatan <br />para sa isinagawang pananaliksik ng mga tala na may kaugnayan sa <br />nobela, gaya ng Colegio de Los Baños, Aklatan ng ACCI, Pambansang <br />Aklatan at sa Pamantasan ng Pilipinas sa Los Baños, at Unibersidad ng <br />Pilipinas Normal <br />Bawat nobela at katha na pinili para sa pag-aaral na ito ay ukol sa <br />kasaysayan kung paano at bakit naisulat ang akda. Ayon sa talambuhay <br />ni Edgardo M. Reyes, halos lahat ng mga nobela niya ay may malaking <br />kaugnayan sa kanyang buhay at karanasan sapagkat ang mga nobelang ito <br />ay mas madaling suiatin dahil nakita niya at naranasan. <br />Ang lahat ng mga pananaliksik ay nakatulong ng malaki sa tesis na ito. <br />KABANATA IV <br />PAGSUSURI SA MGA PILING NOBELA AT KATHA NI <br />EDGARDO M. REYES <br />Maraming ibat-ibang pamamaraan ang maaring magamit upang masuri at <br />mapag aralan ang isang akdang pampanitikan. Isa dito ay ang pag-uugnay <br />ng mga anyo, istilo at mga simbolismo na ginamit ng manunulat. Ang <br />tawag dito ay Marksista (Naval,1990). Sa pagsusuri ng mga nobela in <br />Edgardo M. Reyes ay maaring magamit ang pamamaraang ito, sapagkat <br />ito'y nag inusisa rin sa kahalagahan ng kasaysayan na naglalarawan ng <br />mga pwersa, salik at pangyayari na humuhubog at bumabago sa lipunan. <br />PAGSUSURI <br />Mga Nobela: <br />SA KAGUBATAN NG LUNSOD <br />A. Mga Tauhan <br />Mina - ang babaeng namuhay sa kasalanan ngunit nagbago ng matutong <br />umibig nang tapat <br />Primo - ang kinakasama ni Mina <br />Angel - ang lalaking minahal ni Mina ngunit nagbago dahil sa pangit <br />na nakaraan ni Mina <br />Lola Denang - ang lola ni Angel na namatay <br />Mercy - kaibigang matalik ni Mina <br />B. Kahalagahang Pangmoral Panlipunan <br />Sa nobelang "Sa Kagubatan ng Lunsod" ay ipinakita ang epekto ng <br />nakaraan ng isang tao sa kanyang pangkasalukuyang buhay. Si Mina ay isa <br />babaeng naging "prostitute" o taga-bigay ng aliw sa isang lalaki <br />kapalit ng salapi. <br />Sa usaping panlipunan ay tila walang puwang ang ganitong uri ng babae, <br />gayundin sa pangmoral na isyu. Ang pakiwari ng mga taong malilinis ang <br />pagkatao ay batik sila sa lipunan. Ngunit ang taong naghihirap ay <br />kumakapit sa patalim upang mabuhay; sundin sa tamang oras harapin ang <br />buhay gaano man kababa ang kapalit nito. Mga mapapait na alaala ng <br />nakalipas na upang hindi kamuhian ng lalaking mamahalin ay sadyang <br />ililihim. Pero sa ating lipunan ay walang lihim na hindi nabubunyag. <br /> Ang kahalagahang pangmoral at panlipunan ay madaramasa <br />bigat ng naging problema ni Mina noong siya ay umibig ng tapat sa isang <br />lalaki. Sa lipunang Pilipino ay lubhang mahalaga ang karangalan lalo <br />na ng mga babae. <br />K. Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng <br />mga Pilipino. <br />Ang Mensahe na nais iparating sa mga mambabasa ay dapat pag-ingatan ng <br />mga babae ang kanilang puri at karangalan sapagkat ang mga katangiang <br />ito ang magdadala sa kanilang maligayang buhay pagdating ng araw. May <br />kasabihan nga ang mga Pilipino na "di bale na mahirap, basta <br />nabubuhay nang may karangalan man lamang" <br /> Ang Paksa ng prostitusyon ay lagi na lamang pinagtatalunan <br />sa lipunang Pilipino. Laban dito ang simbahan at ang mga moralistang <br />babae, mga manang at mga nasa mataas na lipunan. Maging ang mga <br />pahayagan na naglalathala ng malalaswang larawan ay sinisisi sa <br />paglaganap ng prostitusyon. Sa usaping panlipunan ay malaki ang epekto <br />sa pagbaba ng moralidad sa ating lipunan at kapaligiran. <br /> Ang mensahe ng katha ay nauukol din sa tema ng pagbabago. <br />Walang imposibleng makamtan ang katiwasayan at kaligayahan sa buhay <br />kung taos-puso ang pagnanais na magbago alang-alang sa isang minamahal. <br />D. Papel ng Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe <br /> Si Mina ang naging sentro ng nobelang ito, sapagkat alam ni <br />Mina ang magiging kalagayan niya sa larangan ng pag-ibig. Lagi rin <br />niyang sinasabi kay Mercy and kanilang kalagayan sa buhay dahil sila ay <br />mga babaeng bayaran. Matindi and pagtatalo ng kalooban ni Mina ng <br />makilala niya si Angel dahil noong una ay plano niyang takawin, <br />paasahin at huthutan lamang ang lalaki. Pagtagal ng panahon ay <br />napatunayan niyang talagang mahal niya si Angel. Kaya hindi nagawa ni <br />Mina ang mga plano niya laban kay Angel. <br /> Naging maligaya naman ang pagsasama nila ni Angel hanggang <br />sa makialam ang ina ni Angel. Dito naramdaman ang mensahe ng <br />pangunahing tauhan. Handa siyang magsakripisyo alang - alang sa <br />pag-ibig niya sa lalaki. Hindi niya gustong bigyan ng problema ang <br />mag-ina dahil lamang sa pag-ibig niya. <br />E. Bisa Sa Isip at Damdamin ng Mambabasa. <br /> Ang naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa sa <br />kathang ito ay ang paghanga sa katauhan ni Mina, handa niyang <br />isakripisyo ang tunay niyang pag-ibig kay Angel upang hindi ito madamay <br />sa paglibak ng lipunan sa pagkatao niya. <br /> Ang nanay naman ni Angel ay nag-iwan ng pagkamuhi sa mga <br />mambabasa dahil siya laging nagmumura kapag hindi siya nabibigyan ng <br />pera ni Angel. <br />SA MGA KUKO NG LIWANAG <br />A. Mga Tauhan at papel na ginampanan sa nobela <br />Julio Madriaga - isang mahirap na tao labis ang pagmamahal sa isang <br />babae lamang na humantong sa kanyang kamatayan. <br />Ligaya Paraiso - ang babaeng minahal ni Julio, nagka-anak ng Intsik. <br />Ahtek - ang salbaheng intsik na nagkulong kay Ligaya sa bahay niya <br />hanggang magka-anak ito <br />Mr. Balajadia - ang switik na amo ni Julio. <br />Mr. Manabat - may ari ng building na pinagtratrabahuhan ni Julio. <br />Imo, Atong, Omeng - mga kasamahan ni Julio sa trabaho <br />Misis Cruz- ang "recruiter" na nagdala kay Ligaya sa Maynila. <br />Perla - Ang walang swerte ng dalaga mula sa Apog-Sunog <br />B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan <br />Ang nobelang ito ay tumatalakay sa kalagayang pang-agraryo sa <br />probinsiya at ang kaugnayan nito sa problema ng maralitang taga-lunsod <br />sa Maynila. <br /> Sa nobelang ito, ang mga suliraning panlipunan ay hindi <br />lamang tumatalakay kundi iniugnay din sa kawalan ng hanapbuhay, <br />prostitusyon at problema sa iskwater sa Maynila noong dekada sisenta <br />(1960's). <br /> Ipinahiwatig dito ang kapangyarihan ng mga mayaman na <br />may-ari ng mga lupa sa lalawigan ni Atoy, ang kaibigan ni Julio, dahil <br />sila ay pinalayas ng mga ito sa lupang sinasaka ng pamilya ni Atong. <br /> Isa pang kahalagahang pagmoral at panlipunan ay ang <br />pagbanggit ng nobelista sa mga prostitusyon, na ipinakita sa <br />pamamagitan ng paggamit ng maruruming salita. Dito ay mararamdaman ng <br />mga mambabasa ang kasawiang palad ng mga babaeng walang natapos na <br />kurso; nahirapang humanap ng disenteng hanap-buhay kayat humantong sa <br />prostitusyon. <br /> Ang hindi pantay-pantay na pagtingin ng lipunan sa mahihirap <br />at mayayaman at patutunayan ng diyalogo ng mga trabahador gaya ng <br />"Alam mo yang batas, yan ay para sa maliit lamang. Sa malalaki, wala <br />siyang batas-batas" Ang ibig sabihin nito ay mas nakakiling ang batas <br />sa mayayaman kaysa sa mahihirap. <br />C. Mensahe sa Mambabasa <br />Ang pinakamahalagang mensaheng nais iparating ng manunulat sa mambabasa <br />ay ito sana magsikap ang tao na makapag-aral upang hindi siya abusuhin <br />o pagsamantalahan ng mga amo nila sa trabaho. <br />Ipinakita sa nobela ang pagsasamantala kay Julio at sa iba pang <br />trabahador ang pagpapapirma ng kapatas na sila ay tumanggap ng halagang <br />tatlong piso, ngunit sa katunayan ay dos singkwenta lamang ang talaga <br />nilang tinanggap. <br />Isa pang mensahe dito ay ang maling palagay na ang Maynila ay isang <br />paraiso. Sa lalawigan daw kapag ipinanganak sa araro, e tiyak mong <br />doon ka rin mamatay. Ang umiiral na sistemang panlupa noon ang <br />nagpapahirap sa buhay ng mga manggagawa sa bukid. Para sa kanila, ang <br />babae ay mag-aasawa din lang ng mahirap kaya sa probinsiya mananatili. <br />Magiging tulad din nila ito na magkakaroon ng mga anak na palalakihin <br />sa paghihirap at pagtitiis. <br /> Para sa mga taga-lalawigan, kailangang lumuwas ng Maynila <br />at doon hanapin ang kapalaran. Mabisang ipinakita ni G. Reyes na mali <br />ang mga ganitong palagay dahil ang mga tauhan niyang kinatha ay <br />napahamak dahil sa pagluwas sa Maynila. <br /> Ang uri ng produksyon na tinatawag na kapitalista na siyang <br />basehan ng lipunang Pilipino noong 1960's ay ipinakita rin ni G. <br />Reyes sa mga mambabasa. Nagawa niyang ipahiwatig sa mga mambabasa at <br />ipaliwanag sa isang limitadong pamamaraan ang impluwesiya ng ekonomyang <br />metropolitan sa pambansang ekonomiya. <br />D. Papel ng mg Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe <br />Sa lahat ng mga tauhan na gumalaw sa nobelang "Sa Mga Kuko ng <br />Liwanag" ang papel na ginampanan nina Ligaya Paraiso at Julio <br />Madriaga ang tumatak nang matiim sa puso at damdamin ng mga mambabasa, <br />gusto ng mga magulang na umunlad si Ligaya ngunit napahamak lamang sa <br />Maynila. Si Julio Madriaga naman ang naging simbolo ng transpormasyon <br />na nagaganap sa bawat tao na dulot ng mga di-maiiwasang pangyayari sa <br />takbo ng buhay. <br /> Mula sa isang kimi at mahiyaing probinsiyano na dumanas ng <br />lahat na yata ng klaseng paghihirap ay naging parang mabangis na hayop <br />siya. Ang pang-aabuso at pandaraya ng mga kapitalista sa mga pinasukan <br />niyang trabaho ay nagpatigas sa kanyang puso at damdamin. Ngunit ang <br />pagkasawi niya sa pag-ibig kay Ligaya Paraiso ang talagang nagpabago sa <br />kanya hanggang sa mapatay niya si Ah-Tek ang lalaking tumangay kay <br />Ligaya. Sa nobela ay si Julio ang simbolismo ng pagbabago; na hindi <br />lahat ng tao ay kayang magpasensiya at darating din ang araw na siya ay <br />mapupuno at matututong gumanti. <br /> Si Ligaya naman ang naging simbolo ng kapalaran ng mga <br />taga-lalawigan na ang kapalaran ay binago ng pagsunod sa gusto ng mga <br />magulang. Sa halip na bumuti ang buhay ay napahamak lamang. Gayundin <br />ang sinapit ni Perla na naging isang biktima ng prostitusyon dahil sa <br />kahirapan. <br /> Si Imo ang simbolo ng pagkagahaman sa mga biyayang dulot ng <br />pera na sa akala ay sa Maynila talaga matatagpuan ang mga kapitalistang <br />tulad ni Mr. Balajadia at Mr. Manabat; ang mga taong nagpapahirap sa <br />buhay ng kanilang mga kababayan. Sa lahat ng mga ito, lumitaw ang <br />kahalagahan ng pera o ng magandang pwesto upang mabuhay ng marangal sa <br />loob ng isang lungsod na kung saan ang mga tao ay walang tigil na <br />nakikipagsapalaran at nakikipagkompetisyon sa isat isa upang umasenso <br />at umunlad. <br /> Si Ah-Tek ang kumakatawan sa mga dayuhan na dahil sa may <br />pera ay nagawang pagsamantalahan ang katulad ni Ligaya. <br />E. Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa <br />Ang nagiging buhay ng mga taga lalawigan na nagpunta sa Maynila at ang <br />kanilang pagkapamak ay ipinakikitang kaisa sa isip at damdamin ng mga <br />mambabasa. Hindi rin malilimutan ng mga mambabasa ang pagiging <br />mapagsamantala ng mga taong nasa kapangyarihan o mataas na pwesto. At <br />lalong mahirap malimutan ang walang katuturang pagkamatay ni Julio - <br />ay simbolo ng "sa Kuko ng Liwanag". <br />Mga Katha: <br />ANG GILINGANG BATO <br />A. Mga Tauhan <br />Ina(Trining) - siya ang ina pitong anak na binuhay niya sa tulong ng <br />gilingang bato. <br />Ate <br />Ditse <br />Kuya magkakapatid <br />Diko <br />Tagapagsalaysay (kapatid na bunso) <br />B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan <br />Ang kahalagahang pangmoral at panlipunan ng kathang ito any ang <br />ipinakitang walang pasuhaling pagmamahal ng isang ina sa kanyang mga <br />anak. Sobrang hirap sa papaikot ng gilingang bato ang ina upang may <br />maipag-paaral sa kanyang mga anak, lalo na nang biglang mamatay ang ama <br />ng mga bata. <br />Sa lipunang Pilipino ay isa ng tradisyon ang pagpapaaral ng mga anak, <br />mahirap man o mayaman ang angkan. Nagtutulong-tulong ang buong pamilya <br />upang may makatapos ng pag-aaral. Kung minsan ay napipilitan pang <br />huminto ng pag-aaral ang ibang kapatid upang makatapos muna ng <br />pag-aaral ang mga nakakatandang kapatid. <br />Isang moral na obligasyon din ng mga magulang na kausapin ang mga anak <br />kung may mahigpit na problema ang pamilya upang mapag usapan ang <br />solusyon dito. Sa pamamagitan ng prosesong ito ay magkakaroon ng <br />kalutasan. <br />K. Mensahe at Implikasyon sa kasalukuyang Pamumuhay ng <br />mga Pilipino <br />Ang mensahe ang kathang ito ay maliwanag; ang pagsalo ng ina sa lahat <br />ng responsibilidad na naiwan ng ama upang mapakain at mapag-aral ang <br />mga anak. At upang ang mga nasabing anak ay hindi mapahamak ang buhay. <br /> Ang paghihirap ng bawat isa tulad ng paggigiling ng ina, <br />pagluluto ng kakainin, at paglalako ng mga bata sa iba't ibang lugar <br />ay simbolo ng implikasyon sa kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino. <br />Ngunit ang isang mensahe na mahirap mawala sa mga mambabasa ay ang <br />taglay na pagtitiis ng ina sa kathang ito. Dito masasalamin kung paano <br />niya sinikap na tulungan ang mga anak na maabot ang kani-kanilang mga <br />pangarap sa buhay. <br />D. Papel ng Pangunahing Tauhan Sa Paghahatid ng Mensahe <br />Ang gilingang-bato ang naging simbolo ng lakas ng ina, pansinin ang mga <br />linyang ito sa kwento; <br /> "makupad na at hirap ang kanyang mga kilos. May kinig na <br />ang kanyang kamay sa pagsusubo ng binabad na malagkit. Mabagal na ang <br />ikot ng pang-ibabaw na taklob ng gilingang-bato. Pasaglit-saglit ay <br />tumitigil siya, maghahabol ng hininga wala na ang kanyang dating lakas, <br />sigla at liksi" <br /> Ang anak na nagsasalaysay sa kuwento ay may malaking papel <br />din sa paghahatid ng mensahe ng kwento. Sa pamamagitan niya ay nalaman <br />ng mga mambabasa ang nilalaman ng puso ng bawat anak. <br />E. Bisa Sa Isip at Damdamin <br /> Masakit sa damdamin ang naiwang bisa ng kathang ito, <br />sapagkat namatay sa gitna ng hirap ang ina ng magkakapatid. At nang <br />paghati-hatian nila ang mga naiwang ari-arian ng ina ay wala man lamang <br />nagpala sa gilingang-bato na pinanggalingan ng kanilang kabuhayan. <br />DI MAABOT NG KAWALANG-MALAY <br />A. Mga Tauhan <br /> Emy ang dalawang batang magkalaro na parehong nabibilang <br />Ida sa napakahirap na pamilya. <br />Obet - kapatid ni Ida na may sakit <br />Nanay ni Ida - ginagawa ang lahat upang kumita ng pera para sa <br />dalawang anak nila. <br />B. Kahalagang Pangmoral at Pangsosyal <br />Ang kathang ito ay malaki ang impluwensya sa kahalagahang pangmoral at <br />pangsosyal na ipinakita ng manunulat sa pamamagitan ng usapan nina Emy <br />at Ida. Ang maaring paglalarawan sa kapaligiran na pinaglalaruan ng <br />dalawang bata ay nakakahabag, tulad ng ganitong paglalarawan; <br />"tumingin ang bata sa dram ng tubig sa may gripong labahan, sa yerong <br />nakatabing sa naglalawa at mabahong pusalian, sa tanging tiklis ng <br />tapunan ng mga basurang nilalangaw sa gilid ng eskinita, sa matayog na <br />poste ng ilaw sa labas ng bakod na alambreng tinik." <br />Sa pansosyal na aspeto ay ni hindi dapat sa ganitong pook maglaro ang <br />mga bata sapagkat makasasama sa kanilang kalusugan. Sa pangmoral naman <br />ay ipinakita nito ang pagpapabaya ng mga ina sa kanilang mga anak <br />sapagkat abala sila sa pagbabaraha. <br />Para sa mga mambabasa ng kathang ito, ang mga kahalagang pangmoral at <br />pangsosyal ang dapat tandaan, sapagkat sa ibang kapus-palad na nilalang <br />ay waring sapat lamang na may tirahan sila kahit gaano ito kadumi. <br />K. Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng <br />mga Pilipino <br />Ang kathang ito ay salamin ng mga nagaganap sa totoong buhay lalo na sa <br />mga pook ng mga dukha at iskwater. Bagamat hindi tuwirang sinabi ng <br />manunulat kung ano ang trabaho ng nanay ni Ida, ay mahuhulaan sa siya <br />ay isang prostitiyut o babaeng nagbibili ng aliw sa mga lalaki kapalit <br />ng salapi. Ito ay dahil sa pagbanggit ni Emy na tuwing "umaalis ang <br />nanay ni Ida ay ang ganda-ganda ng damit at umaga na kung umuwi". Ang <br />Implikasyon nito sa kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino ay matindi, <br />dahil sa ito ay isang katotohanan. Ang mga babaeng labis ang kahirapan <br />ay talagang napipilitan na pumasok sa ganitong uri ng buhay upang <br />masuportahan ang pamilya niya. <br />Ang mensahe naman dito ay ang pagbaling ng mga ina ng tahanan ng <br />magsugal dahil sa walang ibang magawa sa kanilang mga bahay. Isama na <br />rin dito ng hilig ng mga Pilipino o ng kahit anong lahi na <br />makipagsapalaran upang kumita ng salapi. <br />D. Papel ng mga Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe <br /> Sa kathang ito ay lumutang ang katauhan ni Ida, sapagkat <br />ang kanyang ina ang may matinding problema sa pananalapi. <br />Si Ida ang nagkukuwento kay Emy ng mga paghihirap nila, tulad ng <br />pagkakasakit ng kapatid, niyang si Obet; ang pagkakapos nila sa <br />pagkain, sa mga gamit sa bahay at sa gamot ni Obet. <br />Binabanggit din niya ang tila pangungulila sa ama na maagang namatay. <br />Si Ida ang tagapagpaalala sa mga mambabasa ng mga realidad ng buhay, <br />kahit tila musmos ang istilo ng pagsasalita niya ay naroroon ang <br />mensahe; na mahirap mawalan ng ama ang isang tahanan. Lalong mahirap <br />din kung ang ina ay wala ring hanap buhay at wala ring tinapos sa <br />pag-aaral ay tiyak na magugutom ang pamilya. <br />Sa parte ni Emy, ang kalaro ni Ida ay hatid din niya ang mensahe na sa <br />mga taong walang tiyak na hanap buhay ay talagang sa pagsusugal, <br />pagkukuwentuhan at pag iistambay mauubos ang kanilang panahon. <br /> Ang matinding lungkot sa mukha ng ina habang kumakain ng <br />pansit si Ida ay palatandaan ng pagkaawa niya sa anak. Ang papel ng <br />ginagampanan ng ina ng paghahatid ng mensahe ay epektibo, kahit hindi <br />siya gaanong nagsalita ay naipaparating niya sa mambabasa ang <br />paghihirap ng kanyang kalooban dahil sa dinaranas ng mga anak, at <br />gayundin maaring napipilitan lamang siyang magtrabaho ng mababang <br />trabaho dahil sa tindi ng pangangailangan. <br />E. Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa <br /> Ang mambabasa ng kathang ito ay maiiwanan ng malungkot <br />bilang pakikiramay sa mga tauhan sa kwento. Awa o pagkahabag kay Obet <br />ang maiwang bisa sa damdamin, dahil hindi naman binanggit sa kwento <br />kung gumaling ba siya o hindi. <br /> Ang isa pang pangyayari sa kwento na may "impact" o <br />bisa sa isip at damdamin ng mambabasa ay ang pakatapon ng pansit na <br />ipapakain sana ni Ida kay Emy dahil katulad nga din itong gutom palagi. <br />Ang maiisip ay ito "sayang!nakakain sana ng masarap si Emy!" <br />EMMANUEL <br />A. Mga Tauhan <br /> Emmanuel - ang bida sa katha; mayaman, malungkutin, at <br />hindi alam kung ano ang gusto sa buhay <br /> Brad - ang tagapagsalaysay sa katha; kaibigan at laging <br />karamay sa bawat gawin ni Emmanuel <br />B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan <br /> Ang kathang ito ay may kahalagahang pangmoral dahilan sa <br />kabila ng kayamanan ni Emmanuel at halos lahat ng katangian ay nasa <br />kanya na ay hindi pa rin siya maligaya. Si Emmanuel ay maputi, mataas, <br />matangos ang ilong o sa madaling sabi ay magandang lalaki, mataas ang <br />pinag aralan siya ay doktor at napakayaman ngunit hindi siya masaya sa <br />kanyang buhay. <br /> Sa pangmoral at panlipunan na pamantayan ay medyo <br />kataka-taka ang inuugali ni Emmanuel sapagkat nasa kanya na ang lahat, <br />ngunit ano pa ang dahilan ng kalungkutan niya? Sa kabilang banda, ang <br />kaibigan naman niya na nagsasalaysay ay katamtaman lamang ang kalagayan <br />sa buhay, ngunit naging matalik na magkaibigan sila. Ang kaibigang ito <br />ay katamtaman lamang ang kalagayan sa buhay kaya kalimitan ay si <br />Emmanuel ang gumagastos sa mga lakad. <br /> Sa pangmoral na isyu ay tila hindi maganda ang ginagawa ni <br />Emmanuel na pagkuha ng mga bayarang babae upang makapag-aliw lamang. <br />K. Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng mga <br />Pilipino <br /> Ang mensahe ng katha ay maliwanag, ito ay ang <br />kawalang-kasiyahan ng tao sa buhay. Ang mahirap ay naghihimutok dahil <br />sa hindi niya makamtam ang mga gusto niya sa buhay. Ang ibang mayaman <br />naman ganoon din ang sitwasyon. Lahat halos ng mga bagay na maaring <br />mabili ng salapi, karangyaan, luho at karangalan ay nasa kanila na pero <br />hindi pa rin nasisiyahan sa buhay. <br /> May implikasyon ito sa kasalukuyang pamumuhay ng mga <br />Pilipino. Ang mayaman na hindi marunong masiyahan ay gumagawa ng mga <br />mumunting krimen sa lipunan, tulad ng panggugulo, pananakit at iba pa <br />para makatawag lamang ng pansin sa lipunan. Halos ganoon din ang <br />ginagawa ng mga mahihirap sa buhay. Ang iba ay napipilitang magnakaw <br />upang may maipakain sa pamilya o maipagamot ang anak o kamag-anak na <br />may sakit. <br /> Ang mensahe dito ay ito, dapat magkaroon ng kasiyahan ang <br />mga tao anuman ang kalagayan nila sa buhay, upang magkaroon ng <br />katahimikan. <br />D. Papel ng mg Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe <br /> Sa pagsulat at pagbasa ng maikling kwento, ang mga tauhang <br />gumagalaw sa kwento ay sadyang pinanggagalingan ng damdamin na nais <br />ipaabot ng awtor sa kanyang mga mambabasa. Sa kwentong "Emmanuel" <br />ang nanaig ay ang nadarama ni Emmanuel at ng kanyang kaibigan. Malayo <br />ang agwat ng kanilang kalagayan sa buhay. Ramdam ng mambabasa and <br />dinaranas na lungkot at pagkabagot in Emmanuel ngunit wala siyang <br />magawa. <br /> Ang mga pagkakataong parang nawawala sa sarili si Emmanuel, <br />nakatanga at waring sakmal ng malalim na pagmumuni ay napapansin ng <br />kaibigan niya. At kapag napuna nito na napapansin ng kaibigan ito ay <br />agad na ngingiti. Mahusay magtago ng emosyon si Emmanuel kayat parang <br />nakakaawa siya. Kung tutuusin ay nakakaawa talaga ang tauhan dito. <br />Walang mangyaring maganda sa buhay niya, hanggang sa dumating ang araw <br />na siya ay lumayo na lamang upang pumunta sa ibang bansa. <br /> Ang kaibigan din ay nakabagbag ng kalooban, pansinin ang <br />mga huling pangungusap niya "kung ako'y babae, marahil ay inayakan <br />ko ang paghihiwalay namin ni Emmanuel. Lumulubog na ang araw at <br />maipu-ipo sa paliparan. Nakangiti si Emmanuel ngunit hindi maganda ang <br />kanyang ngiti, at naisip ko na marahil ay gayondin ang pagkakangiti <br />ko." <br />E. Bisa Sa Isip at Damdamin ng mga Mambabasa <br /> Ang naiiwang bisa sa isip at damdamin ay mahalaga sapagkat <br />dito nakasalalay ang ganda o kapangitan ng kwento. Ang mga problema ni <br />Emmanuel ay tila hindi tama para sa kalagayan niya sa buhay. Kailangan <br />natin bigyan ng pansin ang mga gawain sa araw-araw ni Emmanuel, tulad <br />ng pagpapasarap lamang sa buhay pero sa kabila ng lahat ay wala pa rin <br />siyang nakikitang kaligayahan sa buhay. Ang bisa sa isip at damdamin ng <br />mga mambabasa ay ito; Ano nga kaya ang sukatan at saligan ng <br />kaligayahan sa buhay ng isang tao? <br />LUGMOK NA ANG NAYON <br />A. Mga Tauhan <br />Vic/Inte - ang taga-nayon na bumalik sa kanilang sinilangan upang <br />manghingi ng mga pwedeng ihanda sa kasal ng kapatid niya. <br />Ang kaibigan ni Vic - siya ang nagsasalaysay sa kathang ito <br />Tata Pilo - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon <br />Nana Buro - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon <br />Oding - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon <br />Ising - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon <br />B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan <br /> Ang kathang ito ay nagpakita ng kahalagahang pangmoral at <br />panlipunan dahil sa pagnanais ni Vic na makahingi ng panghanda sa kasal <br />ng kanyang kuya, ngunit ayaw nilang ipakita o ipahalata na nais niya <br />talagang manghingi. Sa lipunang Pilipino ay sadyang isang kaugalian <br />ang paghahanda nang marami sa kasal. Kahit hindi kaya ay pilit kinakaya <br />kahit manghingi o mangutang pa. <br /> Sa pangmoral na isyu naman ay talagang isa ring katangian <br />ng mga Pilipino ang hindi pagtanggi kahit hindi na nila kaya ang mga <br />pangangailangan ng kanilang kamag-anak. <br />K. Mensahe at Implikasyon sa kasalukuyang Pamumuhay ng mga <br />Pilipino <br /> Ang buhay sa kasalukuyan ay sadyang mahirap, lalo na sa mga <br />nayon o baryo. Ang mga tagarito kasi ay walang tiyak na hanap-buhay at <br />walang sapat na salapi para sa kanilang pamilya, ngunit kapag may <br />kamag-anak na humingi ng tulong ay buong-puso pa rin silang magbibigay <br />ng tulong. Ang katotohanang ito ay malaki ang implikasyon sa <br />kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino. Parte ng ating kultura ang <br />pagiging marangya sa mga handaan kahit halos paghirapan ang pagkuha ng <br />ihahanda para sa mga panauhin. <br /> Ang mensahe nito na nais iparating sa mambabasa ay and <br />bukal sa kalooban na pagtutulungan ng mga magkakamag-anak kung may mga <br />okasyon na mahalaga tulad ng kasal. Ang isa pang mensahe ay ang likas <br />na ugali ng mga Pilipino na tumulong sa abot ng kanyang kakayahan kahit <br />sakdal-hirap din ang pamilya. <br />D. Papel ng mga Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe <br /> Sa kathang ito ay si Vic ang may maraming ginawa upang <br />makakuha ng ihahanda sa kasal ng kanyang kapatid. Ngunit ang naging <br />instrumental sa paghahatid ng mensahe ay ang naging tagapagsalaysay ng <br />mga kalagayan ng nayon na pinuntahan nila ni Vic. Sa pagkukuwento niya <br />ay mababagbag ang puso ng mga mambabasa dahil sa hirap ng mga <br />taga-nayon. Maging ang itsura ng nayon ay nakakaawa din. Ang salitang <br />"lugmok ang nayon" ay tamang-tama dahil sa kanyang paglalarawan. <br />E. Bisa Sa Isip at Damdamin <br /> Ang naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa ay <br />ang pagkaawa sa kalagayan ng mga taga-nayon. Maging ang paglalarawan sa <br />kalagayan ng pamilya ni Tata Pilo na ang ulam ay talong at tuyo lamang. <br />Ang bahay ay walang gamit o kasangkapan. <br /> Isa pang bisa sa isip at damdamin ay ang istayl ng mga <br />bahay; walang sariling silid ang mga babae at maging ang mag-asawa. Ang <br />tanong sa isip ng mga mambabasa ay paano ang sekswal na problema ng mga <br />mag-asawa. <br />KABANATA V <br />Buod, Konklusyon at Rekomendasyon <br />Ang kabanatang ito ay nalalaman ng mga kabuuan ng pag-aaral, konklusyon <br />at rekomendasyon. <br />Kabuuan <br /> Ang pag-aaral na ito ay may pangkalahatang layunin na <br />makapagsagawa ng masusing pagsususri sa ilang piling nobela at katha ni <br />Ginoong Edgardo M. Reyes, isang mahusay at tanyag na manunulat sa loob <br />ng ilang dekada. <br /> Isa pang layunin ng pag-aaral na ito ay upang mahanap ang <br />mga kasagutan sa mga sumusunod na suliranin; anu-ano ang mga <br />kahalagahang pangmoral at panglipunan ang makukuha sa mga nobela at <br />katha ni Edgardo M. Reyes; anu-ano ang mga katangian ng mga nobela at <br />katha ayon sa mga sumusunod; <br />· Mensaheng hatid at mga implikasyon sa pamumuhay ng mga <br />Pilipino <br />· Naging papel ng mga pangunahing tauhan sa paghahatid ng <br />mensahe <br />· Naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa <br />Ang pag-aaral na ito ay mahalaga sapagka't sa pamamagitan nito ay <br />malalaman ng mga mag-aaral ang pinag-ugatan ng pampanitikan ng lahing <br />Pilipino. Mauunawaan din nila ang takbo rin ng kasaysayan ng bawa't <br />nobela at kathang sinuri sa pag-aaral na ito. Ang mga saklaw ng <br />pag-aaral na ito ay ang mga sumusunod: <br />MGA NOBELA <br />· Laro Sa Baga <br />· Sa Kagubatan ng Lunsod <br />· Sa mga Kuko ng Liwanag <br />MGA KATHA <br />· Di-Maabot ng Kawalang-Malay <br />· Emmanuel <br />· Ang Gilingang-Bato <br />· Lugmok Na Ang Nayon <br />Ang mga nobela ant kathang saklaw ng pag-aaral ay galing sa mga <br />koleksyon ng autor . gayun man, hindi saklaw ng pag-aaral na ito ang <br />paggamit ng statistika sapgka't ang layunin ng pag-aaral na ito ay <br />suriin ang mga nobela para sa kapakanan ng mga mag-aaral at mga <br />mambabasa. <br />Ang pag-aaral na ito ay gumagamit ng pasuri at palarawang pag-susuri <br />upang higit na maipaliwanag ang mga kahalagahang pangmoral at <br />panlipunan, ang mga mensahe at implikasyon sa kasalukuyang pamumuhay ng <br />mga Pilipino at iba pang mga kriterya. <br />Binanggit sa kaugnay na mga literatura at pag-aaral ang deskripsyon ng <br />nobela at katha, Kasaysayan ng nobelang Pilipino at katha, ang mga <br />panahon ng nobela, mga uri ng nobela at katha, mga sangkap ng nobela, <br />tradisyon at bisa nito sa mambabasa at mga iba pang mga literature na <br />may kaugnayan sa kasalukuyang pag-aaral. <br />Mga Kinalabasan ng Pagsusuri sa mga Nobela at Katha <br /> Ayon sa pagsusuring isinagawa sa mga saklaw na nobela at <br />katha ang mga sumusunod na natuklasan sa pag-aaral ay makikita sa <br />talahanayang ito: <br />A. Mga Nobela Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan <br /> Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng mga Pilipino <br /> Papel ng Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe <br /> Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa <br />1. Laro Sa Baga <br /> · Ang pagkahilig ng mga lalaki sa pagpunta sa mga pook na may <br />babaeng nagbibili ng panandaliang aliw. <br /> · Ang paghahabilin ng isang ina sa isang taong <br />pinagkakatiwalaan ng kanyang anak <br />· Ang halaga ng pagtitiwala sa isang tao. <br /> · Ang marupok na pagkatao ni Ding dahil pati ninang niya ay <br />pinagsamantalahan niya. <br /> · Ang labis na panghihinayang sa kinabukasan ng isang bata na <br />maagang namulat sa seks. <br />· Ang pagkasira ng buhay ni Ding. <br />2. Sa Kagubatan ng Lunsod <br /> · Ang taong nag hihirap, kahit sa patalim kumakapit. <br />· Ang batik sa pagkatao ay hindi naililihim sa habang panahon. <br />· Sa lipunang Pilipino ay lubhang mahalaga ang karangalan <br /> · Dapat pag-ingatan ng mga bababe ang kanilang karangalan <br />upang hindi sila ikahiya ng asawa nila at mga kamag-anak <br />· Ang pagbabago ng tao ay dapat hangaan. <br /> · Ang pagsisikap ni Mina na tulungan ang pamilya na makaahon <br />sa kahirapan kahit ipagbili ang kanyang sarili. <br />· Ang pagbabago niya alang-alang sa isang minamahal <br /> · Paghanga sa katauhan ng isang babae ang naiwang bisa sa isip <br />at damdamin ng mga mambabasa. <br />3. Sa mga Kuko ng Liwanag <br /> · Ukol ito sa problemang pang agraryo at sa naging masamang <br />kapalaran ng mga taong nagpupunta sa Maynila. <br /> · Dapat magsikap sa pag-aaral ang isang tao upang magtagumpay <br />siya sa buhay at upang hindi siya abusuhin ng mga nakakataas sa kanila <br />sa trabaho. <br /> · Si Ligaya Paraiso at Julio Madriaga ang mga pangunahing <br />tauhan na naghatid ng mensahe sa mambabasa; nakapatay si Julio dahil sa <br />pagmamahal kay Ligaya. Si Ligaya naman ang halimbawa ng babaeng <br />napariwara dahil sa kahirapan ng buhay. <br /> · Ang miserableng buhay ng mga taong walang pinag-aralan at <br />mahirap ang naiwang bias sa isip at damdamin ng mamababasa. Gayundin <br />ang pagkamuhi sa mga taong mapagsamantala sa kapwa. <br />B. Mga Katha <br /> Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan <br /> Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng mga Pilipino <br /> Papel ng Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe <br /> Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa <br />1. Ang Gilingang- Bato <br /> · Sa mga Pilipino ay isa nang banal na layunin ng mga magulang <br />ang magpatapos ng pag-aaral ang mga anak. Kahit magdanas ng matinding <br />hirap ang mga magulang ay titiisin nila para sa layuning ito. <br /> · Ang pagtutulungan ng bawat miyembro ng pamilya ang isang <br />magandang mensahe ng kathang ito. <br />· Sa pamamagitan nito ay mayroong solusyon na magagawa ang <br />pamilya. <br /> · Simbulo ang gilingang- bato ang lakas ng isang ina <br />alang-alang sa kinabukasan ng kanyang mga anak. <br />· Lalo na sa kathang ito na patay na ang asawa ng inang ito. <br /> · Ang pagkamatay ng ina na wala manlamang nadamang ginhawa sa <br />buhay ang naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga manbabasa. <br />· At nang mapaghati-hatian ang naiwan ng ina ay wala man lamang <br />sa magkakapatid ang nagdala sa gilingang- bato. <br />2. Di-Maabot ng Kawalang Malay <br /> · Hindi dapat magpabaya nag mga ina sa mga tungkulin nila sa <br />kanilang mga anak. <br />· Hindi rin dapat itira ang mga anak sa isang napakaruming <br />kapaligiran. <br /> · Salamin ng totoong buhay ang ipinakita sa kathang ito, tulad <br />ng matinding paghihirap ng mga magulang na nadadamay ang mga anak na <br />walang-malay. <br /> · Ang tono ng pagsasalita ni Ida kay Emy na salamin ng <br />kawalang-malay ay matinding sundot sa puso ng mga mambabasa. <br /> · Ang ginagawa ng ina ni Ida ay tila ng prostityut na para <br />mabuhay ang mga anak ay ang naiwang biss sa isip at damdamin ng mga <br />mambabasa. <br />· Ang isa pa ay ang katotohanan na hindi man lamang <br />nakapag-aral ang ina ni Ida, Emy at Obet dahil sa kanilang kahirapan. <br />3. Emmanuel <br /> · Sa pangmoral at panglipunan na pamantayan ay sadyang <br />kataka-taka ang inuugali ni Emmanuel. Lagi pa rin siyang malungkot at <br />tila walang kasiyahan sa buhay, sa kabila ng kanyang mga katangian; <br />mayaman magandang Lalaki at mataas ang pinag-aralan <br /> · Kawalang-kasiyahan ng mga tao. Ang mahirap ang naghihimutok <br />sa buhay; pati ibang mayaman ay ganon din; <br />· Mensahe: dapat magkaroon ng kasiyahan ang tao upang magkaroon <br />ng kapayapaan ang ating lipunan. <br /> · Si Emmanuel ang may hatid ng mensahe dahil sa tila pagkawala <br />niya sa wastong isipan. <br />· Ang pag-aalala ng kanyang kaibigan ang isa ring magandang <br />katangian ng tao at tunay na kaibigan. <br /> · Dapat ay matuklasan ng tao ang kahalagahan ng pagkakaroon <br />ng kasiyahan sa mga bagay na ibinigay ng Diyos. <br />4. Lugmok na ang Nayon <br /> · Mga kaugalian ng mga Pilipino sa nayon ang tinukoy sa <br />kathang ito. Sa pangmoral at panlipunan na aspeto ay talagang <br />nanghihingi ng panghanda sa kasal o anumang okasyon sa mga kamag-anakan <br />sa nayon. <br /> · Ang mga taga nayon ay hindi kaylanman marunong tumanggi sa <br />kahilingan ng mga kamag-anakan kahit sila man ay naghihirap din. <br />· Talagang bukal sa kanilang kalooban ang pagbibigay. <br /> · Si Vic ang pangunahing may ginawa para maging marangal ang <br />kasal ng kaniyang kapatid. <br />· Ngunit ang kaniyang kainigan ang nakapansin ng paghihirap ng <br />kaniyang kamag-anakan ni Vic sa nayon ngunit todo bigay pa rin <br /> · Pagkaawa sa kalagayan ng mga taga-nayon; naghihirap din pero <br />matulungin at madamayin. <br />· Ang istayl ng mga bahay sa nayon ay iisipin mo din; wala man <br />lamang silid para sa mga mag-aasawa o anak na dalaga. <br />Mga Kongklusyon <br /> Ayon sa talahanayan ng kahalagahang pangmoral at <br />panlipunan, mensahe at implikasyon sa kasalukuyang pamumuhay ng mga <br />Pilipino, naging papel ng mga pangunahing tauhan sa paghahatid ng <br />mensahe at bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa, ay nagawa ni <br />Ginoong Edgardo M. Reyes na mapukaw ang kamalayan ng mga mambabasa ukol <br />sa mga nangyayari sa ating lipunan. <br /> Nailarawan niya ang mga bunga ng kakulangan ng pinag-aralan, <br />tulad ng walang-mabuting hanap-buhay at labis na paghihirap sa buhay. <br />Ang mga dahilang ito ang nagtulak sa isang babae upang magbili ng <br />laman, ang mga lalaki naman ay nakakagawa rin ng kasalanan sa lipunan. <br />Hindi rin nalimutan ng autor na isama sa mga akda niya ang mga paalaala <br />na dapat magkaroon ng kasiyahan ang mga tao kung ano ang bigay ng <br />Maykapal sa kanila. <br /> Ang isang konklusyon ng pag-aaral na ito ay maganda ang <br />kontribusyon ni Ginoong Edgardo M. Reyes sa larangan ng panitikang <br />Pilipino. Ang mga paksa kasi niya any tumatalakay sa mga tradisyon at <br />kaugaliaan ng mga Pilipino. Halos lahat ng mga nobela at katha niya ay <br />ng bigay ng aral na pwedeng pamarisan ng mga mag-aaral. <br />Mga Rekomendasyon <br /> Inirerekumenda ng mananaliksik na ito ang mga sumusunod: <br />1. Dapat isama sa mga paksang-aralin sa elementarya, hayskul at <br />kolehiyo ang mga akda ni Ginoong Reyes. <br />2. Magparami ng mga kopya ng mga nobela at katha ang mga paaralan <br />upang ilagay sa mga silid-aklatan. Sa ganitong paraan ay higit na <br />maraming mag-aaral ang makakabasa sa mga akda ni Ginoong Edgardo M. <br />Reyes. <br />3. Maaaring magdaos ng "seminar" o "workshop" ang mga guro <br />sa Filipino at anyayahan nila si Ginoong Reyes na tagapagsalita. <br />MGA TALASANGGUNIAN <br />Abueg, Efren R., Mirasol D., Ordoñez, R., Reyes, E., Sikat, R. 1993. <br />Mga Agos Sa Disyerto. Solar Publishing Corporation. <br />Arrogante, Jose A. 1983. Panitikang Pilipino: Antolohiva. Manila: <br />National Bookstore, Inc. <br />Belvez, Paz M. 1994. Wika at Panitikan. Maynila, Quezon City. Rex <br />Bookstore. <br />Casanova, Arthur P. 1984. Kasaysavan at Pag-unlad ng Dulang Filipino. <br />Maynila: Rex Printing Co., Inc. <br />Devesa, Eduardo T. 1982. Panitikang Pilipino. <br />Gamboa-Alcantara, Ruby V., Gonzales-Garcia, Lydia Fer. 1989. Nobela: <br />mga buod at pagsusuri. Rex Bookstore. <br />Guamen, Pructosa 1989. Tanging Gamit ng Pilipino. Manila: Rex <br />Publishing House. <br />Iranzo, Berverly C. 2005. Isang Masusing Pag-aaral sa mga Pamamaraan sa <br />Pagtuturo at Paggamit ng Wika ng Asignaturang Filipino ng mga Guro sa <br />B.N. Calara Elem School Los Baños Laguna. Los Baños Laguna. Colegio <br />de Los Baños. <br />Mag-atas, Rosario U. 1994. Panitikang Kayumanggi. Metro Manila. <br />Maynila: Printing Co., Inc. <br />Merciales, Loreta 2003. Isang Masusing Pag-aaral ng mga Piling Kwento <br />ni Dr. Genoveva E. Matute. Los Baños Laguna: Colegio de Los Baños. <br />Perez, Al Q. 1971. Mga Babasahin sa Panunuring Pampanitikan. <br />Mimeographed. <br />Ponciano, Pineda B. 1973. Ana Panitikang Pilipino. Kalookan City: <br />Philippine Graphics Arts Inc. <br />Reyes, Edgardo M. Laro sa Baga: a novel. San Juan Metro Manila: Book <br />for Pleasure. <br />Reyes, Edgardo M. Laro sa Baga: the screen play. San Juan Metro Manila: <br />Book for Pleasure. <br />Salazar, Evelyn 1995. Panitikang Pilipino. Manila: Phoenix Publishing <br />House. <br />Sta. Cruz, Lorna C. 2004. S&SCOM Internet Café. Cabanatuan City. Trace <br />Computer & Business College. <br />Tiangco, Norma de Guzman at T. Suarez, 1976 & 1981. Maikling Kasavsavan <br />ng Pilipino at Ilang Piling Akda. Maynila: Pamantasan ng Santo Tomas <br />Palimbagong Tanggapan ng UST. <br />Villafuerte, Patrocino V. 2000: Panitikang Panrehivon sa Pilipinas. <br />Valenzuela City: Mutya Publishing House.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-17631716383131188742010-12-28T03:59:00.001-08:002010-12-28T03:59:29.333-08:00PAGSUSULITPAGSUSULIT<br /><br />I. Tukuyin kung anong salita ang inilalarawan sa bawat bilang upang maibigay ang kapares ng mga ito. Gawing batayan sa pagsagot ang mga salitang nasa loob ng panaklong.<br /><br />_______ 1. tinta ( isang taong minamahal: pares minimal)<br />_______ 2. balat ( mga bagay na naiwang nakasambulat: pares minimal)<br />_______ 3. molato ( mestisong negro: malayang nagpapalitan)<br />_______ 4. kaba ( isang uri ng saging: pares minimal)<br />_______ 5. palay ( kasingkahulugan ng bahay: pares minimal)<br /><br />II. Lagyan ng tsek (√ ) ang mga pares ng salita na maituturing na mga pares minimal.<br /><br />_____ 6. manananggal : manananggol ______ 11. belo : bilo<br />_____ 7. Pipi :Pepe ______ 12. sobra : kobra<br />_____ 8. Pera : Pira ______ 13. diles : riles<br />_____ 9. butas : botas ______ 14. oso : uso<br />_____ 10. marumi : madumi ______ 15. mesa : misa<br /><br />III. Pantigin ang bawat salita gamit ang simbolong pahilis ( / ). Isulat ang klaster o mga klaster at tukuyin kung sa anong posisyon o mga posisyon matatagpuan ito ang mga ito. <br /> (16-30)<br /> PAGPAPANTIG KLASTER POSISYON/MGA POSISYON<br /><br />a. estandardisasyon ______________ _____________ ____________<br />b. silabikeysyon ______________ _____________ ____________<br />c. transpormasyonal ______________ _____________ ____________<br />d. transfigyureysyon ______________ _____________ ____________<br />e. klasipikasyon _______________ ______________ _____________<br /><br />IV. Piliin ang titik ng tamang sagot ayon sa hinihingi ng tanong.<br />31. Anong suprasegmental na ponema ang ipinakikita sa sumusunod na pahayag, “Pare, ang tatay ko?” a. tono b. haba c. diin d. antala<br />32. Alin sa sumusunod na mga tinuldikang salita ang nagtataglay ng kahulugang “batadebanyo”?<br /> a. batá b. báta c. batâ d. batà<br />33. Anong suprasegmental na ponema ang ipinakikita ng mga salitang “kasama at kasama” na <br /> nagkaiba ng kahulugan dahil dito?<br /> <br /> a. tono b. haba c. diin d. antala<br />34. Ano ang diin ng salitang ginamit sa pangungusap na may salungguhit? “Bihira na ngayon ang <br /> lalaking maginoo.”<br /> <br /> a. mabilis b. malumay c. malumi d. maragsa<br /><br />35. Ang mga sumusunod ay katangian ng mga salitang mabilis, maliban lamang sa isa. Tukuyin ito.<br /> a. maaaring magtapos sa patinig o katinig c. may impit sa huling pantig<br /> b. binibigkas nang tuloy-tuloy d. nilalagyan ng tuldik na pahilis<br /><br /><br /><br />36. Alin sa mga sumusunod ang pangungusap na tumutugon sa kalagayang tinutukoy ng <br /> sumususnod:<br /><br /> 1. Nagtatanong ka kay Luisa.<br /> a. Nasaan / si Joy / Luisa? b. Nasaan si Joy / Luisa? c. Nasaan si Joy Luisa?<br />37. Ipinakikilala mo ang iyong nakababatang kapatid sa iyong guro at kaibigang si Bing.<br />a. Bing / kapatid ko / ma’am. b. Ma’am / Bing / ang kapatid ko. c. Ma’am Bing / ang kapatid ko.<br /><br />38. Ayaw mong tanggapin na siya ang may kasalanan sa nangyari.<br /><br />a. Hindi / siya ang nagnakaw ng singsing. <br />b. Hindi siya / ang nagnakaw ng singsing.<br /> c Hindi siya ang nagnakaw / ng singsing.<br /><br />39. Itinuro mo kay Marvi at Roman ang kapitbahay mong doktor.<br /><br /> a. Marvi Roman / iyon ang kapitbahay kong doktor.<br /> b. Marvi / Roman iyon / ang kapitbahay kong doktor.<br /> c. Marvi / Roman / iyon ang kapitbahay kong doktor.<br /><br />40. Natanggap mo ang regalo ni Roy at sinabi mo ito sa iyong kaibigang si Rey.<br /><br /> a. Regalo / ni Roy Rey. b. Regalo ni Roy / Rey. c. Regalo ni Roy Rey /.<br /><br />V. Suriin kung alin sa mga pangungusap ang timutukoy ng mga pahayag. Isulat ang letra ng iyong <br /> sagot sa patlang.<br /><br />a. Rebulto ng bayani na bato? b. Rebulto ng bayani na ba / ’to<br />_______41. Nagtataka kung gawa sa bato ang rebulto ng bayani.<br />_______42. Nagtataka kung rebulto ng bayani na nga ba ang ipinakikita sa kanya.<br /> a. Nanay / si Tandang Sora. b. Nanay si Tandang Sora.<br />_______ 43. Nagsasabing si Tandang Sora ay isang nanay<br />_______ 44. Itinuturo sa nanay si Tandang Sora o larawan ni Tandang Sora.<br />a. Ginang / Gabriela Silang ang babaeng bayani ng Ilocos. <br />b. Ginang / Gabriela Silang ang babaeng bayani ng Ilocos.<br />_______ 45. Sinasabing isang bayani ng Ilocos si Ginang Gabriela Silang.<br />_______ 46. Sinasabing sa isang ginang na bayani ng Ilocos si Gabriela Silang.<br />a. Hindi Malaya ang ating bansa.<br />b. Hindi / Malaya ang ating bansa.<br />_______ 47. Isinasaad na hindi Malaya an gating bansa.<br />_______ 48. Isinasaad na salungat sa sinasabi ay Malaya an gating bansa.<br />a. Ngayon / nasimulan ang magandang pagbabago para sa bayan.<br />b. Ngayon na / simulan ang magandang pagbabago para sa bayan.<br />_______ 49. Ipinag-uutos na ngayon di’y sisimulan ang magandang pagbabago para sa bayan.<br />_______ 50. Isinasaad na sa araw na ito sisimulan ang magandang pagbabago para sa bayan.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-25655640995070399722010-12-28T03:54:00.000-08:002010-12-28T03:55:16.923-08:00tulaHULING SAKAY<br /><br />Sa unang pagpara akoy pinasakay<br />binaybay ang kahabaan ng Ateneo Avenue<br />magmula haybol ratsada na sa iskol<br />at sayang-saya sa bawat discussion<br />dala-dala pa nga plinanong lesson.<br /><br />Sa aking sunod na pagpara<br />ay di nagdalawang isip pa<br />at ako'y pinasakay pa rin<br />at ako'y sumakay rin naman muli<br />at noon simulang natuod ang dyip<br />dahil sa haba't buhol ng trafik<br />sa kahabaan ng Cathedral Street<br />malapit sa bukana ng Cathedral gate<br />ay kitang-kita ang isang puting kotse<br />na haharang-harang pa! Yun pala'y<br />nakabantay sa magkabiyak na papalabas -<br />ang isa'y kinilala:<br />Si Cindy, aking former klasmeyt.<br /><br />At sa aking sunod na namang pagpara<br />ay tulad rin ng dati, dali-dali akong sumakay<br />at naupo doon sa may back-seat<br />at gaya pa rin ng dati ay trafik na naman;<br />mga mata'y isang puting kotse<br />ang napagtripan; may mga dekorayong rosas<br />na matitingkad ang maganda nitong harapan.<br /><br />At sa mga sumunod pang pagsakay<br />ay tulad pa rin ng dati<br />kusang natutuod ang dyip<br />may isa, dalawa, tatlo o mahigit pa<br />ang siyang pumara't bumaba<br />at hanaggang sa may sumunod na naman<br />at hanggagng sa naubos na<br />at hanggang sa ako na lang ang natira<br />nalamang sila palang mga bumaba'y hayun...<br />nalabas-pasok sa may Katedral<br />at hanggang sa di ko na nagawa<br />ang pumara't makababa<br /><br />at yun ang aking naging huling sakay<br />makailang ulit mang pagpara't pakiusap sa drayver<br />subalit ayaw na nya.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-36538340222024313942010-12-28T03:53:00.000-08:002010-12-28T03:54:06.191-08:00Of Love and the Other DemonsOf Love and the Other Demons<br />Naiibang Bersiyon<br />Mga pangunahing tauhan:<br /><br />Sirva Maria de Todos los Angeles<br />Don Ignacio cayetano Delaura at<br />Doña Bernardina Cabrera<br /><br />Pantulong na mga tauhan;<br /><br />Sr. Obispo Domingo<br />Padre cayetano Delaura<br />Dr. Abernucio<br />Trinidad<br /><br />Unang Tagpo<br />Mansiyon ng Pamilya Angeles<br /><br />Malakas na ang bawat bugso ng hangin. Di tulad ng mga nagdaang araw na halos animo’y ang mga malalagong dahon at sanga ng mga puno ng kahoy sa paligid lamang ng buong kabahayan ng pamilya Angeles, isang kilalang pamilya at nabibilang sa antas alta sociedad ang katayuan sa bayan ng Sta. Clara, ay masayang umaalinsabay sa bawat dampay ng hangin. Idagdag pa ang saliw ng tila musikang hampas ng tubig sa dalampasigan na ilang hakbang lamang ang layo mula sa malaking bahay ng pamilya Angeles .<br /><br />Nagkataong tahimik namang namamahinga si Don Ygnacio, ang mismong mag-ari ng buong kabahayan, na siyang may pinakatatanging unica yja na si Maria. Si maria ay nasa gulang na ng kanyang pagdadalaga. Naririyan din ang esposa nitong nagngangalang Doña Bernardina, may ugaling di maipali-paliwanag na lasambit na karamihan.<br /><br />Isang araw…<br /><br />Don Ygnacio: (tatawagin ang katulong) <br />Trinidad…Trinidad…Trinidad…!!!<br />Trinidad: (naggugupit ng kanyang matutulis na mga kuko) <br />Por un momento señor Ygnacio!...sandali lamang po señor<br /> Don Ygnacio: de prisa!!! (madali!)<br /> Trinidad; Si señor…<br /> Don Ygnacio: Poñemas! Ba’t ang tagal-tagal mo!? <br />Alam mo namaaaang pinakaaayaw ko ang ako’y laging pinaghihintay. Entiende!?<br /> Trinidad: Lo siento señor (parang magpapakumbaba)<br /> Don Ygnacio: Sa susunod ha, baguhin mo ang ganyang klaseng custombre! <br /> Entiende…naririnig mo ba ako?<br /> Trinidad: Mawalang galang na nga po señor…ba’t niyo po pala ako tinawag?<br /> Don Ygnacio: tawagin mo nga ang señora’t señorita mo.<br /> Trinidad: Si señor…(tatawagin ang mag-ina)(makikita ang señorita sa may balkunahe at ang señora <br /> nama’y sa may sala,, na tila sarap na sarap sa paghigop ng palima na niyang kapeng<br />pinatimpla sa muchacha)<br /> Trinidad; Señora Bernardina…señorita Maria, pinatatawag po kayo ni Señor Ygnacio. Dali <br />raw po kasi tila ho ‘ata may importanteng nais sabihin….<br /> Doña Bernardina: (Biglang magugulat at maririnig ang panawag ng katulong; sa dulot ng <br /> pagkabigla nito ay muntikan nang mabilaukan at mapapaubo ng kaunti)<br /> Sabihin mong sandali lamang at tatapusin ko muna itong aking hinihigop na kape.<br /><br /> Señorita Maria: (nasa may kuwarto nito at biglang mauulinigan din ang panawag ng<br />katulong at dali-dali itong papanhik at tutungo sa kuwarto ng ama)<br /> Bakit papa? Ano po ‘yun? May problema po ba/ ano pong masakit sa inyo?<br /> Don Ygnacio: (haharap sa may pintuan at ngingiti sa kapapaok pa lamang na anak)<br /> Oh, Maria, halika nga rito…At bakit ‘ala pa ang mama mo? Ba’t di mo pa s’ya <br />kasama?<br /> Señorita Maria: ano po ‘yun papa? May sasabihin daw po kayong mahalaga?<br /> Don Ygnacio: Sandali lamang muna anak. Hintay-hintayin muna natin ang iyong mama.<br /> Trinidad: (biglang papasok at sasabat sa usapanng mag-ama) (magbibigay-galang)<br /> Ipagpatawad nyo po, señor-señorita kung nadistorbo ko ang inyong pag-uusap. <br /> Ang sabi po pala ni señora’y mga sandali lamang daw po’y siya’y paparito na…<br /> ( magpapaalam at lalabas sandali) Lalabas muna po ako…kung may gusto po <br />kayong iutos pa sa akin ay tawagin nyo lamang po ako. Sige po, mawalang galang <br />na…) Isasara ang pinto pagkalabas)<br /> Isang sandali pa’y pumanhik na ang señora sa kuwarto ng esposo. Sa pagkapasok nito ay biglang…<br /><br /> Don Ygnacio: Bernardina, Oh’t bakit ngayon ka lang. Kanina pa kita pinatawag sa <br />muchacha… Ano ba’t ang tagal-tagal mo?<br /> Doña Bernardina: (bahagyang kukunot ang nuo dahil sa narinig mula sa asawa)<br /> Ano ba, parang isang minuto lang kitang pinaghintay ay ganyan na ang mga <br />patama mo. Para tinapos ko lang ang aking pagkakape… Ano ka ba Ygnacio, sana intindihin mo naman…<br /> Don Ygnacio: Bueno, tama na ‘yan. Baka kung saan na mapunta ang usapan na ‘to---<br />mahirap na. Ngayon, kaya ko pala kayo pinatawag ay dahillll gusto kong malaman <br />nyo naaaa…nayong alam nyo namang nalugi na ang ating plantasiyon ng kape, <br />kaya minabuti kong ihabilin muna at ipagkatiwala ang pangangalaga sa’yo Maria sa <br />muchacha nating si Trinidad…<br /> Doña Bernardina: (magugulat at magtataka)<br /> Eh, at bakit naman. Naririto naman ako bilang ina niya. Bakit mo pa naisipang <br />ipagkatiwala si Maria sa pobreng muchacha nating ‘yun? At dun pa sa lugar ni Trinidada <br />sa Afrika?...Mukha ‘atang ‘ala kang tiwala sa akin (magdadrama) Totoo ba?!...<br /> Señorita Maria: (biglang magugulat din sa sinabi ng ama) (magdadahilan)<br /> Siya nga po papa, ba’t gagawin mo pa ‘yan eh mabuti naman ang katayuan natin dito. <br /> Mabuti rin naman ako? Hindi nyo po ba ako mahal? Hindi nyo po ba kami mahal ni mama?<br /> Don Ygnacio: (magbubuntunghininga)<br /> Alam mo anak….’wag mong isipin ang ganyan. Alam mo namang mahal na mahal kita, kayo <br />ng mama mo…kaya ko nga ito ginagawa. Ayaw ko lamang maranasan mo ang hirap ng <br />ganitong klaseng kalagayan…aasikasuhin ko muna ang problema sa plantasiyon. At saka…<br /> Doña Bernardina: (sasabat sa asawa), …at saka ano/ at sak siguro ayaw mo lang ako ang mag-<br />alaga sa kanya…ata kaya…<br /> Don Ygnacio: (sasabat din sa asawa)…kaya ko ito ginagawa sa dahilang mahal ko ang anak natin. <br />At saka alam mo namang wala akong hinangad kundi kapakanan ni Maria…At saka alam <br />ko namang ‘ala akong maaasahan sa ‘yo, hindi ba? Oh ano’t ba’t ‘di ka makatingi’t <br />makasagot sa akin nang diretso. Oh ano? Tama ba ako?. ‘Ala ka namang ibang ginawa <br />rito kundi ang magmukmok sa isang tabi at umiyak ‘dun sa peste kabit na si Hudas <br />Iscariote…. (magkukurus at kakabahan nang kaunti) por dios por santo, ‘kaawaan nyo <br />nawa ang kanyang kaluluwa…<br /> Doña Bernardina: Ah-ehhh…<br /> Don Ygnacio: Mismo!<br /> Doña Bernardina: ah-ehhh…sandali lang…<br /> Don Ygnacio: Tama na ‘yan. Tapos na ang usapan na ‘to! Penal na ang aking <br />desisiyon…tapos!<br /> Di nila wari na sila palang tatlo’y kanina pa pinakikinggan ng muchacha nilang si Trinidad na nasa may labasan lamang.<br /> Trinidad: (mahahawi ang isang krusipiho na nasa ibabaw ng isang lamesita) (kakabahan dahil sa <br /> nagawa)<br /> Doña Bernardina: (magtitiim-bagang, mapapasigaw nang bahagya at dali-daling tutunguhin ang <br />labas para tingnan kung ano ang nangyari) Sino ‘yan? Trinidad…!Ikaw ba yan?, <br />Trinidad… (kakabigin ang pinto at pagkabukas ng pintuan ay biglang makikita ang <br />muchachang si Trinidad na nanginginig kunin ang nahulog na krusipiho)<br /> Trinidad: Señora-ahhh…Bernardina, ipagpatawad n’yo po. Di ko po sinasadya. Perdon <br />soñora…perdon….<br /> Doña Bernardina: (manlilisik ang mga mata sa nakita, na animo;y sa diyablo)<br /> Estupida! Ano ba’tong ginawa mo? Hala, kunin mo ang aking pitaka at tumungo sa dun <br />sa may simbahan, dun kay Señor Obispo at humingi ng tawad, magpadasal at magbigay <br />ng indulhesiya…<br /> Trinidad: Ngayon din po señora….<br /><br /> Di nagtagal ay napilitan ding makumbinsi ni Don Ygnacio ang anak, pati na ang asawa nito, na dahil sa lubos na kahihiya’y matagal-tagal ding dinibdib ang nasambit ng kanyang esposo.<br /><br />Ikalawang Tagpo<br />Sa Bahay ni Trinidad, sa Afrika<br /><br />Si Maria ay napilitan nang manirahan sa bahay ng muchacha nilang si Trinidad. Ngunit, sa buong panahon ng kanyang pamamalagi rito ay unti-unti niyang nalaman na iba palang Trinidad ang kanyang nakakasama, di gaya ng Trinidada na nakilala niya nuong nasa Sta. Clara pa ito.<br /><br /> Trinidad: Ikaw Maria, makinig ka ha! Ngayong nasa poder kita ay dapat matutunan mong <br />makaibagay sa kung ano ang nakikitamo dito sa lugar namin. Huwag kang maarte at aasta-<br />astang señorita diyan…Iba ang ngayon sa dati. At mas lalaong iba rito kaysa dun sa <br />manssiyon nyo….<br /> Maria: (di na nagawa pa nitong magsalita)<br /><br /> Nang mga panahong yun ay dun niya una at tuluyang naranasan ang makihalubilo sa ibang tao na kanyang nakakasalamuha, na pawang kapwa katutubo rin ni Trinidad. Dun niya natutuhan ang magsalita ng ‘di hihigit-kumulang sa dalawampo na klaseng diyalektong Afrikano. Duon din niya nagawang kumain ng mga putaheng pobre at sa tanang buhay niya ay dun niya lang natikman, tulad na lamang ng nilagang testiculos ng kambing.<br /> Dahil dito’y nalaman ng pamilya Angeles ang nagiging kalagayan ng anak na si Maria. Kaya nagawang pabalikin si Maria sa bayan nila – sa Sta. Clara…<br /><br />Ikatlong Tagpo<br />Sa Simbahan ng Sta. Clara<br /><br /> Araw na naman ng linggo…<br /> “Laging tatandaan mga anak ng Diyos na ang sinumang tao na hina ang pagbibigay ng…indulhensiya sa simbahan ay lalamunin ng nagliliyab na apaoy sa malawak na impiyerno, na tahan ang isinumpang ang hel na si Satanas!!!” <br /> Laging tatandaan din na walang sinuman na labas ng simbahang katolika ang maililigtas pagdating ng araw ng paghuhukom…!<br /><br /> Ang mga piling sambitang ito na lamang ang naabutan ni Dr. Abernucio sa ginawang misa ni Sr. Obispo Domingo ng araw na yun, kaya minabuti na lamang niyang di na pumanhik pa ng simbahan. Bago pa man siya makalabas ay nanakaw ng kanyang pansin ang tila ‘di mahulugang karayom na pinakaloob ng simbahan.<br /> Nang halos patapos na ang koro sa pag-awit ng huling awiting pangmisa ay isa-isa hanggang sa pulu-pulutong na ng mga nagsipagsimba ang nagsisipag-unahan papaunta sa may bukana ng simbahan<br /> Sa dahilang ayaw nang mapabilang pa sa mga nagkikilkila’t pawis-pawisang mga nagsipagsimba ay minarapat na lang niyang unahan ang mga ito palabas ng nasabing gusali.<br /> Nang papalabas na siya ay nahatak ng kanyang pansin ang isang hubog sa putik na kerubin na kung saan ay may hawak-hawak na maliit na lalagyan ng agua bendita…malapit lamang sa may pintuan. Subalit, sa di malamang gagawi’y ‘di na niya nagawa tunguhin pa ito at para mag-antada bago lumabas.<br /> Sa kanyang paglabas, bago pa lamang siya makalayo ay nabaling ang kanyang pansin sa ilang mga huling nagsisipaglabasan ng simbahan, na kasa-kasama ang Sr. Obispo. Nalaman niya na nag kausap-usap ng obispo ay ang kilalang pamilya Angeles.<br /><br /> Señor Obispo: Kumusta na pala itong anak niyong si maria, Señor Ygnacio…Señora <br />Bernardina?<br /> Señor Ygnacio: Ah-ehh…mabuti naman po señor… ba’t nyo po pala naitanong…?<br /> Señor Obispo: Ah-ehh…wala naman, señor….naitanong ko lang…kinumusta ko lang…Bakit, may <br />masama bang kumustahin siya?... (kaunting galit ta pagtataka)<br /> Señor Ygnacio: Wala naman po, ipagpatawad nyo…<br /> Señora Bernardina: Ah-ehh…padre, pagpasensiyahan nyo na lamang po si Ygnacio…<br /><br /> Ngunit, habang napapasarap ang pag-uusap ng tatlo ay nagkataon namang napahiwalay si Maria, ilang hakbang lamang mula sa mga nag-uusap na magulang nito at obispo. Subali’t nang mapatapat siya sa isang kanto ay dun siya simulang tahulan nang tahulan at kagatin ng isang asong gala. Kaya, dahil sa mabilis na pangyayari ay biglang sumigaw na lamang siya na halos mabingi ang lahat sa narinig.<br /><br /> Señorita Maria: (sisigaw) Papa…Mama… Aray ko po….Ayuda!...<br /> Mag-esposo: (agad matataranta sa sigaw ng anak)<br /> Señor Ygnacio: Dios mio padre, anak ko ata padre ang sumigaw na ‘yun….!)<br /> Mag-esposo: (hahagilapin ang pinagmulan ng matinding sigaw)<br /> Señor Ygnacio: hija, nasan ka?... anak, sagutin mo ako….!<br /> Mag-esposo: (matatagpuan ang anak na nakahandusay sa isang kanto at duguan ang kaliwang <br />binti… <br /> Mabilis ang naging pangyayari. Agad na dinala si Maria sa malapit na klinika – sa isang kilalang mediko sa bayan na si Dr. Abernucio. Dahil naruroon din sa tagpong yun ang nasabing doktor ay nagawa nang tumulong ang doktor…<br /><br /> Señor Ygnacio: O doktor, narito ka pala…salamat…. Patulong naman pong dalhin natin ang anak kong si Maria sa inyong klinika at nang mabigyan natin siya ng paunang lunas!...dali po doktor….<br /> Dr. Abernucio: Ohhhh-Señor-señoraaa…sige po…halina kayo’t …De prisa Calesa señor!!!!!!<br /><br /><br /><br /><br />Ikaapat na Tagpo<br />Sa Klinika ni Mediko Abernucio<br /><br /> Dr. Abernucio: (kukunin ang maliit na lalagyan ng mga medecina at mga equipo <br />clinico…gagamutin na ang nakagat ng asong si Maria at pagakatapos….)<br />pasalamat na lang po tayo sa mga santo at kahit papaano’y nalunasan natin agad ang <br />naging sugat ng unica hija nyo…<br /> Don Ygnacio: eh, paano po siya doktor? Bubuti na po ba ang kanyang kalagayan matapos nito? <br /> Baka po kung ano ang mangyari sa kanya?<br /> Dr. Abernucio: Señor, mas mabuti pong pagpahingahin muna natin siya at maghintay hanggang <br />sa siya ay magkamalay. At kapag nangyari yun ay pag-aralan natin kung gaganda ang <br />kanyang kalagayan sa susunod na mga araw at sa mga susunod pa nating mga <br />obserbasiyon….<br /> Doña Bernardina: Eh doktor, paano naman po pala ang magiging bayad namin sa inyo? <br /> Magkano po ba? Puwede na po ba ito?<br /> Dr. Abernucio: Ah-ehh…señora, salamat na lang po…Huwag nyo na pong isipin ang bayad. Ang <br />mahalaga po’y nalunasan natin pansamantala ang naging kagat ng aso sa anak nyo….<br /> Don Ygnacio: Espera nga po doktor…., ano po’t kanina nyo pa sinasabing pansamantala…. Ang <br />ano?<br /> Doña Bernardina: (sasabat sa esposo)<br /> Ah-ehhh, pagpasensiyahan mo na lamang po itong asawa kong si Ygnacio, doktor…Ano <br />ka ba Ygnacio, nakakahiya…<br /> Don Ygnacio: anong nakakahiyang pinagsasabi mo? Parang may nililinaw lamang ako sa kanya….<br /> Dr. Abernucio: bigalang sasabat sa usapan) Ah-ehh…, iyon po ba señora? Ala po yun….<br /> Doña Bernardina: Doktor, wag po kayong mag-alala’t idaraan ko na lamang itong ginawa ng <br />esposo sa indulhensya para sa simbahan….hayaan nyo’t ihihingi ko siya ng tawad sa <br />panginoon…<br /> <br />Ikalimang Tagpo<br />Sa Bahay muli ng Pamilya Angeles<br /><br />Makalipas ang ilang araw ay nagtaka na lamang ang mag-esposong Ygnacio at Bernardina sa tila ibang ikinikilos ng kanilang anak. Parating labas-pasok at lakad-takbo ito kung humalibilo sa bahay… parang nawawala sa katinuan at laging napakalayo ng kanyang iniisip—di alam kung ano ang una at mga susunod pang gagawin.<br />Nung una ay madalang lamang ngunit habang tuatagal ay mas lalo pa atang lumalala hanggang sa napansin ng mag-asawa ang panlilisik ng mata ng anak isang araw. Dahilan ng pagkabahala ay napilitan at nagawang isugod muli ang anak nilang si maria sa klinika ni Dr. Abernucio.<br /><br />Don Ygnacio: Halika na Bernardina, dalhin natin si Maria sa klinika ni doktor…<br /><br />Ikaamin na Tagpo<br />Muli sa Bahay ni Dr. Abernucio<br /><br />Doña Bernardina: (kakatok nang makailang beses sa pinto…)<br /> Doktor….!!! Doktor….! Doktor…Pagbuksan nyo po kami… kailangan po namin ang inyong <br />tulong… Doktor…!<br /><br />Dr. Abernucio: Oh-bakit po señora? Ano naman po bang nangyari?!!!!<br />Don Ygnacio: Doktor…tulungan nyo po ang aking anak. Parang awa nyo na po doktor. Bigla na <br />lamang nanlisik ang kanyang mga mata at mukha ‘atang epekto ito ng sugat na kanyang <br />natamo mula sa kagat ng aso kamakailan…!Ano na po ang gagawin natin doktor…? Bakit <br />po lumalala pa siya…? Humihilagpos po siya sa bawat paghawak namin sa kanya… parang <br />asta ng isang nababaliw….<br /> Dr. Abernucio: (kukunin ang mga gamit sa panggagamot)<br /> Hali kayo’t itali natin siya….Namumula po ang kanyang mga mata señor…! Mukaha pong <br />alam ko na kung ano ang kanyang sakit….<br /> Doña Bernardina: (sasabat sa usapan)<br /> Tila ho ata parang sinasapiaan ang anak ko ng isang masamang espiritu, <br />doktor…napapansin nyo ba?.....<br /> Don Ygnacio: Tingnan nyo po’t lubahang nanlilisik ang kanyang mga mata at ngayo’y <br />nangingisay pa… Mukaha ho talag atang bumabalong sa kanya ang isang diyablo! Por <br />diyos por santo…!<br /> Doña Bernardina: (magkukurus, mag-uusal ng mga panalangin, tatawagin lahat ng mga santo at <br />mariing hawak-hawak ang kanyang escapular)<br /> Dr. Abernucio: Kung gayon po sana’y hindi rito nyo siya dinal.. eh di dapat ay sa simbahan para <br />mabendisyunan o di kaya’y sa isang ekhorsista….! Mukhang ‘alang epekto ang aking <br />medicina sa ganyang kalagayan….<br /><br /> Sa labis na katarantahan ng lahat… hindi nagdalawang-isip ang mag-esposo na dalhin na si maria sa simbahan para humingi ng saklolo sa kanilang mahal na Obispo….<br /><br />Ikapitong Tagpo<br />Muli sa Simbahan ng Sta. Clara<br /><br />Pagkarating ng mag-esposo sa may simbahan ay unang bumukas sa kanila ng pintuan ay ang eyudante’t kunfedante ng Sr. Obispo na si Padre Cayetano…<br /><br />Padre Cayetano: Dios mio…ba’t ganyan ang mga itsura nyo…mukhang nahulugan ng langit…! <br /> Ba’t ganyan na lamang ang hingal nyo? Anong problema?....<br /><br />Don Ygnacio: Padre Cayetano ipagpaumanhin nyo po ang aming pagparito ngayong dis-oras <br />ng gabi….gusto lamang po naming humingi ng saklolo sa inyo…<br /><br /> Padre Cayetano: Ano po ba namang tulong ang ibig niyong liwanagin? At ba’t ganyan na <br />lamang po ang pustora ng anak niyong si Maria? Mukaha ho atang nawawala sa kanyang sariling katinuan….?!<br /> Don Ygnacio: Padre, ang totoo nga po’y asiya nga ang aming pinuproblema…! Mukha ho kasi <br />siyang sinasapian ng dyablo…tama po ba ako padre…?<br /> Padre Cayetano: Ganun po ba…?! Dispenseme primero señor…Ipagbibigay-alam ko muna po ito <br />sa ating Obispo señor… <br /><br /> Tatawagin ang Obispo na kani-kanina pa sarap na sarap na kumakain ng cena niyang bigay kani-kanina lamang ng isang mayamang ginoo matapos ng simba…bilang indulhensiya…<br /><br /> Sr. Obispo: Sr. padre, hindi ba’t patakaran dito sa loob ng kumbento lalo na maging sa loob<br />nitong simbahan na bawal ang pagdistorbo sa sinumang kumakain…lalo na ngayon….<br /> Padre Cayetano: Pero señor Obispo, naririto po ang pamilaya Angeles at gustong humingi ng <br />tulong saatin, bilang simbahan…!<br /> Señor Obispo: Ano? At ano naman ang kailangan nila?! Dapat nga’y itong simbahan o tayong <br />mga tagasimbahan pa ang kanilang tulungan sa ganitong mga panahon…<br /> Padre Cayetano: Señor, mukha ‘ata kasing sinasapian ang kanilang anak na si Maria ng –<br />diumano’y diyablo….?!<br /> Sr. Obispo: eh-ba’t di mo agad sinabi…si maria pala ang nangangailangan ng tulong ko….?!..<br /> O s’ya-siya…sabihin mo na lang na sandali lamang at tatapusin ko lamang itong aking <br />kinakain…<br /> Padre Cayetano: Sige po señor…<br /> <br /> Matapos ang hapunan ng Obispo ay agad nitong hinanap ang pamilya Angeles sa may salas na nasa unang palapag lamang ng kumbento….<br /> <br /> Sr. Obispo: O Don Ygnacio…Doña Bernardina…narito pala kayo….! Ano po b ang atin? <br />Ba’t, ano po ang nangyari…?!<br /> Doña Bernardina: (kukunin dali-dali ang kamay ni Sr. Obispo Domingo at hahadkan nang <br />nakakawa ang mukha…)<br /> Don Ygnacio: (‘di nagawang magbigay-galang sa obispo dahil sa mahigpit na paghawak nito sa <br />nagpupumiglas na si Maria)<br /> Doña Bernardina: Sr. Obispi…Sana po’y matulungan nyo kami dito sa aming anak na si <br />Maria…hindi po namin alam kung ano na ang gagawin namin sa kanya…! Ang tindi po ng kanyang dinaramdam sa ngayon…. Ang paliwanag nga po ng doktor ay mukhang dulot lamang ito ng kagat ng aso…Pero ayw po namin itong paniwalaan…ang kanyang mga paliwanag…!<br /> Sr. Obispo: Kagat ng aso?!! Manaiwala ako… por dios por santo, nalilisik pala ang kanyang mga <br />mata…Mukahang ang baling ng kanyang tingin ay ako…. Nungka akong maniwala sa <br />anumang paliwanag ng medicina…tingnan na lamang ang kanyang mga mata…siguradong <br />demonyo talaga ang lumulupig sa katawan ng anak nyo…!!!<br /> Dña Bernardina: (mag-aantanda) Diyos ko…! Sinasabi ko na nga ba….Señor, tulungan nyo po <br />kami…!<br /> Sr. Obispo: Ang kahinaan ng pananampalataya ay senyales ng kahirapan sa buhay-katoliko…! <br />Kaya siguro nangyayari ito sa anak nyo dahil sa mahina ang pananampalataya ng pamilya <br />nyo sa simbahan…sa mga alagad nito….! Kaya siya nagkakaganyan ay dahil sa….<br /> Doña Bernardina: …dahil po sa ano…?!<br /> Sr. Obispo: alam nyo namang may kasabihan ang simbahan na mas amaraming indulhensya, mas<br /> mabuti…<br /> Padre Cayetano: (nakikinag lamang sa usapan ng obispo at ng señora… mukahang <br />nagdadalawang isip sa mga sinasabi ng obispo…)<br /><br /> Ang suhescion ng obispo na mamalagi muna sa kumbento si Maria, para dun gawin ang pag-e-eksorsismo sa sumaping diyablo sa katawan ng dalagita, ang siyang naging paksa ng tatlo…At ang siyang ginawang tagapagpalayas sa diyablo ay si Padre Cayetano…<br /> Sa maraming araw ng pamamalagi ng dalagita sa kumbento ay hindi naiwasang magkaroon ng higit pa sa kaibigang-pag-ibig sa panig ng dalaga at ng pari…Ngunit, di nagtagal, ay nalaman ng obispo ang pag-ibig na namamagitan sa dalaga at sa paring si Cayetano…<br /> Ang ginawang aksiyon ng obispo ay paghiwalayin ang dalawa…Pinalabas ng obispo na…<br /><br /> Sr. Obispo: padre Cayetano…! Humling ako sa kardinal na ikaw na lamang ang gawin kong <br />takdang magpapatuloy ng kawang gawa ng simbahan sa hospicio ng mga ketongin dun sa <br />lugar sa katimugang Afrika…Sana…mapagbigayn mo itong kahilingan ng simbahan….?!<br /> Padre Cayetano: Subalit señor…paano na po si Maria, ang kanyang kalagayan po… ay pa’no <br />na…?! Siguro po’y mas marapat at makabubuti kong nandirito ako kasama nya upang <br />gabayan siya sa bawat araw ng paggaling nya…<br /> Sr. Obispo: Ngunit cayetano (paglit na sabat ng obispo)!... nagbitiw na ako ng Oo sa <br />kardinal…alam mo yan…!! Huwag kang mag-alala padre sa kalagayan ni Maria… Ako na <br />ang bahala sa kanya…Ako na lamang ang tatapos sa iyong mga naiwanan…At mamaya’y <br />magsimula ka nang magimpake ka na kasi sa sunod na araw na ang iyong biyahe…<br /> <br /> Subalit ang ginawang pagpayag ni Cayetano sa kagustuhan ng obispo ay mistulang naging demonyo pa pala ang pinatunguhan…Ang pinagkakatiwalaan nya palang obispo ay siyang demonyo sa naiwang lihim na kasintahan…Ang pinakalalayunin pala ng obispo ay ang….<br /> <br /> Sr. Obispo: (tinuloy ang layuning panggagahasa sa kawawang si mMaria…Ginapos ang dalaga <br />sa higaaan nito at dun simulang halayin ang walang muwang na dalagita…)<br /> Maria: (magsusumigaw…magpupumiglas…magwawala na parang nababaliw….)<br /> <br /> Sa labis na kademonyohang naranasan ng dalgita mula sa obispo ay ‘di nakayanan ng murang katawan nito ang matinding pangyayari…matapos nito ay mabilis na kumalat ang balita sa buong bayan ng Sta. Clara. At mabilis ding lumipad ang balitang ito sa lugar ni Cayetano…sa di inaasahan ay nagawa ni Cayetanong magwala nang magwala sa sobrang galit at hinanakit sa Obispo…`<br /> <br /> Padre Cayetano: (magwawala) bakit?!.... Bakit po Diyos ko? Ba’t nyo po ito pinahintulutang <br />mangyari kay maria… Ba’t siya pa….!?<br /><br /> Matapos malaman ni Cayetano ang nasabing kapalaluan ay galit itong tinungo ang daan pabalik sa bayan ng Sta. Clara. Pagkabalik pa lamang niya’y nanlilisik na ang mga mata nitong tinungo ang simbahan upang harapin ang demonyong Obispo…<br /> Nang makarating kumbento ay nagkatong naroroon ang kanyang hinahanap…Hindi na siya nagdalawang-isp pang kitilin na ang buhay ng demonyo… <br /> <br /> Padre Cayetano: (magugulat sa nangyari…sa nagawa..habang tumapon ang kanyang tingin sa <br />mga santong nasa loob ng kumbento…)<br /><br /> ‘Di nagtagal, dahil sa napakaraming naglalarong mga problema sa isipan ng nasabing pari ay nagawa niyang kitilin na rin ang kanyang buhay…at dumanak ang masamang dugo..<br /> Bago pa lamang namatay ang obispo ay nagawa nitong mangumpisal ilang minuto bago natagpuang patay ang demonyong si Obispo Domingo…<br /> <br /><br />Wakas…Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-24876928245372586212010-12-28T03:52:00.000-08:002010-12-28T03:53:15.014-08:00Masskara FestivalPaghahanda: Ika-13 2010<br />FILIPINO 211– Malikhaing Pagsulat<br />Ricafrente, Leo B.<br />Pokus ng Paglalahad:<br />Maikling Kuwentong TAGUAN at Pelikulang ANG LIHIM NI ANTONIO<br /><br /> <br />Masskara Festival<br /> ako ay isang maskara…<br /> “…di pa ako handa…”<br /> ito ang lagi kong sambit sa tuwing tinatanong nila ako…<br /> di ko kailangan ng galit… tama nang naghihirap ako sa mga pagkakamali ko. kailangan ko <br /> ng kaibigan…<br /> uupo sa tabi ko… kung saan ako iiyak… sasandal… kukuha ng kalakasan at pag-asa… <br /> matiyagang maghihintay kung kailan mabubuo muli ang <br /> puso at tiwala ko…ilang beses na sinubukan ko <br /> pero sa bawat pagkakataon bumabalik ako sa isang sulok - sa isang sulok na walang kaibigan <br /> kundi ang maskara ko…<br /> “di pa ako handa…<br /> kaya dito muna ako hihimlay.”<br />http://salikodngmaskara.blog.friendster.com/tag/bakit-ka-nakamaskara/.<br /><br /> Kumusta ang iyong naging pagbabasa? Okey ba? Sana mataman o malimi mong nabasa ang una hangggang sa mga huling piling salita ng pahayag. At sana’y naunawaan mo ang mga ito? <br /><br />Kumusta rin pala ‘yung background picture ng mga nasabing pahayag? Okey rin ba? Nawa’y nakita mo yaong mga bagay na ‘di nakikita o ayaw makita ng iba—na mismong sila ri’y ‘di makita-kita sa kanilang mga sarili ang mga yaon…Tumawa ka ba? Hehehe <br /><br />Kung natamaan ka na sa mga naunang pahayag hayaan mo’t sinisigurado ko sa’yo na mas matatamaan ka pa lalo nitong sunod mong mga mababasa pa—kung gusto mo pang ipagpatuloy ang iyong ginagawang pagbabasa.---dahil simula pa lamang ‘yan.—ANG TAO SA LIKOD NG KANYANG MASKARA. <br /><br />Tao<br />Minsan,<br />Usok.<br />Minsan, <br />Likido.<br />Minsan,<br />Bato.<br />Minsan,<br />Gelatin.<br />H A L OH A L O<br /><br /><br /><br />Pagtutuunan natin ng pansin ang mga bagay-bagay sa mundo na halos malawak at talagang sapul ang iyong buong kamalayan--ang kamalayang may kakintalang kinakailangang umukilkil sa buo mong pagkatao. <br /><br />Ngayon, ito ang iyong pagsubok: tumingin ka sa isang salamin. Tandaan na ang pagiging mulat mo sa harapan nito ay napakahalaga. Kung ‘di mo kilala ang taong nasa harapan nito, masasabing may problema; ang problemang ito ay hindi ang salamin kundi ikaw. <br /><br /> Tayo, ika nga, bilang tao ay nilalang ng Diyos na sadyang Kanyang nilikha di lamang sa dahilang para tayo’y mabuhay kundi upang hanapin at harapin ang buhay na nasa atin. Isa na nga rito ay ang patuloy na pakikipagsapalaran natin upang ating makilala ang mga totoo’t sariling pagkatao ng bawat isa dito sa mundo.<br /> <br />Tulad na lamang ng sa maikling kuwentong TAGUAN at sa pelikulang ANG LIHIM NI ANTONIO, halos kababakasan ito ng puspos, totoo’t lubhang masasalimuot na kuwento ng buhay. ---Ika nga, ang buhay ay mahirap talagang ipaliwanag. Totoo nga naman, ‘di ba?<br /><br />Sa pormalistikong pananaw, sa mga pamagat pa lamang ng nabanggit na mga anyo ng panitikan ay kakikitaan na ang mga ito ng pagkakatulad. Kapwa inilalahad ng dalawa ang naturalesa ng tao—ang hilig nitong magkubli ng kanyang sariling kabuuan. Mapanlihim. Sinungaling. Manloloko, o sa madaling salita ay Makasalanan. Mahirap man tanggapin ngunit dapat.<br /> <br />Gayunpaman, kung praktikalidad din lamang ang pag-uusapan, sadyang umiikot ang mga kuwento nito sa iisang paksa: ang realidad ng buhay ng tao—na saklaw ng Realismong pananaw. Ang mga ito ay sadyang makatotohanan, kaya kailanma’y hindi mapupuwedeng hindi tanggapin. <br /> <br />Tara, Kagurangnan Maria, pano ka nin gracia. <br />An Kagurangnan tang Dios yaon sa imo. <br />Pinaorog ka karahay sa mga babae gabos, <br />asin orog pa karahay an sa imong Aki si Jesus. <br />Santa Maria, Ina nin Diyos, <br />kaming makasalan ipamibi mo kami ngonyan <br />asin sa paghingagdan niamo. Amen.<br /><br />Sa usapang pananampalataya, ANG TAO ay NAKATAGO pa rin SA LIKOD NG KANYANG MASKARA. Mahirap at nakahihiya man itong tanggapin subalit kailangan at dapat. Ang tao, sa kanyang ganang sarili, ay bilanggo sa impluho ng kanyang sariling kapabayaan. Ihalimbawa na natin ang panonood pa lamang ng nasabing pelikula, maliban na lamang ‘dun sa isa na nabasa. Isa na itong halimbawa ng kapabayaan. Isa na itong kasalanan. Isa na itong paraan para itago natin ang totoong pananampalataya sa Diyos. Nasasabi ko ito sa dahilang nagawa naming panoorin ang nasabing pelikulang ANG LIHIM NI ANTONIO nang biglang umiksena nang ‘di inaasahan--- ang pautal-na bugso ng mga panalanging nagmula sa napag-iwanang bukas na radyo sa faculty room. <br /><br />Matapos ang nasabing eksena’y pumailanlang ang sunod-sunod na tawanan ng lahat sa amin. Ang sabi ko pa nga : Ang nangyaring ‘yan ay isang signos—paalala sa kasalanang nangyayari ng mga panahong ‘yun. Samakatwid, ika nga sa Ingles, we should act what we preach. Pero ang nasabing pangyayaring yaon ay nagsilbing hudyat upang matuto sa sarili ang lahat.<br /><br />Sabi ni Ankol sa aki niya---Nonoy ko, ibakal mo daw ako nin <br /> mga bulong na ini na nakasurat sa papel.<br />Pagkabakal kan aki----Pa, tudi na po su pigpabakal mo.<br />Ang sabi kan ama sa aki---Noy basahon mo daw ni saro-<br /> saro.<br />Aki---Biogesic, Tempra, Medicol…<br />Ankol---Salamat noy. Pwedeng sarong baso pa nin tubig… <br /><br />Ang edukasyon ay nagsisimula sa pamilya. Ang ama’t ina ay sa anak at ang anak sa magulang<br /><br />Sa ibang banda, ang mga kuwento ng dalawang panitikan ay umiikot sa usaping pamPAMILYA. Kakikitaan ang mga ito ng mga sitwasiyong lantaran at patungkol sa mga kaganapang nagpapakilala sa isang pamilyang Filipino. Halos magulang ang problema ng mga tauhan. Halos trahedya rin ang naging wakas. Lantarang diskriminasyon sa lipunan ang umiiral; tulad na lamang ng diskrimansiyong ipinakikita sa kuwento ng Agta:<br />ANG AGTA<br /><br />Sarong agta ang nagbaba sa Naga haling Isarog para lang mag-aplay nin <br />trabaho: P A G K A S O L D A D O S !<br /><br />Ang sabi kan agta pagkaabot pa lang sa hatubangan ni Sarhento Pungol:<br /><br />Agta: Sir, gud morning…maray na aga, abang guwapuhon mo man sir!!@!<br />Sir: Anong toyo mo man digdi?!<br />Agta: Ma lang sir. Uya ako para aplay sa pagkasoldados Sir!!<br />Sir: Dai ka puwede…tiripio ka na, burungi pa!!!<br />Agta; Tano po sir, ang gira ngunyan KARAGATAN NA?!<br /><br />Ayaw kong sabihing kakaunti lamang ang mga pagkakaibang mapapansin sa dalawang anyo ng panitikang nabanggit—dahil ang totoo ay mahirap talagang matuldukan ang kaibahan ng dalawa sa iba’t ibang konteksto. Kung tutuusin, ‘di sapat na batayan ang mga teoryang pampanitikan upang mapunan ang mga kaisipan at konseptong napapaloob sa mga ito.----subalit, ika nga, upang mapunan ang mga kakulangan ng isang kabuuan kinakailangang may mangahas upang makilala o matukoy man lamang ang mga kaisipang ito---kung pag-uusapan ang pagkakaiba-iba.<br /><br />Kung teknikal na usapan ng pelikula, ang pangunahing tauhan ay hindi minolestiya ng ama kundi ang tiyuhin nito. Sa maikling kuwentong Taguan, ang ama ang nagmolestiya sa anak, ngunit di sa pangunahing tauhan. Sa kuwento ring ito, ang tatay ay walang hanapbuhay ngunit sa pelikula, ang tatay ay mayroon.<br /><br />Bilang panapos, iiwan ko saiyo ang mga piling saknong ng tula ni khaisarez sugui<br /><br />Sa likod ng maskara<br />Nakatago ang isang lihim<br />Lihim ng tunay na pagkatao<br />Nagkukubli sa bakod ng buhay.<br /><br />Ang pagtatago ng tunay na ikaw<br />Ay pagpapahirap sa sarili<br />Takot na malaman ng iba<br />Ang tunay na hangarin sa buhay.<br /><br />Nalilito sa katotohanan<br />Hindi alam kung ano ang paniniwalaan<br />Taong mga nagsisinungaling o<br />Mga taong hindi alam kung totoong tao.<br /><br />Ngunit ang pagiging ikaw ay mahalaga<br />Ang pagpapakatotoo ay importante<br />Hindi ka magiging buo kung ikaw, <br />Nagtatago lamang sa isang maskara.<br /><br />Dapat matutunang ipakita ang ikaw, <br />Magiging kompleto ang buhay<br />Kung ikaw ay magpapakita ng katatagan<br />At pagharap sa realidad ng buhay.<br /><br />Huwag lang basta magtago, <br />Sa mga luhang inilalabas ng mga mata<br />Ang pagpapakita ng kahinaan<br />Pagpapakita na wala kang silbi.<br /><br />Tanggalin ang maskara sa iyong buhay, <br />Hanapin ang tunay na pagkatao<br />Alamin ang mithiin sa buhay<br />At ikaw ay makakamit ang tunay na kaligayahan<br /> <br /><br /> <br />Biography: I'm Khaisarez. My real name is Brigittee Consuelo C. Sugui from The Philippines. 'Khaisarez', 'Ezka', 'Kaisar' is my code name. I often use Khaisarez as my codename because its the combination of the names of my own characters. But my friends often called me as Kaisar. <br />I live in the place where beautiful nature is found but in place where problems about the biggest economic crisis was found. I'm only 14 years old a third year high school in Ilocos Norte Colloge of Arts and Trades.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-70140428500149807212010-12-28T03:50:00.000-08:002010-12-28T03:51:02.428-08:00Mala-masusing Banghay-aralin Sa Pagtuturo ng Wika at Panitikan Para sa Pangatlong Taon sa HayskulMala-masusing Banghay-aralin<br />Sa Pagtuturo ng Wika at Panitikan<br />Para sa Pangatlong Taon sa Hayskul<br /><br />I. Mga Inaasahang Bunga<br /> Sa loob ng itinakdang panahon, sa tulong ilang mga mahahalagang konseptong pampanitikan, ang kabuuang porsiyento ng mga mag-aaral ay inaasahang ganap na malinang ang kakayahan at kasanayan nila sa:<br />a. panunuring pampanitikan gamit ang mga tulang iniangkop sa rehiyunal na pagdulog, bilang isang halimbawang lunsaran sa pag-unawa ng mga <br />mahahalagang kaisipang nais ipabatid ng pangunahing akda,<br />b. pag-uugnay-ugnay ng mga makabuluhang kaisipan ngg mga nasabing tula ukol sa naitakdang pangunahing akda sa araw hinggil sa kalapitan nito sa tunay na buhay,<br />c. pakikilahok nang aktibo, malayunin at may kasigasigan sa talakayan at mga pagpapayamang gawaing makatutulong sa pag-unawa ng kanilang mga karanasan, saklaw ng kaalaman at pagkaunawa sa realidad ng buhay; at<br />d. napapanatili ang kagandahang-asal sa kabuuan ng sesiyon.<br /><br />II. Paksang Nilalaman<br />DAYUHAN (Maikling Kuwento)<br />Ni Buenaventura S. Medina, Jr.<br />Pagpapahalaga sa Sarili, Pag-ibig at <br />Kapatawaran sa Pagbubuklod ng Pamilya<br /><br /> Mga Kagamitan sa Pagkatuto:<br /> Panulat, malinis na sulatang papel, mga sipi ng tulang lunsaran sa <br /> akda (URIG, Pagkamo’ot, Mayo, at Ang Sulat ni Nanay at Tatay), <br /> CDs, CD at Player at ilang piling larawan<br /><br />III. Mga Gawain sa Pagkatuto (FAPE Style)<br /><br />A. Introduksiyon<br />1. Pagdarasal bilang pambungad na gawain sa sesiyon<br />2. Paglalahad ng mga pangunahing layunin sa kabuuan ng <br /> sesiyon<br /><br />B. Interaksiyon<br />1. Paisa-isang pagsasakatuparan ng mga pangunahing layuning<br /> itinakda sa sesiyon.<br /> <br /><br />a. Pahapyaw na pagtalakay sa mga konseptong pampanitikan <br /> hinggil sa kalikasan ng Panulaan, tula, maikling kuwento at <br /> panunuring pampanitikan<br /><br />b. Maunawang pagbasa sa ilang halimbawa ng Tulang Bikolnon; pahapyaw na pagtalakay sa mga ito sa tulong ng mga paksang-diwang nangingibabaw sa bawat isa: <br /> b.1. Tulang MAYO ni Krsitian Cordero<br /> b.2. Tulang PAGKAMOOT at URIG ni Makatanista<br /><br />c. Pag-uugnay-ugnay ng mga kaisipang pampanitikan ng mga natalakay na tula ukol sa pangunahing akdang tatalakayin “DAYUHAN” . – sa tulong ng mga halimbawang awitin sa Filipino at Ingles<br /><br />d. Pagbasa at pagtalakay sa akdang DAYUHAN ni Buenaventura S. Medina, Jr.<br />e. Kani-kaniyang pagsulat ng repleksiyong papel hinggil sa mensahe ng maikling kuwentong natalakay, sa tulong ng isang tulang Filipino na sinulat ng isang kilalang pari na si Rev. Fr. Ariel F. Robles, CWL Spiritual Director ng St. Augustine Parish, Baliuag, Bulacan" <br />C. Integrasiyon (Araling Panlipunan)<br />1. Pagtuon sa mga pangunahing idea at mensahe ng maikling kuwentong <br /> natalakay, sa tulong ng mga tulang iniangkop sa mga talakayan <br /> “Pagpapahalaga sa Sarili, Pag-ibig at Kapatawaran sa Pagbubuklod <br /> ng Pamilya”<br /><br />IV. Takdang-Gawain<br /><br /> 1. Pumili lamang sa mga sumusunod na gawain:<br /> a. Gumawa ng maikling tula sa tulong ng ipinakitang larawan – OPTICAL <br /> ILLUSSION. Ipapasa ito sa sunod na sesiyon.<br /> b. Gumawa ng maikling tula hinggil sa isang tao na iyong <br /> pinakamamahal, maliban sa pamilya. Ipapasa rin tio sa sunod na sesiyon.<br /><br /><br />Nagpakitang-turo:<br /><br />LEO B. RICAFRENTE<br />Mag-aaral sa PanitikanLeo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-19316379101574559832010-12-28T03:45:00.000-08:002010-12-28T03:47:10.975-08:00Kamalayan sa Isyung Pampagsasalingwika:Pagsasamantala at pagkontrolPaghahanda: Reaksiyong Papel Ika-9 ng Enero 2010<br />Pagsasalin Tungo sa Panahong Tapos na FILIPINO 215 – Sining ng Pagsasalingwika<br />ang Pagakabilanggo sa wikang Ingles <br />Ricafrente, Leo B.<br /><br />Kamalayan sa Isyung Pampagsasalingwika:Pagsasamantala at pagkontrol<br /><br />Tunghayan muna natin ang isang tulang pangkasaysayan ng ating di-matapos-tapos na usaping pangwika na siyang lunsaran ng aking pagtalakay. <br /><br />MakaBrawn<br /><br /> Halos matagal-tagal na ring magkasama Na higit pa sa magkapatid<br /> Sina Panlapi at salitang-ugat Nang naisipang magsarilinan Sabay <br />ang pag-usbong ng kani-kanyang pamilya.At doon nagsimula ang unang <br />simula…Nang may-anak na si Panlapi kay Kayumanggi Ang napiling itawag <br />sa supling ay “Maka” Naaliw rin ang morenang si Ibangkulay At sumunod <br />ang pagkarinig ng unang mga iyak ni Brawn. At doon na nagsimula…<br /> Sa mga tuksuhan ng dalawang <br />magkatoto Pagtataas ng mga <br />anak ang laging laman ng usapan <br />Dun din nagsimula ang pagkaka-<br />ibigan nina Maka at BrawnAt dun <br />din nagsimula…Nang sumunod pang mga araw Namukhaan ang mga nagiging <br />bunga At hanggang pa sa mga sumunod na sesyon ng kanilang pag-eskwela<br />Tila halos pareho kinakawawaAng gawing magsama sa iisang asignatura <br />ay di magawa Ang gawing magkaklase’y mas lalo na Ang isa ay sa umaga at <br />ang isa naman ay sa gabi Walang pagkakataong magkuwentuhan man lang.<br />` Nagkaroon ng matinding halalan napilitan ang dalawang maglaban Si Maka <br /> ang dapat maging pangulo, ang <br /> sabi ni Escudero Hindi, si Brawn <br /> ang siya nating ibuto, sabi naman <br /> ni Arroyo At dun nagsimula ang <br /> kinatatakutan. Lumala…Sa araw<br /> nang banggitin ang kandidatong <br /> nanalo Si Brawn, Brawn, Brawn <br /> ang uupo sa trono. Mabuhay!, ang<br /> sabi ni Dato.Namarka sa isipan ni <br /> Maka ang panggigipit ni Brawn<br /> Pagbubuhat ng sariling bangko ang<br /> Napagtripan Ang kaibigan ay siya<br /> nang itinatanggi’t tinalikuran Kasama<br /> pa ang panunukso ng mga klasmeyt<br /> nilang sina Gitling at Pang-ugnay!<br /> Darating din ang araw ng pagababalik<br /> Bigat sa dibdib ay tuluyang mananahimik<br /> Magkakasundo ang dalawa sa muli:<br /> Di dapat natin hayaan ang ganun,<br /> sabi ng isa. Oo nga, ang sambit naman ng kabila.<br /> Di na hahayaan na si klasmeyt na Gitling at kanyang mga katropa’y muling mapagitna<br /> Simulang ibalik ang MakaBrawn at di Maka-Brown…<br /><br />Malamang, mula sa iyong pagbabasa, hayagan mo nang naunawaan ang naging at siyang nagiging kalakaran ng ating wikang pambansa. Malamang din ay unti-unti mo nang nasasaksihan ang mga pagbabago sa sistema at masalimuot na kalakaran ng edukasyon sa ating lipunan – pagbabagong dala mismo ng makabagong pamumuhay at modernisasiyon sa lahat ng aspekto ng buhay. <br /><br />Gayunpaman, kahit moderno na ang ating lipunan ay nakagapos pa rin ang ating wika sa di matapos-tapos na mga usaping patuloy na nagpapalugmok dito, lalong-lalo na pagdating sa usaping pampagsasalingwika. Ang wika, ika nga ng marami sa atin, ay nagpapakamoderno na, subalit karamihan sa atin sa kontemporaneong panahon ay kulong na kulong at gapos na gapos pa rin sa hilahil ng purism, tradisyon at kolonyalistang pamumuhay at pagkabatid sa kababaan ng pagtingin sa katutubong pagkakakilanlan; kung kaya’t, ang edukasyon at pagkatuto tungo sa pagbabago, lalo na sa pagsasalingwika, ay sadyang napakababa at sobrang babaw.<br /><br />Hindi natin maitatanggi na ang mga kaalamang teknikal at makaagham ay naibabahagi sa maraming bansa sa daigdig dahil sa pagsisikap ng mga matiyagang tagapagsalin, ika nga. Kung kaya naman, ang kapakinabangan ng sanlibutan sa larangan ng pagsasaling-wika ay hindi matatawaran. Dahil dito, ang pagsasaling-wika ay isang larang at sining na na dapat pag-ukulan ng nararapat na pansin; kaya marapat lamang na alamin ang mga salik na nakapaloob dito.<br /> <br />Napakasimple lamang ng mga nais iparating ni Lumbera sa kanyang pagtalakay hinggil sa Pagsasalin Tungo sa Panahong Tapos na ang Pagakabilanggo sa wikang Ingles. Kung sa kabuuan, naiparating niya ang mga mahahalagang isyung napapaloob sa kaligiran ng kasalukuyang edukasyon ng bansa, lalong-lao na pagdating sa kapakinabangang pangkabataan. Binanggit din niya na ang konteksto ng pagkatuto ng mga kabataan natin sa ngayon ay sa edukasyong sumasailalim sa kulturang Amerikano dahil sa mga kaparaanang kolonyal.<br /><br />Ayon pa nga sa kanya, kaya halos hindi magkandatuto ang mga mag-aaral natin sa ngayon sa kanilang pag-aaral ay sa dahilang ang mga babasahin o tekstong pilit na inuukilkil sa kanilang mga isipan ay lihis sa tunay nilang pangangailangan---ang pangangailangang saklaw sa realidad ng buhay. Sa ibang sabi, ang kanilang mga binabasang mga akdain ay hindi halos angkop sa kanilang katutubong kalinangan.<br /><br />Isa pang kanyang binigyang linaw ay ang klase ng edukasyon ng bansa, na sadyang labas sa hangganan ng sarili nilang bayan. Ito ang tunguhing nagsasabing ang Ingles ay isang mabisang kasangkapan upang mabuo sa isipan ng nakararaming uri na ang nasabing wikang kolonyal ay ang wikang nagbubukas daw sa tunay at kalawakang balangkas ng daigdig. Ito marahil ang kaisipang dala ng mentalidad ng lahat. Sa ibang sabi, ang Ingles ang siyang wikang masasabing “wikang tagapagpalaya”.<br /><br />Subalit, sa ibang banda, tutuo nga na ang wikang Amerikano ay magandang tulong upang lumawak ang pundasyon ng mga Filipino sa balangkas ng daigdig, kaya nga lamang, alalahanin natin na kinakailangan pa rin na magkaroon ng pagtuon ang lahat sa kahalagahan ng ibang umiiral na wika sa bansa at maging sa mga wika ng daigdig; ito ay dahilang mas lalong makatutulong ito upang mapaunlad pa lalo ang kalidad ng ating pagka-Filipino sa usaping praktika. Kinakailangan pa rin nating pakatandaan na ang wikang katutubo pa rin ang siyang pangunahing susi upang makilala ang isang naiibang istatus at kabatiran ukol sa ibang kultura, tradisyon at pagpaphalaga, maging mga katulad.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-25973659575262044202010-12-28T03:44:00.002-08:002010-12-28T03:45:23.829-08:00Pagsasalingwika sa Kemistri sa Kontemporaneong PanahonPaghahanda: Reaksiyong Papel Ika-9 ng Enero 2010<br />Pagsasalin sa Kemistri ( Sa UP Diliman) FILIPINO 215 – Sining ng Pagsasalingwika<br />Florentino C. Sumera<br />florentino.sumera@up.edu.ph <br />florentino_sumera@yahoo.com<br />ni Ricafrente, Leo B.<br /><br />Pagkilala kay Florentino C. Sumera, bilang paunang impormasiyon:<br /> <br /><br /><br /> <br /> <br /> <br /> B.S. at Master of Chemistry ang mga natapos na kurso ni Prop. Sumera sa Unibersidad ng Pilipinas-Diliman, taong 1974 hanggang 1980. Matapos nito ay natapos niya ang PhD sa Chemistry- medyor sa Synthetic Chemistry sa University of Rennes, France ng taong 1985. Isang kemiko at kasalukuyan siyang nagtuturo ng Kemistri sa Unibersidad ng Pilipinas-Diliman, mapa-graduwado maging di-graduwadong antas man. <br /> http://www.intel.com/cd/corporate/education/apac/eng/aaf07/spkrsbio_abst/facultybio/370977.htm<br />Paunang impormasiyon hinggil sa binibigyang-reaksyon<br /><br />Ang Pagsasalin sa Kemistri ang naging unang paksang tinalakay ni Dr. Florentino C. Sumera (Surian ng Kemistri, UP Diliman) sa ikalawang sesiyon sa ginanap na Pambansang Seminar sa Pagsasaling Teknikal na itinaguyod naman ng Sanggunian sa Filipino, sa pakikipagtulungan sa Sentro ng Wikang Filipino-UP Diliman (SWF), noong Hulyo 17-18, 2008. <br /><br />Ginanap ang nasabing palihan sa Pulungang Claro M. Recto, Bulwagang Rizal, Kolehiyo ng Arte at Literatura, Unibersidad ng Pilipinas Diliman, Lungsod Quezon. Dinaluhan ito ng 117 institusyon (miyembre at di-miyembro) sa buong bansa at may kabuuan na 151 kalahok na binubuo ng mga editor mula sa mga kilalang palimbagan, mga kawani ng DepEd at mga guro ng Filipino.<br /><br />Ang paunang impromasiyon na ito ay mula sa Sentro Filipino, ang opisiyal na website ng Sentro ng Wikang Filipino ng Unibersidad ng Pilipinas-Diliman. <br /><br /> http://sentrofilipino.upd.edu.ph<br /><br />Pagsasalingwika sa Kemistri sa Kontemporaneong Panahon<br /><br />Ang kabuuang pagtalakay ni Prop. Sumera sa kaniyang paksa hinggil sa Pagsasalin ng Kemistri ay patungkol lamang sa kahalagahan ng pagsasalingwika sa konteksto ng Kemistri, bilang sangay ng agham; maging sa kahalagahan nito sa kalakaran ng pagtuturo ng nabanggit. <br />Nabanggit din niya na ang kasaysayan ng pagsasalin sa Departamento o Surian ng Kemistri sa UP-Diliman ay masasabing hindi katingkaran. Ito ay dahil sa mga kadahilang kaniyang ibinigay sa kanyang mga pagtalakay. Ilan na nga ang pagdating sa pagsulong ng paggamit; maging sa suporta ng mga nasa posisiyon, at mga katulad.<br />Isa pa, naibigay niya rin ang mga sirkunstansiya na sa kanya ay nag-udyok upang magsalin. Aniya, sa mulat mula pa ay paborito na niya ang kursong Filipino. Ito marahil, aniya, ang isa sa mga nag-udyok sa kanya na magsalin. Pangalawa, ang kanyang karanasan sa kalakaran ng pagtuturo ng agham, lalong-lalo na kung pagtutuunan ang pagtuturo ng Kemistri sa kanyang tinuturuang unibersidad. Idagdag mo pa ang kanyang mga naging karanasan noong siya ay nagsimulang mapadpad sa Francia upang mag-aral at makapagtapos ng PhD.<br /><br />Sa kanyang pagtalakay pa rin, minabuti niyang ibinigay ang ilang mga mahahalagang estratehiya at pamamaraan ng pagsasalin. Sa pamamagitan nito, aniya, ay magkakaroon ang mga mag-aaral, kaniyang mga mag-aaral, na hindi katatamarang gamitin ang kayang ginawang librong may pamagat na Kemistri ng Carbon.<br />Isa pa, binigyang tuon niya ang mga dahilan kung bakit siya nagsalin at nagsasalin. Ang maigting na dahilan marahil sa pagsasalin ng libro sa Kemistri ay sa napakamahal ng mga reference book na imported sa ngayon.<br />Kung tutuusin, ang kabuuan ng kaniyang pagtalakay ay di lamang isang simpleng paghihimok na mabigyang panahon sa Unibersidad ng Pilipinas ang kahalagahan ng pagsasalin sa konteksto ng edukasyion dito, kundi mukhang litaw na litaw ang pagpo-promote ng kaniyang aklat na pinamagatang Kemistri ng Karbon. Ito ay mapapansin dahil sa mga huling pagtalakay nito. Ito ay pansin na pansin sa kanyang pagbigay ng Tala ng Paghahambing sa Katangian ng Nalathala sa Inangkat na Libro (Gamit sa Chem 31 ng Surian ng Kemistri ng UP, Diliman).<br />Ngunit, hindi ako masiyadong binibigyang pansin ang hinuha kong ito, sa mga pag-aakalang ginawa lamang ni Sumera na pagnenegosyo o sales talk approach ang kaniyang pagtalakay.<br />Minabuti kong maniwala na ang layunin niya sa kanyang pagtalakay ay ang kalamanan ng kanyang mga binitawang salita sa ibinigay niyang kongklusiyon ng kaniyang tinalakay na paksa.<br /> <br />Research Publications <br /> <br /> <br /> <br /> <br />E-mailLeo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-14043765169195910722010-12-28T03:44:00.001-08:002010-12-28T03:44:44.328-08:00Pagsasalingwika sa Konteksto ng Agham at TeknolohiyaPaghahanda: Reaksiyong Papel Ika-11 ng Disiyembre 2010<br />PAGSASALING TEKNIKAL BILANG TEKNOLOHIYA FILIPINO 215 – Sining ng Pagsasalingwika<br />Emmanuel G. Anglo, Ph.D.<br />Ricafrente, Leo B.<br /> <br />Pagsasalingwika sa Konteksto ng Agham at Teknolohiya<br /><br /> <br /> Isang malaking gampaning pambansa ang pagsasalin. Kailangan ang pagsasalin upang maipon ang lahat ng kaalaman at karunungan ng mundo tungo sa wika ng bansa. Sa kaso ng Filipinas, isang pangunahing pansukat din ang pagsasalin hinggil sa nagiging antas ng pagsulong at kaganapan ng wikang pambansa.<br /><br /><br />---- Mula sa Bulawan 19: Journal of Philippine Arts and Culture; ANG PAGSASALIN BILANG GAMPANING PAMBANSA<br />ni Virgilio S. Almario <br /><br />“Tuwing magkakaroon ng usap-usapan ukol sa kung maaari at dapat ipalit ang Filipino para sa Ingles, hindi nalilimutang banggitin ang larang ng siyensiya bilang isang mabigat na hadlang laban dito.”---isang napakababaw, walang kongkreto at isang huwad at kawalan ng tiyak na basehan na pala-palagay at sadyang maling argumentong pinaninindigan ng mga kawal ng pagsasalin, na tulad ni Emmanuel G. Anglo.<br />Hindi tinalakay ni Anglo ang mismong teorya sa pagsasaling teknikal; sa halip ay kanya lamang na sinubukang bigyang pansin at kaunting paglalahad ang mga kaisipang nagmula sa pananaliksik ni Mario Miclat, isang propesor ng Asian and Philippine Studies, Asian Center, ng Unibersidad ng Pilipinas-Diliman, ukol sa pilosopiya at praktika ng pagsasaling teknikal.<br />Ayon sa kanya, higit na mas kapaki-pakinabang kung tatalakayin niya ang proseso ng pagsasalin ng wika at ang relasiyon nito sa proseso mismo ng agham. Isa pa, ang pagtalakay na ito ay sadyang nagbibigay-linaw sa kung ano ang tunay na katangian at kalinangan ng pagsasalingwika sa agham; kung bakit hindi maglaho-laho ang mga pagdududa rito, na wari niya ay isang malaking balahid sa daan tungo sa pagpapalaganap ng pambansang wika.<br />Ayon pa rin sa kanya, pagdating sa sensibilidad sa kasaysayan ng relasiyon ng wika at agham, ang wika ng agham at ang lawak ng diskurso nito ay magkakalingkis. Ibig sabihin nito, aniya, kung ano ang paraan na ginagamit sa pag-unawa sa isang penomenon o kalagayan, itinatakda rin ng paraan kung ano ang maaaring pag-aralan at hindi. Isang paniniwala na sa kung may tiwala at paniniwalang sa pamamgitan ng wikang Filipino, bilang isang wikang ginagamit sa pag-iisip, maaaring ganap na maunawaan at maipaunawa ang isang konsepto sa agham o anupaman, ang pagbubuo ng isang artipisiyal na wika ay walang pagkalalagyan.<br />Ikalawa, sa konteksto ng kaibahan ng agham at mga larang teknikal, sa paraan ng pagbibigay-basbas sa anumang piniling paraan sa pagsasalin, ang panghihinayang sa pagsasaling teknikal ay walang anupamang batayan, sapagkat ayon pa rin sa kanya, ang pagsasalin ay laboratoriyo sa pagbubuo ng kasangkapan ng diskurso; ang kailangan lamang ay ang pagpapanatiling buhay ang proseso ng pagpapayaman at pagpapalaganap.<br />Dagdag niya pa, dahil ang pagasalin ay bukas sa pagpapayaman at malawakang pagpapalaganap, higit pa ring inaasahan sa teknikal na gamit maliban sa ibang layon ng pagsasalin at mga pamamaraan nito ay ang praktika ng/o sa bisa ng propesiyunal na estandardisasiyon, sa tulong ng opisiyal na kasunduan---isang batayan o sukatan ng kalakhang pagsasalin sa agham, mula sa larang ng dalubhasaan, pormal na proklamasiyon o sa panig ng batas at konstitusiyon, o pagsang-ayon ng isa o mahigit pang iginagalang na mga jornal sa sector pang-edukasiyon. <br />Subalit, ganumpaman, napakalaki pa rin ang ginagampanan sa larang na ito ng pagpapayaman at malawakang pagpapalaganap, gaya ng mga nasabi na, ng mga bagong pananalitang palagiang umuusbong sa bawat panahon at bawat larang, tulad ng nasabi na. Ito ay isang paraan ng inobasiyon sa wika ng bansa.<br />Ikatlo, maliban sa mga nabanggit, kinakailangan din ang pagkakaroon ng maprosesong kasunduan sa pagiging konsistent sa paraan ng pagsasalin, mga alituntuning sinusunod at dapat ipasunod; maging sa katumpakan ng paggamit.<br />Panghuli, pagdating sa mga duda-duda sa kakayahan ng wikang Filipino sa larang ng agham sa pamamagitan ng pagsasalingwika, marami pa rin ang gumigitaw na kabalintuaan sa pagtanggap sa layong ito. Sadyang umiiral pa rin ang epekto ng pesimismo sa pagsasaling teknikal, kahit sinasabing maraming batayan o pagpapatunay na may praktikal na bentahe ang wikang pambansa sa pagsasalin. Ito ngayon ay nananatiling malaking hamon sa ating lahat, lalo na iyong mga mapagmahal sa sarili o pambansang wika. Naririyan ang mga agam-agam sa mahirap na panghihikayat, dahil sa lumalala at humahabang galamay ng Ingles, lalo na sa tulong ng internet o teknolohiya.<br />Ganumpaman, bilang pangwakas, naniniwala pa rin ako sa kamalayang ipinamalas obinigyang linaw ni Anglo sa kanyang mga pagtalakay. Subok nga at sadyang mabuti at makatotohan ang kahalagahan ng pagsasalin sa larang ng ahgam, maging mga katulad. <br /><br /> Dr. Emmanuel Anglo has a Ph.D. in Meteorology from the University of the Philippines.He is currently an Associate Professor of the Department of Physics of the Ateneo de Manila University where he handles graduate courses in geophysical fluid dynamics and numerical weather prediction.He also teaches environmental modeling and statistics in Ateneo's Environmental Science Department.His research at the Manila Observatory covers urban air quality and regional climate change, focusing on its possible impact on the climatology of tropical cyclones affecting the Philippines.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-7336192160871831902010-12-28T03:43:00.001-08:002010-12-28T03:43:48.289-08:00HULING HILING, HINAING AT HALINGHING NI HERMANO HUSENGPaghahanda: Reaksiyong Papel Ika-18 ng Desiyembre 2010<br />ni Ricafrente, Leo B.<br /><br />FILIPINO 214<br />HULING HILING, HINAING AT HALINGHING NI HERMANO HUSENG <br />ni Pat V. Villafuerte<br /><br />Paunang pagkilala sa akda:<br /><br />Ang kuwentong HULING HILING, HINAING AT HALINGHING NI HERMANO HUSENG ni Pat V. Villafuerte ay nagkamit ng ikatlong gantimpala sa nakaraang ika-52 Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature. <br />Sanggunian: http://www.webmanila.com<br />Paunang pagkilala sa mga tauhan ng akda:<br /><br />a. Hermano Huseng – kababata ng nagsasalaysay sa kuwento, bagamat walong taon ang <br /> agwat sa gulang<br />- bunso sa apat na magkakapatid na pulos lalaki ng mag-asawang Tata Pulo at Nana Docia, nanatiling binata<br />- mula sa angkan ng mga anluwage <br />- Tanging, sa apat na magkakapatid na lalaki ang hindi sumasama sa ama kapag may batarisan o kapag nangingibang-bayan para mag-anluwage. Mas ginusto pa nitong magsulat ng mga tula. Mas kinahiligan pa nitong mag-alaga’t magpalaki ng mga itik at bibe.<br />- malalim ang pananaw sa buhay, maurirat sa mga isyung pulitikal<br />- laking Tungkong Bato, isang natutulog na baryo sa San Antonio<br />- ayon sa paniniwala, ang anak na tumangging humawak ng pait, katam, lagare at martilyo ay tinawag ng Hermano Huseng<br /><br />b. tagapagsalaysay - kababata ni Hermano Huseng, saksi ng buong naging buhay ng nasabi<br />- bugtong na anak ng mag-asawang maggugulay<br />- laking Tungkong Bato, lugar sa kuwento – Cabanatuan, Nueva Ecija<br />- may lihim na pagtingin kay Hermano Huseng<br />- binansagang Ka Hermana ni Hermano Huseng<br />c. Tata Pulo - isang anluwage na siyang ama ni Hermano Huseng; isang maestro <br /> karpintero ng kanyang panahon ---namana niya ito sa kanyang ama na <br /> namana naman ng huli sa ama ng kanyang ama<br /><br />- Bagamat itinuturing na pinakamahusay kumarkula ng mga kahoy at kawayan kahit hindi nakatuntong man lamang ng unang grado sa paaralang-bayan, siya ay walang inaaksayang gamit. Maging ang mga pinagtabasan at pinagkatamang kahoy ay kanyang nagagamit sa ibang paraan. Ang kayang katwiran, “Dapat panghinayangan ang alinmang bagay na natatapon. Ang lahat ng ‘yan ay may paggagamitan.” Pag-uwi mula sa pinaggawaan, sunung-sunong niya ang mga lumabis na pira-pirasong yero, kahoy at kawayan. Maayos na isasalansan sa silong ng bahay. Dudukutin sa bulsa ang naipon at nahinging mga pako na may iba’t ibang sukat at isisilid sa isang lumang lata, kasama ng naipon ding maliliit na lapis na bagong tasa.<br /><br /><br />d. Nana Docia- mabait, maalalahaning may-bahay ni Tata Pulo<br />- namayapa ( mag-iisang taon) matapos ang halos magdadalawang taon na ring pamamayapang asawang si Tata Pulo <br /><br />e. Mga kapatid na lalaki ni Hermano Huseng<br /><br />1. Kuya(panganay) ni Hermano Huseng – <br />- nakapangasawa ng isang Sebuwanang namasukang katulong sa tahanan ng isang mayor<br />- Sa munisipyo nagtatarabaho ang <br />2. Diko ni Hermano Huseng<br />- itinanan ang dalawang taon nitong nobya na taga-Aluwa; sa bayan na ng babae( May minanang kiskisan ng palay ang babae nang mamatay ang mga magulang nito at ito ang kanilang pinagkikitaan) nanirahan<br /><br />3. Sangko ni Hermano Huseng<br />- nagpapakasal na rin sa kasintahan nitong nasa kabilang ibayo (Maestra sa isang publikong paaralan ang napangasawa nito.)<br />- ( Nagtayo ng maliit na tindahan ang mag-asawa at ito ang kanilang pinalalago. )<br />- <br />f. Impong Gande - nagpaanak sa magkababata<br /><br />g. Tata Roman – nagtuli sa magkababata<br /><br />h. Ka Santan – isang kasapi sa kilusang binuo o kinaaaniban ni Hermano Huseng<br /><br />- Lihim na naging kasintahan ni Hermano Huseng na siyang nais niyang pakasalan at pakisamahan habambuhay. Ito ay dahil “Kasal ang tanging halinghing ko kay Ka Santan. Ito ang huling halinghing ko, masaya na ako para sa aking sarili.” – mga pahayag ni Hermano Huseng<br /><br /><br /><br />Daloy ng Reaksyon:<br /><br />Ang kabuuan ng kuwentong HULING HILING, HINAING AT HALINGHING NI HERMANO HUSENG ay halos umikot sa tatlong mahahalagang konteksto ng buhay ni Hermano Huseng, siyang kababakasan na sa mismong pamagat pa lamang ng kuwentong nabanggit. <br /><br />Huling Hiling: Iskuwala<br />Carpenter’s square iskuwala <br /> n: isang parisukat na bakal na ginagamit ng mga karpentero; na mas malaki kaysa sa isang parisukat na subukan <br />http://tl.w3dictionary.org<br /><br />Mapapansin sa mga pangunahing pangyayari sa kuwento, kung pag-uusapan ang estruktura nito, ang kalamnan ng simula ay tumatalakay sa HULING HILING ng pangunahing tauhan matapos mamatay ang ama nito dahil sa katandaan. Ito ay ayon na rin sa mga nasasaad na pangyayari sa wakas nito:<br />“Kinabukasan, inihatid namin sa kanyang huling hantungan ang labi ni Tata Pulo. Mangilan-ngilan lamang ang nakipaglibing. Ni hindi sumipot ang mga taong natulungan ng matandang anluwage. Payak na libing ito para sa isang henyo ng paggawa. At sa paglisan ng apat na magkakapatid ay baon nila ang naiwang yaman ng amang anluwage: Martilyo ang pinili ng panganay, lagare ang inangkin ng pangalawa, katam ang kinuha ng pangatlo at iskuwala ang tanging hiling ng bunsong si Hermano Huseng sa kanyang ina.<br />“Bakit iskuwala?” ang tanong ko kay Hermano Huseng habang inihahatid ko siya sa sakayan.<br />“Hindi ako kailanman nakatulong kay Ama sa panahon ng kanyang pag-aanluwage. Sa mga gamit ni Ama, ang iskuwala ang hindi na gaanong ginagamit sa panahong ito hindi tulad ng martilyo, lagare at katam,” ang sagot ni Hermano Huseng. “Ito lang ang huling hiling ko, masaya na ako para kay Ama.”<br /><br />Sa kaunting pagsusuri sa nilalaman at estruktura ng simula ay sadyang pansin na pansin ang pagkapayak nito. Sadyang wala itong ikinaiba sa kumbensiyonal na pagbabalangkas sa panimula ng isang tradisyonal na maikling kuwento. Sa simula, lantarang naibigay na ang patiyak at papahiwatig na pagkilala sa buhay o/at paglalarawan sa mga tauhan, lalong-lalo na kay Hermano Huseng, ang pangunahing tauhan, at sa isang kababatang (ang tagapagsalaysay) may lihim na damdamin sa kanya.<br />Ngunit, upang hindi tayo malayo sa kahilingan ng pangunahing tauhan, ipinahiwatig sa pagwawakas ng panimula ng kuwento ang tunay na dahilan kung bakit ganun na lamang ang naging kahilingan at damdamin ni Hermano Huseng sa pagtanggap ng huling naiwang yaman ng kanyang yumaong ama. Ipinahiwatig dito ang kababaan ng pagtingin sa sarili ng pangunahing tauhan. <br />Kung mapapansin din, ang kuwento ng simula ay halos may kaugnayan sa kabuuang nilalaman ng kuwentong Ang Gilingang Bato ni Edgardo M. Reyes, dahil sa kalapitan nito sa buhay ng pangunahing tauhan at sa buhay ng isang pamilyang Filipino.<br />Bilang karagdagan, ayon sa isang sayt sa internet, http://wiki.answers.com, ang ilang bahagi ng tulang nasusulat sa kuwento ay mula sa isinulat na tula ni Villafuerte, ang may-akda, na ang pamagat ay "Pagsuko: Isang Manipestasyon".<br /><br /><br /><br />Huling Hinaing: Kalatas<br />Letter kalatas: n. letter. syn. sulat; liham; sanaysay.<br /><br />Lamentation Hinaing: n. PANAGHOY<br /><br />http://www.bansa.org<br />Kung susurii man din, mapapansin naman sa isa pang pangunahing konteksto ng mga pangyayari sa kuwento, kung pag-uusapan ang estruktura at kalamnan ng gitnang bahagi nito, ay tumatalakay sa Huling Hinaing: Kalatas ng pangunahing tauhan . <br />Kabababakasan sa bahaging ito ng kuwento ang ilang mahahalagang pangyayaring nagsasalaysay ng tunay na kinasapitan ng tirahan ng pamilya ni Hermano Huseng, sa tulong ng matanglawing pagkukuwento ng tagapagsalaysay. <br />Ang sumusunod ay ang ilang bahagi ng kalagitaang mga pangyayaring nasasaad sa pangalawang kahilingan ng pangunahing tauhan ng kuwento:<br />Paglabas ko ng bahay, sinundan ko ang mga yapak sa putikang lupa hanggang sa gilid ng aming bahay, katapat ng aking hinihigaan. Isang nakarolyong papel ang nakita kong nakaipit sa kapirasong butas ng dingding: Binasa ko ang nakalahad:<br /><br /><br />i. Sama-samang pagsigaw<br />Sa langit nakatunghay,<br />Sama-samang pagkilos<br />Sa lupa nakalaan.<br /> ii. Dugo ang itinitik<br /> Sa telang inuusig,<br /> Silakbo yaong himig<br /> Ng pusong humihibik.<br /> iii. Bawat awit at tula<br /> May tarak ng pagpuksa<br /> Bawat ningas ay siga<br /> Sa pugon ng pagluksa.<br />Kayat ngayon na ang panahon para hubdan ang nakamaskarang mukha ng lipunang pag-aari ng mapagbalat-kayong mga dayuhan! Ipagtanggol ang karapatan ng mga aping manggagawa! Isulong ang demokrasyang pipigil sa mapagsamantala’t mapanlait na naghaharing uri! Mabuhay ang tunay na kasarinlang makapipigil sa karukhaan ng sambayanang Pilipino! Isulong ang pambansang pakikibaka!<br /><br />Sa likod ng kalatas ay nakasaad ang ganito: Nasa kalatas na ito ang aking hinaing. Pag-aralan mo ang isinasaad ng kalatas at ipaliwanag ang kahulugan sa ating mga kanayon. Nasa loob ng munting baul ang mga polyeto, kasama ang mga kalatas na katulad nito. Ipamudmod mo sa ating mga kanayon. Ito lang ang huling hiling ko, masaya na ako para sa bayan.<br />Sa ganitong pagwawakas, isang kamalayan ang tunay na ipinaglalabang prinsipyo at paniniwala ng pangunahing tauhan. Dito napapaloob ang pagkasangkot ng isang kalatas na kinapapalooban ng mga hinaing sa buhay-lipunan ni Hermano Huseng.<br /><br /><br /><br /><br /><br />Huling Halinghing: Kasal<br />neigh, whinny, moan, groan, bemoan<br /> groan<br />maghinagpis v. <br />1 halinghing, buntong-hininga, bumulung-bulong, panaghoy, ungot, ingitan: <br /> groaning sa paghihingalo. <br />2 magreklamo, <br /> bumulung-bulong, angal, objek, sumumpa,<br /> maghinagpis <br /> n: isang pagbigkas, pagpapahayag sakit o pagsalungat [syn: (halinghing)] <br /> v: magpahiwatig ng sakit, paghihirap, o sama ng loob<br /> v. tumaghoy, o manangis makalungkot o mapaiyak o halinghing para sa isang nawala<br /> Ang salitang ‘halinghing’ ay matutunghayan din na ginamit sa tulang isinulat ni Jose Corazon De Jesus - Biyolin <br /><br /> A homo sapien with a male genetalia. Disgracing the human race from time to time<br /> http://plaridel.tumblr.com<br /><br /><br />http://tagaloglang.com/Tagalog-English-Dictionary/English-Translation-of-Tagalog-Word/halinghing.html<br />http://tl.w3dictionary.org/index.php?q=halinghing<br /><br /> Sa bahaging ito ng kuwento napapaloob ang mga matitinding pangyayaring bumalikwas sa harang ng maskara, pagkukubli o kasinungalingan, o ika nga ay dekahong ideolohiya sa buhay, sa panig ng tagapagsalaysay at ilang tauhan sa kuwento. Laman din nito ang hindi matatawarang labanan sa panig ng katotohanan at kasinungalingan; maging sa katahimikan at pagbabagong pansarili sa likod ng karahasan, bali-baling pagkamit ng hustisiya sa lipunan at pagkagising mula sa hindi mulat na katotohanan. <br />Ang mabigat pa, ang bahaging ito ng kuwento ang nagbunsod kay Ka Hermana na magpaalam sa taong kanyang lihim na minamahal. Subalit ito ang sa wari ay magdudulot ng tunay at hindi matatawarang kalayaan. <br />Nagising ako sa katotohanang hindi nga pala maaaring mangyari ang lahat. Salamat sa iyo na nagpatibok ng aking puso. Salamat sa alaala. Maramng salamat sa isang napapanahong pagpapamulat. Paalam.<br />Sumabay ang pagpatak ng aking mga luha sa walang lingon at salit-salitan kong paghakbang. Kayhaba na ng aking nalakbay. Habang daan, pumapalaot sa diwa ko ang huling saknong ng tulang sinulat ni Hermano Huseng na ipinabasa niya sa akin kamakalawa ng gabi:<br />Kaysarap sanang maging malaya kung ang laya’y<br />Di malalambungan ng pagsisisi o pag-aalipusta.<br />Bawat makata’y isang laya sa diwa at dugo.<br />Bawat diwa’y isang bala ng poot,<br />Bawat patak ng dugo’y isang punlo ng dangal.<br />Ngunit,<br />Hindi sa pamumundok,<br />Hindi sa paghawak ng armas<br />Nasusukat ang ang lakas at giting,<br />Hindi sa lawakang paglusob at pananakop<br />Nakakamit ang laurel at kamanyang,<br />Kundi sa loob ng ating sarili.<br />Laban sa gutom.<br />Laban sa hirap.<br />Laban sa ligalig.<br />Laban sa daigdig.<br />Sa daigdig ng napasukong daigdig.<br /> Sa ibang banda, sa pagwawakas ng kuwento, hindi man hayagang sinabi, ang may-akda ay nagpa-iral ng kaniyang kalayaang buhayin ang pangunahing tauhang si Hermano Huseng. Gayunpaman, sa kaniyang kapangyarihan ng panulat, kinitil niya ang tauhang pinakamamahal ng pangunahing tauhang nabanggit---na siyang nagbigay pag-asa kay Ka Hermana na ipaglaban ang kaniyang matagal nang natatagong lihim na damdamin.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com35tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-81924490669510251842010-12-28T03:34:00.002-08:002010-12-28T03:42:43.188-08:00Ang Talinhaga ng PagsasalingwikaPaghahanda: Reaksiyong Papel Ika-8 ng Enero 2011<br />Magtumbas ay di Biro! <br />Ilang Suliranin sa Pagtutumbas sa Pagsasalin FILIPINO 215–Sining ng Pagsasalingwika<br />Ni Melecio C. Fabros III<br />Ricafrente, Leo B.<br /> <br />Ang Talinhaga ng Pagsasalingwika<br /><br />The Insect<br />From your hips down to your feet<br />I want to make a long journey. <br />I am smaller than an insect. <br /><br />Over these hills I pass,<br />hills the colour of oats,<br />crossed with faint tracks<br />that only I know,<br />scorched centimetres,<br />pale perspectives. <br /><br />Now here is a mountain.<br />I shall never leave this.<br />What a giant growth of moss!<br />And a crater, a rose<br />of moist fire! <br /><br />Coming down your legs<br />I trace a spiral,<br />or sleep on the way,<br />and arrive at your knees,<br />round hardness<br />like the hard peaks<br />of a bright continent. <br /><br />Sliding down to your feet<br />I reach the eight slits<br />of your pointed, slow,<br />peninsular toes,<br />and from them I fall down<br />to the white emptiness<br />of the sheet, seeking blindly<br />and hungrily the form<br />of your fiery crucible! <br /><br />Mas pinili kong gawing lunsaran sa pagtalakay itong tulang The Insect na inakda ni Neftalí Ricardo Reyes Basoalto o mas kilala sa kaniyang panulat-pangalan na Pablo Neruda, isang kilala at batikang makata ng Latin America, sa kadahilanang may kabuluhang lapit ito sa emperikal at praktikal na interes o tuon hinggil sa ilang suliranin sa pagtutumbas sa pagsasalin, ayon na rin sa mga pagtalakay ni Melicio C. Fabros III mula sa pag-aaral at pananaliksik nito pagdating sa usaping pagsasalingwika.<br />Isa ng pangkaraniwang pag-aakala ng karamihan sa atin, kahit hindi lahat, na ang pagsasaling-wika ay isang payak na pagsasabi ng isang bagay sa ibang wika; ang tutuo ang ito ay maituturing na isang masalimuot at mahirap na gawaing pang-akademiko. Masalimuot ang gawaing ito sapagkat napakaraming bagay na sangkot sa pagsasalin; tulad na lamang ng kalikasan ng ortograpiya o lingguwistikal na konteksto, agwat at kalapitan sa panahon, estilo ng panulatan, tradisiyong kultural, kaugalian, kaayusang panlipunan at marami pang iba. Isa pa, mahirap ang pagsasalin sapagkat nakatali ito sa orihinal; dito ang nagsasalin ay hindi malayang magpasok ng kanyang sariling kaisipan. Sa ibang salita, ‘ika nga, ang salin ay kinakailangang nagtataglay ng diwa at kahulugan ng isinalin. <br /><br />Ibig sabihin nito, dahil sa ang pagsasaling-wika ay maituturing nating isang sining at agham, nangangahulugan lamang na kinakailangan nito ng masusing pagsusuri kung paano tutumbasan ng tumatanggap na wika ang pinakamalapit na natural na katumbas ng mensahe ng simulaang wika o tinatawag na source language. Paano na lamang kaya kung ang tulang nabanggit ay gawing sangkot sa sa tumbasan ng pagsasalin. <br />Ayon nga kay Fabros, sa kanyang pagtalakay, sa pagsasalin, may dalawang wikang sangkot: ang simulaang lenggwahe (source language), ginamit sa teksto ng orihinal at tunguhang lenggwahe (target language) na ginagamit ng tagasalin. Ito ay isang pagtatangkang palitan ang isang mensahe ng isang wika nang gayon ding mensahe sa ibang wika. <br />Ang tanong, masasabi bang madali ang pagsasalin? Hindi. Ayon at malapit na rin sa mga naunang nabanggit, dapat lamang na alam ng tagasalin ang mga dapat iwasan sa pagsasalin. Ito ay ang pagkakaltas, paglilipat at pagbabago. Tandaan natin na may mga tuntunin na dapat sinusunod sa pagsasalin. Dapat tandaan na ang wika ay kabuhol ng kultura. Di mo maaaring isalin ang salita na nasa kontekstong panlipunan dahil ito ay walang katumbas sa tunguhang wika. <br />Kung ang pagtutuunan ng pagsasalin ay ang tekstong lunsaran; maging sa pagbabasa at pagsusuri nito, magkagayunman ay sinisimulan ang pagsasalin sa pagbasa nito sa dalawang kadahilanan: una, upang maunawaan kung saan ito nauukol; pangalawa, upang suriin ito ayon sa pananaw ng tagasalin na iba kaysa pananaw- dalubwika o kritikong- pampanitikan.<br />Ang pag- unawa sa sa teksto na tulad nito ay nangangailangan ng lahatan at malalimang pagbasa. Lahatan upang makuha ang buod para matukoy kung ano ang mga bagay na kailangan sa pagsasalin <br />Ang malalimang pagbasa ay nangangailangan ng masusing pagsusuri sa mga salita na nakapaloob sa teksto upang matukoy ang tiyak na kahulugan nito, matukoy ang mga talinhaga, kolokyalismo, at neolohismo. Dapat malaman ang layunin at paraan kung paano ito nasulat para matukoy ang karapat-dapat na paraan ng pagsasalin at para matukoy ang tiyak at paulit-ulit na mga suliranin na kakaharapin sa pagsasalin. Dahil dito, ang pananalig sa katapatan bilang simulain ng pagsasalin ay sadyang napakahalaga.<br />Kung kaya, ganumapaman, kahit na may kahirapan sa pagtutumbas ng mga titik sa isang awit kung ihahambing sa teksto ng isang sulating teknikal at sa suliranin ayon katapatan sa larangan ng bokabularyo at idyoma, ilan lamang sa mga suliraning nabanggit ni Fabros, ang pandaigdigang paniniwala na tradurrori, traditori ay hindi lubusang nangangahulugan ng kataksilan o angking problema ng pagsasalin. Ang patunay nito ay ayon na rin sa mga sinabi ni Almario sa kanyang naisulat na sanaysay - Muling-Tula Bilang Hamon sa Pagsasalin ng Tula: <br />Ngunit hindi naman katapatan lamang ang simulain ng pagsasalin. O kaya, maaari namang ipahayag ang katapatan sa mga paraang hindi nangangahulugan ng salita-sa-salitang pagtatapatan ng wikang orihinal at wikang pinagsasalinan. Kung ang paglilipat ng kahulugan ang halimbawa’y pangunahing layunin ng pagsasalin, may mga taktika ng pagpapaliwanag – sa mahaba o maikling pangungusap – upang mailahad nang walang bawas ang isang dalumat/damdamin mula sa isang akda. Magkagayon pa man, lalo’t akdang pampanitikan ang nasasangkot, maraming dapat sikaping isalin ang tagasalin bukod sa kahulugan. Ang totoo, ang wastong pagsasaalang-alang sa ibang mga sangkap at katangiang pampanitikan, bukod sa kahulugan, ang malimit maging pamantayan sa tagumpay ng salin. Malimit kasing makumunoy sa tinatawag na “literal” na salin ang labis na pagpapahalaga sa kahulugan ng orihinal at kaya nalilimot hubugin ang salin bilang isang tula, katha, o dula. Minsan nga’y waring naimungkahi ni Matthew Arnold na higit na mahalagang mailipat ng tagasalin ang katangian ng isang makata o mangangatha sa pamamagitan ng salin sa halip na ilipat lamang sa kaniyang wika ang wika ng isinasalin. <br /> http://rioalma.com/2008/09/muling-tula-bilang-hamon-sa-pagsasalin-ng-tula/Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-62941924420448818762010-12-28T03:34:00.001-08:002010-12-28T03:34:44.377-08:00Sa Aking mga KabataRepleksiyong Papel Marso 27, 2010<br />FILIPINO 210 – Estruktura ng Filipino Ricafrente, Leo B.<br />TAWAGIN MANG TAGALOG O FILIPINO,<br />ANG PAMBANSANG WIKA’Y NARITO NA<br />ni Rogelio Sikat<br /><br />Sa Aking mga Kabata<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /> Nangangahulugan, sa tulong ng dayagram sa itaas, na ang Filipino ay isang wikang pinalawak, na ang Tagalog ang siyang naging pangunahing batayan, isang wikang yumayabong at umuunlad.<br /> <br /> Kung naging bulaklak marahil ang tula ni Dr. Rizal na “Sa Aking mga Kabata,” tinitiyak kong luray na luray na ito ngayon sa madalas na paggamit. Marami siguro ang nag-iisip na ikatutuwa ng bayani ang paulit-ulit na pagsambit ng nagpuputik na linyang, “ang hindi magmahal sa kanyang salita ay higit pa sa hayop at malansang isda.” Ngunit hindi rin ba totoo na kahit anong ganda o sarap ng isang bagay, kung palaging iyon nang iyon, ay nakakasawa rin? Nakakalungkot na sa kabuuan ng tula, lagi nang ang linyang iyon ang napag-uukulan ng pansin. Hayaan ninyong sa pagkakataong ito, ibang linya ng tula ang aking bibigyan ng diin, na sa aking palagay, sa likod ng isipan ng henyong si Rizal, darating ang panahon na ang wika natin ay tunay na patungo sa globalisasyon. Anong saknong o mga taludtod ito? Narito ang kanyang sinabi:<br />Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin<br />Sa Ingles, Kastila at salitang anghel<br />Sapagkat ang Poong maalam tumingin<br />Ang Siyang naggawad, nagbigay sa atin!<br />Ano ang ipinahihiwatig ng saknong na ito? Maliwanag pa sa sikat ng araw na para sa bayani, ika-19 na siglo pa lamang, ang Tagalog (hindi pa Filipino) ay katulad na o kapantay na ng tatlong higanteng wika: ang Latin na wikang opisyal ng Simbahang Katoliko, ang Kastila na siyang wikang opisyal ng pamahalaan noon at ang Ingles na siyang wikang unibersal sa ngayon. At kung pakakasuriin pa, ang ikaapat na wika, ang wikang anghel (mayroon ba nito?) ay tulad din daw ng Tagalog! Ano lamang ang batayan ng batang Rizal? Ang katotohanang Diyos ang nagbigay, at dahil ang Diyos ay makatarungan, walang mas nakahihigit sa alinmang wika. Kung gayon, tayo lamang mga tao ang naglagay ng diskriminasyon sa mga wikang kaloob ng Poong Maykapal!<br />Gusto ko ring idagadag at ipaunawa na HINDI TAGALOG ANG ATING PAMBANSANG WIKA, KUNDI FILIPINO! Malaki ang pagkakaiba ng dalawa. Hindi nangangahulugan na marunong ka ng Tagalog ay magaling ka na sa wikang Filipino. Dapat malaman ninuman na mas malawak at intelektwalisado ang wikang Filipino kaysa sa katutubong Tagalog. Kung may pagkakahawig man, ito ay dahil naging batayan ang Tagalog ng ating pambansang wika. Ngunit sa mga simpleng salitang sasabihin ko, makikita ninyo ang pagkakaiba. Halimbawa:<br /><br />communication comunicacion komunikasyon pakikipagtalastasan<br />constitution constitucion konstitusyon saligang-batas<br />dialogue dialogo diyalogo talamitam<br />culture cultura kultura kalinangan<br />Upang higit ninyong maunawaan, ilagay natin sa pangungusap.<br />Pilipino:<br />“Ang guro ay pumasok sa silid-aralan para isulat sa pisara ang takdang-aralin.”<br />Filipino:<br />“Pumasok sa klasrum ang titser para isulat sa blakbord ang asaynment.”<br />Alam ba ninyo kung ano sa Tagalog ng pangungusap na binanggit ko? Ganito:<br />Tagalog:<br />“Ang tagapagturo ay pumasok sa silid-aralan upang isulat sa kahoy sa dingding ang takdang-aralin.”<br />Sa aking palagay, walang estudyante sa kasalukuyan ang nasa matinong pag-iisip ang magsasalita nang ganito, kahit pa sabihing nasa rehiyong Tagalog siya. Narito ang halimbawa:<br />“Inay, sandali po akong hihimlay sa ating silid-tulugan. Kung maaari po sana, sa takdang ika-6 ng gabi, ako’y inyong pukawin sa aking pagkakahimbing upang agad na makadulog sa ating hapag-kainan. Nang sa gayon, ay makapagpanibagong lakas para sa magdamagang pagsusunog ng kilay.”<br />Kung kumbinsido na kayo na hindi Tagalog ang Filipino, paano naman kung gayon magiging posible ang globalisasyon ng ating wika? Halimbawa na lamang, sa mga mahihilig sa internet, sino ang hindi nakakaalam ng mga website na yehey.com, globalpinoy.com at maging ang pinakamaganda.com? Patunay ang mga ito na nagagamit na sa internet ang wikang Pinoy!<br />Sa mga mga naging impormasiyon at pagpapaliwanag, malalagom na ayon nga kay Rogelio Sikat, TAWAGIN MANG TAGALOG O FILIPINO, ANG PAMBANSANG WIKA’Y NARITO NA!<br /><br />Kaya, bilang mga kabata, sa tanong ni Sikat sa kanyang artikulo na Gagawa na naman?, ang sagot ay dapat alam na. Ang sagot ay hindi na gagawa naman ng panibagong wika. Ang siyang tunguhin na gawain na lamang ay ang paggawa ng mga espisikong hakbangin at malawakang pagkilos upang paunlarin pa lalo ang wikang Filipino, tulad na lamang ng ebolusiyon nito. Ang ganitong pagtuon ay isang mabisang pagtalima sa magandang kinabukasan ng ating wikang pambansa. Hindi kailangang maging makaluma. Nararapat lamang na pairalin ang perspektibong global. Tandaan na ang intelektuwalisado’t liberal na Filipino, bilang wika, ay kinakailangan ng mahusay na pagpapahalaga ng isang intelektuwalisadong tao.Ito ay walang iba kundi tayo mismong mga Filipino. <br /><br />Ang gawaing pangwika ay isang matimbang na pagsukat ng isang pambansang karakter. Ito ay hamon ng tagumpay sa lahat. Ito ang susi sa anumang hangaring naisa na maabot at matupad. <br /><br />Bilang aking pangwakas, sikapin nating limiin ang awit na ito:]<br /><br />Villar asks…<br />Nakaligo ka na ba sa dagat ng basura<br />nagpasko ka na ba sa gitna ng kalsada<br />’yan ang tanong namin<br />tunay ka bang isa sa amin...<br /><br /><br /><br />Noynoy answers…<br />‘Di pa kami naliligo sa dagat ng basura<br />at ang aming Pasko ay sa Hacienda Luisita<br />‘yan ang sagot namin<br />eh kasi rich angkan namin...<br /><br />Gibô answers…<br />Sa bathtub lang at hindi sa dagat ng basura<br />Nag-Pasko ‘di sa kalye, kundi dun sa Amerika<br />at least umaamin<br />na super-blessed pamilya namin....<br /><br />Brother Eddie answers…<br />Lalakarin ni Hesus ang dagat ng basura<br />sa Pasko papakanin mga tao sa kalsada<br />promise niya ‘yan sa akin<br />at sa flock ko rin na 5M...<br /><br />Bayani answers for Gordon…<br />Bakit nga ba mayroong dagat ng basura<br />‘Pag Pasko tambak kasi mga ‘yan sa kalsada<br />lahat ‘yan dahil sa atin<br />tayo ang dapat na sisihin...<br /><br />And finally, Jamby answers…<br />Si Manny Villar ay dapat lamang ibasura<br />Dinoble n’ya ang budget sa iisang kalsada<br />‘yan ang alam namin<br />bakit ba ayaw n’yang aminin...<br /><br />Layunin ng awitin na hindi magpatawa, alam mo yan. Kung nalimi mong kantahin ang awitin, mapapansing umiikot ang kabuuang liriko sa awayang politikal. <br />Gayunpaman, kung mas lilimiin mo pa lalo at kung iuuganay ito sa usaping pangwika, ang mensahe ng awitin ay malawak. Nais nitong iparating sa atin ang tunay na kalagayan ng awayan sa magkabilang panig. Nairiyan ang siraan, kontrahan at paghamak sa buhay. <br />Sa pagsulong ng isang hangaring pangwika, ang awayan ay isang delubyo kung maituturing. Isa itong pahamak na paglinang sa pambansang wika. Kaya, sa gayon , ang kailangang magawa ay dapat gawin na.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-2470578774189400012010-12-28T03:33:00.000-08:002010-12-28T03:34:09.660-08:00Teorya ng Pangahas na PagpapaliwanagRepleksiyong Papel Marso 27, 2010<br />FILIPINO 210 – Estruktura ng Filipino Ricafrente, Leo B.<br />MGA BATAYANG TEORYA SA WIKA<br />ni fe O. Otanes<br /><br /><br />Teorya ng Pangahas na Pagpapaliwanag<br /><br /><br />Maraming mga tanong ang nagsisilabasan at mukhang magsisilabasan pa tulad na lamang ng mga sumusunod:<br /><br />Ano ang wika?<br />Bakit may wika?<br />Ano ang teorya?<br />Ano-ano ang mga teorya sa wika?<br />Bakit kailangang magkaroon ng teorya ukol sa wika?<br />Ano ang kaugnayan ng mga teoryang ito sa pagpapabuti ng pagtuturo ng wika?<br />Paano ba natutuhan ng tao ang wika?<br />Anong klaseng wika ang dapat gamitin para matuto ang isang bata ng isang wika?<br />Ano ang magagawa ko para maituro ang isang wika…ang tamang wika?<br />????.......????<br /><br /><br /> Ganito ang mga tanong na marahil ay napakaposibleng bigyang kasagutan. Subalit ang mga sagot na maibibigay ko ay yaong mga sagot na wari ko’y sadyang mga pangahas lamang. Ang mga ito, sa tuwina’y, pangahas dahil dulot lamang nga ito ng kung anong wika ang aking natutuhan sa buhay. Ang wikang nagmula at natutuhan sa paaralan at ang wika ng buhay sa tunay kong mga karanasan.<br /><br /> Narito ang aking mga pangahas… ang aking mga teorya…<br /><br />“Ang wika ay masistemang balangkas na ginagamit sa pagpapahayag ng kuro-kuro at damdamin sa pamamagitan ng pasalita at pasulat na paraan upang magkakaunawaan ang lahat.” Ito ang wika para sa akin. Hindi ko na isinali pa ang mga pangahas ring mga pagpapaliwanag ni Gleason, isang edukador, sa dahilang alam ko namang mga pangahas din lamang ang mga ito. Ito ay sa dahilang iba ang wikang kaniyang natutuhan at iba rin ang wikang kaniyang ginagamit sa pagpapaliwang niya hingiil sa wika, na produkto ng kanyang kulturang kinabibilangan. <br /><br />Ang tanong na kung bakit may wika ay nasagot na sa unang pagpapaliwanag ko hinggil sa kahulugan pa lamang ng salitang wika…Ngayon ay tunghayan naman natin ang mga pangahas ko ring sagot hinggil sa kung ano ang teorya, mga teorya sa wika, ang mga dahilan kung bakit kinakailangang magkaroon ng mga teoryang pangwika at ang kaugnayan ng mga teoryang ito sa pagpapabuti ng pagtuturo ng wika…<br /><br />Ayon sa deskripsiyon ng American Heritage Dictionary, ang teorya ay set of statement or principle devised to explain a group of facts or phenomena, especially one that has been repeatedly tested or is widely accepted and can be used to make predictions about natural phenomena. Ang ibig sabihin nito, ang pagpapakahulugan ng salitang teorya ay simpleng pagpapaliwanag o paniniwala lamang para kilalanin ang isang bagay o ‘di kaya ay isang kalagayan kung bakit ito nangyari, nangyayari o mangyayari pa. Sa ibang sabi, ang teorya ay isang pangahas na pagpaptunay sa isang bagay o kalagayan para kahit papaano ay mapaniwalaan…<br /><br />Ayon sa blogsite ni Isagani Cruz, isang kilalang manunulat, kung si Lope K. Santos ang gumawa ng balarila ng Tagalog, si Fe T. Otanes naman ang gumawa ng gramatika ng Filipino. (isaganircruz.blogspot.com/2006).<br />Ngunit, para hindi tayo malayo o ‘di kaya ay maligaw sa layunin ng pangahas na papel na ito, huwag na nating palawakin pa ang pagtuon sa buhay ni Otanes. Isang layunin natin ay ang alamin kung bakit kinakailangan ng teoryang pangwika sa epektibong pagtuturo ng isang wika at ng kalikasan nito. Sa ganang akin, tulad ng kahalagahan ng wika sa tao, ang teorya ay mahalaga rin upang malaman natin ang paraan kung paano ang tamang pagtuturo ng isang wika. Ito ay nagsisilbing gabay sa sinuman, tulad ng mga guro sa wika, upang maturuan ang sinumang may kaugnayan sa paggamit ng wika. Ang teorya, gaya nga ng mga nasabi na, ay nagsisilbing pundasiyon upang kahit papaano’y makilala ang isang kalagayan at kung ano ang maitutulong ng kalagayang ito sa daloy ng buhay ng isang nilalang.<br /><br />May mga pagpapaliwang kung ano ang wika, kung ano ang gamit nito, kung ano ang mga teoryang may kaunayan dito, kung bakit kinakailangan ng mga teoryang ito, at anumang mga katulad. Subalit, pinakalalayunin natin na alamin kung ano ang mga maaaring kasagutan sa mga tanong na:<br />Paano ba natutuhan ng tao ang wika?<br />Anong klaseng wika ang dapat gamitin para matuto ang isang bata ng isang wika?<br />Ano ang magagawa ko para maituro ang isang wika…ang tamang wika?<br /><br />May mga pangahas din na mga teorya kung paano natutuhan ng isang tao ang isa o mahigit pang wika. Nariyan, halimbawa na lamang, ang teoryang istrukturalismo at teoryang transpormasiyonal, at mga katulad. Subalit, kahit na magkagayon, nais ko pa ring ibigay ang aking hinuha kung paano ang isang tao na tulad mo ay natututo ng isang wika, isang wikang hindi pa lubusang alam o malalaman pa lamang. Ngayon ay tunghayan ang isang tula sa ibaba para malaman natin kung paano ka natututo ng isang bagay gaya ng wika:<br /><br />Pagkamoόt?<br /><br />Pagkamoόt ko saimo<br />daing siring na kabaing kan takal<br />na nakataplak sa sakuyang halanuhan.<br /><br />Pagkamoόt mo man sakuya<br />daing siring na kabaing an tagas kan tungay<br />na nakatapol sa sakuyang dungo.<br /><br />Utob kaini paurugon<br />bulbog kan satong manga talinga dangugon<br />siring sa kabtan kan panahon<br />bako nan tuli ining dara man lang sato gatol.<br /><br />Gamit ang tulang iyong nabasa, marahil ay umiral sa iyo ang teoryang istrukturalismo sa dahilang naapektuhan ka ng mga salitang si ‘di mo wari’y nagamit ng may-akda sa kalamnan ng kaniyang tula. Marahil nasabi mo sa sarili mo na sobrang bulgar ang mga salita at masyadong nakakaasiwang basahin dahil may pagkabastos. Marahil ay nasabi mo rin na sa lahat-lahat ba naman ng tula sa mundo ay yaong tula pang ito ang ginamit para ibigay-halimbawa.<br /><br />Subalit, marahil ay nakalimutan mong pairalin ang teoryang transpormasiyonal a iyong sistema. Nakalimutan mo marahil na kinakailangang magkaroon ng ka ng matama pagpapairal at mapanuring pagbabasa ng kahit anumang panitikan. <br /><br />Para sa akin, ang tula ay magandang ituro sa kahit na sino. Epektibong ituro ito sa dahilang isang paraan ito kung paano ang tamang pag-aaral ng isang wika. Ito ay mabisang halimbawa dahil sa dahilang ang taong nagbabasa nitong pangahas ay nananahan sa kasalukuyang kultura ng bansa—ng kulturang Filipinas at ng kulturang bikolnon…<br /><br />Para sa akin ang pagkatuto ng isang wika ay adapat naiuugnay o nailalapit sa kultura kung saan nabibilang ang isang tao. Ito ang batayan ng pagkatuto ng isang wika. Subalit, sa panig ng isang mapanuring mambabasa o guro, nasa paraan at pamamaraan na lamang ng tao kung paano niya gagamitin ang tamang wika para malaman at maibahagi ang isang wikang produkto ng kaniyang pag-aaral at mayamang karanasan. Tandaan, kailangan ng transpormasiyon…Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-61643233936271592532010-12-28T03:32:00.000-08:002010-12-28T03:33:16.316-08:00Ilang Suliranin tungkol sa Intelektwalisasyon ng FilipinoRepleksiyong Papel Marso 27, 2010<br />FILIPINO 210 – Estruktura ng Filipino Ricafrente, Leo B.<br />Ilang Suliranin tungkol sa Intelektwalisasyon ng Filipino<br />ni Bonifacio p. Sibayan<br /><br /><br />Saro, duwa, tulo,<br />Maestorya muna ako<br />Apat, lima, anom,<br />An ribok mo haleon<br />Ta tudi na si Leomon<br />An digemon na parasirmon<br />Kitang mga Bikolano<br />Kitang mga Filipino<br />#1 na paramangno <br />Sa buhay-buhay <br />Kan ibang tawo<br />Lalo na saimo<br />Na nagbabasa <br />kainiho<br /><br />Sabi nga ng mga sabi-sabi ng nakararami, maging sa paniniwala pa nga ng lahat sa atin na ang pagkuha sa pulso ng kabataan sa anumang usaping politikal na nangagyari o nangagkaroon tayo noon at sa kung anong politikal na usapin mayroon tayo sa ngayon ay sadyang napakahalaga. Ngunit, sa lahat ng panahon na ito, ang politikang nais kong bigyang linaw sa kuwentuhang ito ay yaong patungkol hindi kailanman sa usaping panghalalan at mas lalong hindi dapat doon sa mga politikong mangmang sa mga usapan o usaping tulad nito. Pasensiya ka na pala sa pamulso ko sa mga politiko ha…Sadya kasing umiral na naman ang pulso at puso ng kabataan sa akin…<br /><br />Iyan an sako.<br />An sakong <br />rimong-rimong<br />sa tirigsikan minapuon<br /><br />Mangyari, kinailanang mangibabaw sa kuwentuhang ito yaong mga taong kung tawagin ng marami sa ngayon ay ang SIMULA ng PAGBABAGO—ang mga kabataan. <br /><br />Kinailangang magmula sa boses nila ang simula nitong kuwentuhan. Ito ay hindi lamang basta kinailangan kundi ito ay kinailangan kasi dapat…<br /><br />Nagtagarabas-rabas ako <br />sa mga sites sa net<br />Sa pagkua lang<br />Kan boses kan kahobenan<br />Sa pagkaaram na <br />an kinaban ninda<br />an boses ninda<br />digdi makukua<br /><br />Sa ikaiikli ng pagkahaba-habang kuwentuhang ito, ang sumusunod ay ang boses nila—ng mga kabataan, hinggil sa usaping intelektuwalisasiyon ng wikang pambansa…<br /><br />Pasensiya na, sa sunod mo<br />pang boklat <br />ang mga boses ninda<br />simong makukua…<br />BUGOY'S WORLD<br />HTTP://JAGGOZUN2002.MULTIPLY.COM/JOURNAL/ITEM/1/INTELEKTWALISASYON_NG_WIKANG_FILIPINO<br /><br />Intelektwalisasyon ng Wikang Filipino<br />Jun 10, '06 10:03 AM<br />for everyone<br /><br />Si Dating Pangulong Manuel L. Quezon ang tao sa likod ng pagpili ng ating sariling wika. Matapos ang mahigpit na pagpili, ang Wikang Tagalog ang nanguna at napili bilang pangunahing wika. Matapos ang ilang taon, ang Wikang pambansa ay pinangalanan na Filipino- isang wika na may hiram na salita mula sa Wikang Ingles at Kastila. Dahil sa matinding pagpupursigi ni Pangulong Quezon na magkaroon ng pangunahing wika ang bansa kung saan magkakaintindihan ang lahat, unti- unting umuusbong ang ating wika.<br /> <br />Ang wika ay nagsisilbing isang napakahalagang simbolo ng isang bansa. Ipinapakita nito ang pagkakaisa o pagkakabukold- buklod ng mga tao. Dahil dito, madaling magkaintindihan ang mga tao at ang hindi pagkakaunawaan ay naiiwasan. Ang mga bansang maunlad tulad ng Hapon at Espanya ay may isang wika na ginagamit ng siento porsyento ng kanilang mga mamamayan. Ang wika niya ay ginagamit sa lahat ng larangan - medisina, abogasiya, teknolohiya at diplomasya. Ang mga bansang ito ay inuna muna ang pagpapaunlad o pagpapayaman ng kanilang sariling wika bago sila umampon ng mga dayuhang salita tulad ng Ingles at Pranses. Ipinakita ng mga Hapones at Kastila kung gaano nila kamahal ang kanilang bansa sa pamamagitan ng pagtangkilik nila sa sarili nilang wika. Ang intelektwalisado nilang wika ay isa sa mga susi ng kaunlaran ng kani-kanilang mga bansa.<br /> <br />Sa ngayon, ang bansang Pilipinas ay ginagamit ang wikang pambansa, ang Filipino bilang lingua franca. Ang wikang ito ay kadalasang ginagamit ng mga Pilipino sa kanilang pakikipagtalastasan. Ngunit, ang wikang ito ay hindi pa gaanong nagagamit lalo na sa larangan ng medisina, agham at teknolohiya. Taliwas sa mga nakagawian ng mga Hapon at Kastila na nagagamit nila sa lahat ng bagay ang kanilang wika, ang mga Pilipino ay parang nakasanayan na ang paggamit ng wikang Ingles sa pagsulat ng mga pormal na dokumento. Halimbawa dito ang pasulat ng resumé kapag gustong ipakita ang mga natapos sa pinapasukang trabaho.<br /> <br />Bilang estudyante ng Political Science sa Pamantasan ng De La Salle, hangad ko sana na maintelektwalisa natin ang wika sa larangan ng Political Science. Sa paraang ito, lalong magiging malawak ang kaalaman ng mga ordinaryong Pilipino sa mundo ng pulitika. Maiiwasan din ang mga di pagkakaintindihan pagdating sa mga isyung pulitikal. Mas magiging kritikal ang pag-iisip at mas magiging makabuluhan ang kanilang partisipasyon sa iba’t ibang pulitikal na aktibidades tulad ng pagbibigay ng sariling opinyon sa mga nangyayari sa ating bansa. Isang magandang halimbawa dito ang isyu tungkol sa layunin ng pamahalaan na baguhin ang ating Konstitusyon. Sa palagay ko, kapag nagkaroon na ng debate ukol dito at ang wikang ginamit ay Filipino, mas maraming ordinaryong tao ang makakaunawa kung kailangan na ba talaga o hindi dapat ang pag-amyenda sa ating Saligang Batas. Kung Wikang Filipino ang gagamitin, wala ng dahilan upang malinlang ang mga tao ukol sa mga aspeto ng nasabing usapin. Kung lubos ang pagkakaintindi ng mga isyu ng bawat mamamayan, mas makakapagbigay ang bawat tao ng tamang mga opinyon o mga makabuluhang suhestiyon.<br /> <br />Dapat huwag nating ituon ang sisi sa pamahalaan kung saan sinasabi na kulang ang mga program nito upang mapabilis ang pagiintelektwalisa ng ating wika. Huwag nating agad ikumpara ang ating wika sa ibang wika tulad ng Ingles, Pranses, Mandarin at iba pang intelektwalisadong wika. Ilagay natin sa ating isipan na ang mga wikang ito ay ginagamit na daan-daang taon na ang nakaraan kumpara sa ating wika na ilang dekada pa lamang ginagamit. Sana’y lagi tayong maging mapanuri at maging maingat sa pagbibigay ng ating opinyon tungkol sa maselang usapin na ito.<br /><br /><br /><br /><br />Intelektwalisasyon ng Wikang Filipino<br />http://kiziatot.blogspot.com/2006/06/intelektwalisasyon-ng-wikang-filipino.html<br /> <br />Tanong: Kung bakit hindi kailangang iintelektwalisa ang Filipino sa bansa.<br /><br />Sagot: <br /><br />Ano nga ba ang ibig sabihin ng “intellectualized language”? Ayon kay Bonifacio P. Sibayan ang intellectualized language is a “language that can be used for giving and obtaining a complete education in any field of knowledge from kindergarten to the university and beyond”. Ngayon ang tanong ay kung kailangan bang gawin intelektwalisado ang Filipino?<br /><br />Sa palagay ko hindi na kailangan iintelektwalisa ang Filipino sa bansa kasi mas magiging pahirap lang ito para sa mga Pilipino, lalo na sakin. (haha!) Kitang-kita naman sa panahon ngayon, hirap na hirap na ang mga tao (especially mga estudyante) sa Filipino at Ingles dahil sabay nila ito pinagaaralan. Hindi kami maka-focus sa isang lenggwahe kaya ang nangyayari naghahalo-halo lang ang mga salita sa mga utak namin.<br /><br />Kahit makasarili ang dating ng opinyon ko, maging realistic naman tayo! Sa tingin niyo ba kayang maging intellectualized language ang Filipino sa loob lamang ng maikling panahon? Maaari itong mangyari ngunit kinakailangan ng mahabang panahon upang ito ay maisagawa. Kailangan ng mga taong may sapat na kaalaman sa wika upang ito’y maisakatuparan.<br /><br />Mahirap makapagsulat ng mga salitang teknikal sa dahil karamihan nito’y walang katumbas sa Filipino. Mas mahihirapan ang mga taong gamitin ang Filipino dahil maraming pasikot-sikot pa ang kailangang gawin. Tulad na lamang ng mga programming languages sa Computer Science, wala naman itong katumbas sa Filipino. Ang mga salitang siyentipiko, matematika, at iba pang larangan ay mahirap bigyan ng katumbas sa Filipino.<br /><br />Isa pang dahilan kung bakit mahirap gawing intelektwalisado ang wikang Filipino ay dahil tayo’y naimpluwensiyahan na ng banyagang kultura. At dahil Ingles ang universal language, tayo’y mas naaakit na pag-aralan ang wikang ito kaysa sa ating wika. Ang pag-unlad ay nakasalalay sa wika. Kaya nasa isip na ng mga tao na mas kailangan natin ang Ingles upang tayo’y makasabay sa pag-unlad ng ibang bansa. Kasi sa pahahon ngayon, ang mga taong fluent sa Ingles ang mga hinahanap ng mga kumpanya. Parang nagiging requirement na ang pagiging fluent sa Ingles pagdating sa pagrerecruit ng employees.<br /><br />Karaniwang mas madali nating naipapahayag ang ating damdamin gamit ang Ingles kaysa sa Filipino. Ngunit kadalasan ding walang makakatalo sa karikitan at lalim ng mga salitang Filipino. Ganon yung sitwasyon ko ngayon. Medyo nahihirapan rin ako kasi minsan kailangan ko pang itranslate sa Ingles o sa Filipino para lang maintindihan ko ang isang bagay. Nakakapagod rin gawin yon noh! Kaya madalas na I’m at a loss for words kasi minsan wala yung term sa Ingles o sa Filipino.<br /><br />Ngunit pagdating sa sining at literatura, mayaman na ang wikang Filipino. Ayon kay Bonifacio P. Sibayan, pagdating sa literature, ang wikang Filipino ay intelektwalisado. Sa palagay ko kaya ganun dahil subjective kasi ang perspective pagdating sa sining. At di ba nga kapag sa Filipino, napaka-poetic ng dating ng mga artists kaya benta o masarap gamitin ang wikang Filipino.<br /><br />Baka naman mukhang hindi na ko Pilipino niyan dahil hindi ako sang-ayon gawing intelektwalisado ang wikang Filipino. Ito ay posible ngunit malabo dahil kailangan nating maging realistic sa mga nangyayari sa makabagong panahon. Maaari natin itong gawin ngunit mas maganda kung bigyang pansin na lang ang iba pang isyu ng bayan. <br /> <br /><br /><br /><br />Monday, June 12, 2006<br />Ang Intelektwalisasyon ng Wikang Pilipino<br />http://ayokosaberde.xanga.com/496072980/ang-intelektwalisasyon-ng-wikang-pilipino/<br /><br /><br />Pano ba, sa tingin mo, nabuo ang wikang Ingles na napaka-intelektwalisado, ika nga nila? Binuo kaya nila ito para maintindihan sila ng ibang tao dayo sa ibang dako ng daigdig? Binuo kaya nila ito para sa pakikipagugnayan nila sa mga dayuhan? Sa aking opinyon, binuo ang wikang Ingles, at ang mga libo-libong wika sa mundo, dahil nais ng mga tao (sa kani-kanilang mga sariling lugar) na magkaintindihan sa kanilang mga kasama at hindi para sa ikaaalam ng mga dayuhan. Kaya ang aking tayo sa gawaing ito ay hindi pagkakaintelektwalisado ng wikang Pilipino. <br /> <br />Sa aking opinyon, ang wikang Pilipino ay isang napakagandang rosas na may tinik na nakakasakit, at ang pula ng dugo ng mga natutusok ay dumadaloy patungo sa kanyang ulo. Sa madaling salita, ang wikang Pilipino, sa kanyang sarili, ay repleksyon ng kasaysayan ng Inang Bayan. Ito ay isang kultural na salamin ng ating pagiging Pilipino na dinarama ang buhay ng mga bayaning ninuno. Upang mabigyang ebidensya ang aking mga sinusulat, ang mga sumusunod ay ilang mga halimbawa. Ang salitang pamilya ay umuugat sa salitang ”familia”, galing sa wikang Kastila, kung di kaya’y galing din ito sa salitang ”family”, galing sa wikang Ingles. Sa ating kasaysayan, makikita natin na ang Pilipinas ay sinakop ng parehong Español at mga Amerikano kaya bakit nating nais na baguhin pa ito? <br /><br />Kasama pa sa aking katayuan ay ang pagiging henyo ng mga Pilipino sa pagbago ng wika. Kung ating titignan, maraming mga salitang Pilipino ang ibinago upang sumunod sa mga panahon. Gawin nating halimbawa ang salitang ”tol”. Nanggaling ito sa salitang utol, na galing sa salitang putol, na galing sa salitang kaputol. (alam ko mayroon pa yang isang pinanggalingan. Hindi ko lang maalala kung ano basta ang ibig-sabihin ay ”kaputol ng umbilical cord”) At ngayon, ang salitang tol ay ginagamit para mapakita ang pagkakaibigan at kapatiran sa pagitan ng mga tao. Oo, ito’y impormal, ngunit natutupad naman ng salita ang kanyang layunin. Kumbaga, ang wikang Pilipino ay nag-eebolb ng tuloy-tuloy mula sa simula ng kasaysayan natin. <br /><br />Upang tuluyan kong mapatunayan ang aking katayuan, magbibigay ako ng halimbawa na nagpapakita ng dalawang dahilan na akin nang nabanggit. Ating tignan ang salitang “amputsa”. Ito ay nanggaling sa salitang “ampucha”, na nanggaling sa grupo ng mga salitang “anak ng puta”, na kapag isinalin sa wikang Ingles ay “son of a bitch.” Ang mga Amerikano, ang nagdala ng wikang Ingles sa Pilipinas (isang yugto ng kasaysayan) at maaring narinig natin itong mura na ito (son of a bitch) at isinalin sa tagalong. Hindi lang yaan! Hinayaan pa nating mga Pilipino na mag-ebolb itong mura na ito para hindi siya masyadong mahirap sabihin. Episyente, ika nga. Makasaysayan at tuluyang nagbabago ang wikang Pilipino pati na sa isang bagay tulad ng mura. <br /><br />Sa ika-iikli ng aking sinulat, ang pagbabago ng wikang Pilipino upang ito’y maging intelektwal ay hindi dapat isinasadya. Hayaan na nating mahubog ang ating wika sa kanyang sariling bilis. Ito’y dahil ang ating wika ay isang salamin ng ating pagiging Pilipino at ang sadyang pagbabago nito ay isang paraan ng paghampas sa ating kultura (eksahirado, oo, pero mali parin para sa akin<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /> Sa tulong na mga artikulong iyong nabasa, mapapansin na naipakita ng kani-kaniyang nilalaman (ng mga nasabing artikulo) ang boses ng mga kabataan ng kasalukuyang Filipinas. <br /> Sa artikulong ito, bumalong ang mga suliraning naging epekto ng mga suliraning binanggit ni Bonifacio P. Sibayan sa kanyang artikulo: Ilang Suliranin tungkol sa Intelektwalisasyon ng Filipino.<br /> Subalit hindi rin maikakaila, kung ang kontekstuwal na aspekto din lamang ng mga nasabing artikulo ang pagbabasehan, na pumapaimbabaw pa rin sa mga kabataan sa ngayon ang patuloy na pakikipaglaban nila sa pambansang wika. Dumadaloy pa rin sa kanila ang dugong Filipino. Dahil sa mga artikulong ito naipararating nila ang kanilang mga sentimiyento at mga hinuhang sa akala nila’y makatutulong sa pagpapahalagang pangwika…<br /> Ngayon, hindi na kailangang banggitin pa ang mga suliraning bumalot sa kalamnan ng bawat tekstong iyong nabasa. Hindi ko na rin pahahabain pa ang pagtalakay sa mga suliraning nailahad ni Sibayan sa kanyang artikulo. Ito ay sa dahilang ang mahalaga ay ang paghanap ng ibayong solusiyon sa problema, hindi ng ibayong problema sa solusiyon.<br /> Ngayon na umabot ka na sa bahaging ito, sana sa tulong ng mga suliraning nailantad, kapulutan mo nawa ng aral ang ilang mga solusiyong sa aking hinuha ay makatutulong sa pagpapaunlad ng ating wikang pambansa . Uulitin ko, ang mga sumusunod ay ilan lamang sa aking mga nahihinuhang solusiyon, kaya huwag mong kalilimutang magdagdag pa, hindi ng problema kundi ng solusiyon…<br /> 1. Mahalin ang wikang Filipino sa abot ng iyong makakaya.<br />2. Gamitin ang wikang Filipino sa lahat ng oras, larang at lahat ng pagkakataon<br />3. Maging mulat sa lahat ng usaping pangwika.<br />4. Maging simula ng magandang pagbabago<br />5.<br />6.<br />7.<br />8.<br />9.<br />10.<br />Tinatao ko na saimo an honra<br />Na tapuson an<br /> sa estorya ko<br />Sana makatao ka nin marahay na ending<br />Sa urulay-ulay tang ini<br />Sa inusip ko saimo…Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-79490207024220561552008-02-03T19:58:00.000-08:002010-02-07T20:06:49.661-08:00MAKABRAWNPaghahanda: Pebrero 06, 2010<br />Panggitnang Pagsusulit<br />FILIPINO 211 – Malikhaing Pagsulat Ricafrente, Leo B.<br /><br />1. Ano-ano ang mga layunin at kahalagahan ng pagsusulat?<br /><br /> Alam natin na ang pagsusulat ay isa sa apat na makrong kasanayan sa komunikasiyon. Ito ay may mga layuning angkop sa iba’t ibang disiplina; kung kaya, ito ay nagsisilbing mabisang kasangkapan at kasanayan tungo sa mabisa at malawak na pagkatuto ng isang tao o maging sa pag-unlad ng isang lahi. Sa ibang sabi, ang pagsusulat ay maihahalintulad natin sa panitikan---sa dahilan na ang anumang bagay na nasusulat tulad ng nababasa mo ngayon ay isang halimbawang hubog ng panitikan. Sa gayon, isa sa mga layunin ng panitikan ay ang pagsulat at ito ay mahalaga upang mahubog ang anumang panitikan.<br /><br /> Samantala, ayon sa aklat na Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik nina Carmelita Alejo at mga katulad, ang anumang bagay na isinusulat ay may tiyak na layunin; kaya nga lamang, iba-iba ang mga layunin sa pagsulat ng bawat manunulat. Sinasabi na may dalawang uri ng layunin sa pagsulat, ang tinatawag na Ekspresiv at Transaksiyunal.<br /><br />Upang makita ang pagkakaiba ng dalawang uri, ang sumusunod na talahanayan ay makatutulong sa pag-unawa sa mga katangian ng dalawang uring nabanggit:<br /><br />Mga Layunin sa Pagsulat<br />E K S P R E S I V<br />T R A N S A K S I Y U N A L<br /><br /> Isa itorng impormal na paraan ng pagsulat.<br /><br /> Gumagamit ito ng unang panauhan na ako, ko, akin, at iba pa, sa pagsasalaysay.<br /><br /> Sarili ng manunulat ang target nitong mambabasa.<br /><br /> Naglalarawan ito ng personal na damdamin, saloobin, idea at paniniwala.<br /><br /> Nakapaloob din dito ang sariling karanasan ng manunulat at pala-palagay sa mga bagay-bagya na nangyayari sa paligid.<br /><br /> Malaya ang paraan ng pagsulat dito at walang sensura. Hindi gaanong mahalaga rito ang gramatika at pagbaybay ng mga salita bagkus mahalaga rito na mailabas kung ano ang talagang naiisip at nararamdaman ng tao. Halimbawa nito ay diyornal, talaarawan at iba pa.<br /><br /> Layunin nito na maipahayag ang sariling pananaw, kaisipan at damdamin sa pangyayari.<br /><br /> Ito ay isang pormal na paraan ng pagsulat na may tiyak na target na mambabasa, tiyak na layunin at tiyak na paksa<br /><br /> Karaniwang ginagamit dito ang ikatlong panauhan na siya, sila, niya, nila, at iba pa sa paglalahad ng teksto.<br /><br /> Ibang tao ang target nitong mambabasa<br /><br /> Hindi ito masining o malikhaing pagsulat bagkus ito’y naglalahad ng katotohanan na sumusuporta sa pangunahing idea.<br /><br /> Nagbibigay ito ng interpretasiyon sa panitikan, nagsusuri at nagbibigay-impormasiyon, nanghihikayat at nangangatwiran, nagtuturo o kaya’y nagbibigay-mensahe sa iba.<br /><br /> Kontrolado ang paraan ng pagsulat dahil may pormat o estilo ng pagsulat na kailangang sundin.<br /><br /> Halimbawa nito ay balita, artikulo, liham-pangalakal at iba pa.<br /><br />Sa mga layuning nabanggit, masasabing ang pagsulat ay mahalaga sa lahat ng anggulo. Nakatutulong ito upang magkaroon ng pakinabang ang ibang makrong kasanayan. Ito ay mahalaga para maipahayag ng isang tao ang kanyang mga naiisip at nadarama. Isa pa, mahalaga ito sa pakikipag-ugnayang-sosyal. <br /><br />2. Bilang isang guro, ano-ano ang mga ginagamit mong mga pamamaraan sa pagpapalabas ng idea upang ang iyong mga mag-aaral ay makabuo ng malikhaing komposisyon/akda? Ipaliwanag.<br /><br /> Marami ng mga pamamaraan ang akin nang nagamit sa pagtuturo ng anumang malikhaing komposisyon. Nagamit ko na minsan ang mga sumusunod, ayon sa kung ano-anong mga layunin ang naitakda sa araw:<br /><br />a. PAGGAMIT NG TEACHING-MODULE<br /><br />Paksa: Paano magsulat ng isang tula mula sa pagkakatulala?<br /><br />Ehersisyo para sa Panulaan : Tula La<br /><br /> Pinapamagatan kong "Tula La" ang Ehersisyong ito. Naglalaro ang pamagat sa dalawang konsepto o diskurso: ang konsepto ng tula o pagtula at ang diskurso ng tulala o pagtulala.<br /><br /> Ang tula o ang sining ng pagtula, ay hindi lamang pagpili ng mga salita (na kadalasang dapat "maganda" ayon sa pinong estetika ng high art at formalist school of poetry). Ito ay pagpili ng tema -- pagsala ng isang karanasan upang iugnay sa mas malawak na konteksto. Ang karanasan o kahit na anong bagay na pinipili natin para gawing tula ay maituturing lamang na teksto. At mismong ang tula ay isang meta-teksto, dahil kailangang isaalang-alang na ito ay may malaking kontekstong pagpupuwestuhan.<br /><br /> Kapag nakapili na ng tema, ang proseso ng pag-aanak ng tula ang susundin. Dito pumapasok ang tinatawag kong "Sining ng Pagtulala." Kailangan nating tumulala. Pero bago ko ituloy ang naratibong ito, lilinawin ko muna ang ibig sabihin ko sa "pagtulala" o "tulala." Naranasan n'yo na bang tumulala? Yung naka-blank stare ka lamang. Yung kahit napakaraming ingay o napakalalim ng katahimikan, kahit na yung katabi n'yo na pala ay naghuhukay na ng sarili niyang libingan ay hindi n'yo napapansin. Kasi nga tulala ka. Ibig sabihin, nakatitig sa kawalan, kahit na sa totoong buhay ay wala namang "kawalan" dahil kahit ang "kawalan" ay isang manipestasyon ng "mayroon." Naranasan n'yo na ba yun? Malamang sa malamang.<br /><br /> Kapag nakatulala tayo, ibig sabihin noon mayroon tayong iniisip. Kadalasan, sa idioma, "malalim ang iniisip." Kaya kahit nasasaling ka na o kaya nadudukutan na pala ng pitaka o cellphone ay di mo napapansin. Kasi nga, wala roon ang atensyon mo. Samakatwid, ang pagtulala ay isang mabisang ehersisyo ng "atensyon." Isang mabisa't epektibong konsentrasyon ng isip. Samakatuwid, kailangan n'yong tumulala para makagawa ng tula.<br /><br /> Ganun ang gagawin n'yo. Magbibigay ako ng ilang salita: maaaring bagay, tao o lugar. Magbibigay rin ako ng ilang mga konsepto: maaaring karanasan, penomenong panlipunan, institusyon o kaligiran. Ang tungkulin n'yo: pagsanibin ang mga ito. Ang layunin n'yo: bumuo ng meta-texto: ang tula.<br /><br />Heto ang mga salita. Pumili lamang ng ISA: Heto ang mga konsepto. Pumili lamang ng ISA:<br /><br />1. sintas ng sapatos 1. Hacienda Luisita Massacre<br />2. puwet ng baso 2. Buhay-Atenista<br />3. sidemirror 3. Kayabangan<br />4. maitim na singit 4. Galit<br />5. pilikmata 5. Kapayapaan<br />6. janitor 6. Kaguluhan<br />7. deodorant 7. Karahasan sa Kababaihan<br />8. balcony ng sinehan 8. Homophobia<br />9. numero "69" 9. Illegal Logging<br />10. letrang "Q" 10. National Minority (Indigenous People)<br /><br />Gumawa ng tula sa pamamagitan ng pag-uugnay sa napili mong isang salita at isang konsepto. Ang tula ay dapat binubuo lamang ng WALONG LINYA. Ipapasa sa Lunes, Enero 24 (para sa Fil 2).<br /> <br /><br /><br /><br /> Ang pagbibigay ng modyul at pagtalakay sa anumang kaisipan o konseptong nauukol ditto ay makatutulong hindi lamang sa pagpapalawak sa mga kaalamang pampanitikan o pampanulaan bagkus sibling tulong din ito upang maging malikhain sila sa paggawang anumang komposisyong pampanitikan.<br /><br />b. PAGGAMIT NG SIMPLE’T MAIIKLING SULATIN/ANYO NG PANITIKAN<br /> <br /> TULAD NG MGA SUMUSUNOD:<br /><br />1. Mga Pahayag/Jokes sa Text<br /><br />Halimbawa:<br /> <br />Pambansang hayop<br />teacher: pedro, ano ang ating pambansang hayop? nagsisimula ito sa letter "K".pedro: mam.. KUTO?teacher: hindi! nagtatapos ito sa letter "W".pedro: KUTOW?teacher: hindi! may sungay ito?pedro: DEMONYONG KUTOW?teacher: GO OUT!!!<br /><br /><br /> Praying for 10 Pesos<br /><br />Sa loob ng simbahan ng Quiapo, isang batang pulubi ang mataimtim na nanalangin sa Diyos.Pulubi: "Panginoon kung maaari po sana ay bigyan ninyo ako ng sampung piso dahil gutom na gutom na lang po ako."Narinig sya ng isang pulis na kasalukuyan ding nagsisimba at bumilib sya sa katatagan ng bata sa pananampalataya sa Diyos. Sa kanyang habag ay dumukot sya ng limang piso at iniabot sa bata na ang sabi: "Amang, narinig ng Diyos ang panalangin mo at heto tanggapin mo ang perang ito at ibili mo ng pagkain".Tumingala ang bata sa pulis, kinuha nya ang limang pisong iniabot at muling yumuko para manalangin: "Panginoon, salamat po sa pagdinig ninyo sa aking panalangin, pero sana naman po sa uli-uli wag na ninyong pararaanin pa sa pulis, kasi malaki na ang bawas".<br /><br /><br />2. Mga Bagay-bagay na Nakikita sa paligid<br /><br /> Halimbawa:<br /><br />ONLI in da PILIPeNS Part 1 * vacant lot near makati ave.: "DON'T PARKING" * at an eatery in Cebu: "WE HAB SOPDRINK IN CAN AND IN BATOL! and this is the best of them all!! * on a building somewhere in the Philippines... "NOTARY PUBLIC: TUMATANGGAP DIN NG LABADA KUNG LINGGO"<br /><br />ONLI in da PILIPeNS Part 2 * A graffiti inside the cubicle of a ladies' C.R. in a university: "PLEASE DON'T SIT LIKE A FROG, SIT LIKE A QUEEN." * At a men's comfort room, above a urinal: "HAWAK MO ANG KINABUKASAN NG BAYAN" * at a construction site in Mandaluyong: "BAWAL OMEHI DITO. ANG MAHOLI BOG-BOG" * somewhere along San Andres: "NO URINATING, ON THE OVER WALLS"<br /><br /><br /><br /><br /><br />3. Mga larawang Puwedeng Paghanguan ng idea, Pagkukuwento, halimbawang balita atbp.<br /><br /><br /> <br /><br /> <br /><br /><br />Ang mga nabanggit ay ilan lamang sa mapupuwedeng gamitin ng guro upang magamit ng mga mag-aaral sa pagbuo ng kanilang mga komposisyon.<br /><br />3. Ano-ano ang mga katangiang dapat taglayin ng isang malikhaing<br /> manunulat? Bakit?<br /><br /> Ang isang malikhaing manunulat ay di kailanman mapupuwedeng tawaging malikhain kung hindi niya taglay ang lawak ng kaalaman sa mga bagay-bagay hinggil sa panitikan. Kinakailangang may kakayahan siyang gumawa ng mga sulating hubog ng kanyang malawak na imahinasyon. Dapat marunong din siyang kumilala ng kanyang target na mga mambabasa. Dapat mulat siya sa mga pangyayaring pangkapaligiran upang lahat ng kanyang mga obra’y kakitaan ng kaangkupan sa umiiral na takbo ng lipunan.<br /><br />Gayunpaman, bilang karagdagan, maituturing din na malikhain ang taong may kakayahang lumikha at bumuo mula sa wala. Sila ang mga taong may ibang pagtingin sa mga bagay-bagay sa kanilang kapaligiran. Sila yung mga nag-iisip nang labas sa kahon, sa sistema, sa mga nakagawian, sa tradisyon, at iba pa. Sila yung mga mahilig gumawa ng kanilang sariling daan, at handang maligaw o kaya ay mapahamak. Ayaw nila ng rules. Mahilig sa pakikipagsapalaran ang mga malikhaing manunulat. Kaya nga kung minsan, napagkakamalan weird o may sariling mundo ang mga manunulat. <br /><br /> Ngunit ang pagiging malikhain ng isang tao ay di magkakaroon ng tinig at katawan kung wala ng moralidad ng pagsulat. At ang pagsulat ay di maisasakatuparan kung walang moralidad sa paggamit ng wika. Samakatuwid, pangunahing instrumento ng tao di lamang ang wika kundi ang katangiang moral nito upang maipahayag at magkahugis ang kanyang iniisip, nadarama, galit, saya, at iba pa. Kaya nga sinasabing ang mga manunulat ang pinakamatinong gumamit ng wika.<br /><br /><br /><br /><br />Dahil sa wika na rin ang pinag-uusapan, kinakailangang isaalang-alang ng isang malikhaing manunulat ang pasagot niya sa tanong na: Sa anong wika dapat magsulat? Wika ang pangunahing instrumento ng manunulat sa pagsulat, hindi ba? Sa sinumang baguhang manunulat, mahalagang maging malinaw sa kanya kung sa anong wika siya dapat magsulat. Mahirap magsulat sa wikang di niya ganap na naiintindihan. Kaya nga, maipapayong magsulat sa wikang nakagisnan. Sa wikang nakagisnan lamang maipapahayag nang totoo at tapat ang nais sabihin o isulat. Maiiwasan ang pagkakamali kung magsusulat sa wikang nakagisnan.<br /><br />Isa pa, dapat ding bigyang-pansin ang tanong na: Anong genre ang susulatin? Ang panitikan ay isang malaking larang/disiplina. Napailalim dito ang iba’t ibang uri ng akda: tula, maikling kuwento, sanaysay, pabula, maikling kuwentong pambata, dula/play, script, at iba pa. Mahalagang maging malinaw muna sa isang baguhang manunulat kung anong uri ng panitikan ang kanyang gustong isulat. Bawat isa ay may kanya-kanyang katangian na dapat pag-aralan. Mahalagang maging malinaw sa manunulat ang pagkakaiba-iba ang mga sangay o uri ng panitikan. <br /><br /> Mahalagang timba-timbangin ng mismong manunulat ang kanyang sariling kakayahan kung saan siya higit na magiging epektibo. Kung alin sa mga uri ng akdang pampanitikan ang malapit sa kanyang interes. Kailangang magkaroon ng pokus ang isang manunulat.<br /><br /> Idagdag pa natin ang pagsagot sa tanong na: Saan kukunin ang paksa? Madalas na ito ang pangunahing suliranin ng mga manunulat. Saan kukunin ang paksa? Paano masusulatan ang blangkong papel sa typewriter? O kung hi-tech, ang screen ng kompyuter o laptop? Sayang ang kuryente kung ilang oras ng nakatunganga sa kompyuter o laptop nang wala namang isusulat.<br /><br /> Kung tutuusin, maraming maaaring pagkunan ng paksa. Una na rito sariling ang karanasan. Walang taong walang karanasan. Mula pagkabata hanggang ngayong dumarami ang ating mga alalahanin at bagahe napupuno tayo ng mga karanasan. Karanasan ang humuhubog at bumubuo sa ating pagkatao. Halimbawa, lahat tayo ay may mga tiyak na karanasan sa ating Tatay. Iba-iba ang Tatay. May tatay na nag-aanak nang marami para maging investment. May tatay na handang suungin ang lahat upang maibigay lamang ang luho ng kanyang pamilya. Pero boring ang mga ganitong tatay. Tiyak na may mga katangian ang iyong tatay na di katangian ng napakaraming tatay sa mundo. Halimbawa, higit na kapanapanabik subaybayan ng kuwento ng isang tatay na naging bisyo ang paghuhukay ng balon upang makahanap ng ginto, o ng isa pang tatay na mahilig magtanim ngunit lagi namang namamatay. <br /> <br />Lahat tayo ay nakaranas na umibig, pero iba-iba ang ating karanasan sa pag-ibig. May umiibig habang kumakabig, may umiibig habang nagpaparaya, may umiibig kapalit ang 300 na load, may pag-ibig sa pamilya, sa ibang tao, sa hayop, sa kapwa babae o lalaki, sa mga materyal na bagay, at may umiibig nang sobra o sinasamba ang sarili. Samakattuwid, ang ating mga tiyak na karanasan sa buhay ay napagkukunan natin ng paksa. Huwag tumingin sa labas dahil nasa ating mga sarili, sa ating loob o karanasan ang mga paksa.<br /> Pangalawa, karanasan ng ibang tao. Maaaring kunin ang karanasan ng ibang tao upang gawing materyal ng isinusulat. Ang mga kuwento ng ibang tao—ng ating mga kasamahang guro, estudyante, kapatid, kaibigan o kakilala ay mga materyal lamang. Kailangan pa rin itong pag-isipan upang higit na maging malikhain. Walang masama rito hanggang di ikakapahamak o ikakapariwara ng taong pinanggalingan ng kuwento.<br /><br /> Makinig sa mga kuwentuhan ng mga pasahero sa dyip o bus. Sa pagbibiyahe, tiyak na may mga mabubuong kuwento’t salaysay. Maaaring i-note sa isang kapirasong papel ng mga paksang nakuha buhat ng mga kuwentuhan ng mga pasahero.<br /><br /> Pangatlo, maaaring mapagkunan ng paksa ang mga nabasa. Maaaring pagkunan ng kuwento ang mga headline o balita sa dyaryo. Mapagkukunan ng paksa ang mga dyaryo lalo na yaong mga dyaryong binibili’t binabasa ng masa. Halimbawa: Isang Ama Isinilid ang Kanyang Anak sa Maleta, Isang Ita Ipinagpalit ang Kanyang Anak sa Isang Radyo, Magkasintahan Nagpatiwakal, at iba pa. <br /><br /> Iminunungkahi rin sa isang manunulat na bigyang-tuon ang pagsagot sa tanong na: Paano mapagaganda ang isang akda? Ang isang akda ay higit na magiging malikhain kung ito ay dadaan sa ilang rebisyon. Ipabasa sa iba ang akda. Kunin ang kanilang mga komentaryo o reaksyon. Tiyaking may ganap na kaalaman o kasanayan ang taong magbabasa ng akda. Maging bukas ang isip at puso sa pagtanggap ng mga kahinaan ng akda. At siyempre, kailangang upuang muli ang kuwento. Hinggil dito, gampanin ng manunulat ang paglagay ng sarili sa posisyon ng mambabasa<br /><br /><br /><br /><br />Ang anumang akdang pampanitikan ay nangangailangan ng mambabasa. At kung di ito mailalathala, di ito makakarating sa kanila. Kung kaya, nararapat lamang na sagutin ng manunulat ang tanong na: Saan dadalhin ang natapos na akda?<br /><br /> O kung sapat na ang tiwala sa sariling akda, na talagang mahusay ang pagkakasulat nito, maaaring ilahok ito sa mga timpalak. Mayroon tayong Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature, Talaang Ginto sa Pagsulat ng Tula ng Komisyon sa Wikang Filipino, at iba pa. Ngunit di lamang dapat patimpalak ang maging motibasyon para magsulat. Ang makita ang sariling pangalan at mabasa ng isa ay maituturing ng isang karangalan. Ngunit kailangan din nating mabuhay, kaya di masamang pagkakitaan din ang pagsusulat.<br /><br />Panghuli, tulad ng mga guro, ang isang manunulat ay kailangan ding magbasa. Sa pagbabasa, nagkakaroon tayo ng kaalaman sa mga estilo o paraan ng pagsulat ng ibang manunulat. Nalalaman natin ang mga paksang naisulat na at di pa naisusulat. Kung nais ng manunulat na siya ay basahin, dapat ay basahin din niya ang akda ng iba. Kaya walang manunulat ang di nagbabasa—kaya, Magbasa, Magbasa, at Magbasa.<br /><br /> Ang mga hakbang na aking ibinigay ay makatutulong sa sinumang may hilig na magsulat o nais na maging malikhaing manunulat. Ang mga ito ay maaaring lapatan ng iba’t ibang estratehiya upang mahikayat ang sinuman na mag-isip na labas sa kahon, mabalikan ang kanilang mga karanasan at iba pa. <br /><br />4. Ano-anong mga teknik ang iyong maimumungkahi upang malinang ang<br /> kasanayan ng mga mag-aaral sa pagsulat ng maikling kuwento?<br /> Ipaliwanag at gawan ng mga halimbawa.<br /><br /><br /> Ang unang teknik na aking laging iminumungkahi sa aking mga mag-aaral sa matagumpay na pagsasagawa ng anumang malikhaing pagsulat gaya ng Maikling Kuwento ay ang Magbasa nang Magbasa nang Magbasa at Magbasa.<br /><br />Gaya ng mga nabanggit ko na sa dakong una, tulad ng mga guro, ang isang manunulat ay kailangan din na magbasa. Sa pagbabasa, nagkakaroon tayo ng kaalaman sa mga estilo o paraan ng pagsulat ng ibang manunulat. Nalalaman natin ang mga paksang naisulat na at di pa naisusulat. Kung nais ng manunulat na siya ay basahin, dapat ay basahin din niya ang akda ng iba. Kaya walang manunulat ang di nagbabasa—kaya, Magbasa, Magbasa, at Magbasa.<br /><br />Pumapangalawa na ang Pagsasagawa ng dyornal. Ang mga mag-aaral ay nahihimok na malinang ang kanilang kakayahan at kasanayan sa pagsulat kung sila ay binibigayan ng Gawain makatutulong sa kanilang pansariling pag-unlad—tulad ng paglalagay ng anumang sulatin sa kanilang mga journal notebooks—tulad ng maikling kuwento.<br /><br />Dagdag mo pa ang pagbibigay sa mga mag-aaral ng mga gawaing project-based, tulad na lamang ng pagsasagawa ng kani-kaniyang BLOGSITES sa World Wide Web o Internet. Ang mga sites na ito ay dapat kalagyan ng mga piling sulating kanilang naibigang gawin—tulad ng pagsagawa ng mga pansariling maikling kuwento. Ang isang teknik na pwedeng gawing paraan ng guro upang mahimok ang kanyang mga mag-aaral sa pagsusulat ng maikling kuwento ay ang paglahd ng guro ng Gawain na kung saan sasabihin niya na ang anumang gawain tulad ng pagsususlat ng kuwento ay kinakailngang may pinaghanguang INSPIRASYON. Maaaring ibahagi ng guro ang ganitong panimula:<br /><br />Dahil araw naman ng mga puso ngayon, alam kong bawat isa sa atin ay may kani-kaniyang inspirasyon sa buhay. Kaya ang gawain natin ngayon ay may kaugnayan duto.<br /><br /> Kumuha ng isang malinis na papel at ilista ditto ang lahat ng taong mahal mo. (gagawin ito sa loob ng limang minuto)<br /><br />Sa lahat ng mga taong nailista mo ay pumili lamang ng limang taong mas mahal o mahalaga sa’yo, bilugan ang limang ito.(gagawin ito sa loob ng 2 minuto)<br /><br />Sa limang ito ay pumili lamang ng isa na iyong pinakamamahal, matapos ay gawan siya ng isang maikling kuwento. Maaaring kasama ka sa ilan sa mga tauhan ng gagawin mong kuwento.<br /><br />(Simula ng paggawa ng Maikling Kuwento)<br />Isa pa, makatutulong din sa mga mag-aaral ang hindi dekahong pagtuturo ng pagsulat. Kailangang iparamdam sa kanila ang mga bagay na mapupuwedeng paghanguan ng kanilang mga kuwentong puwedeng maisulat. Pwedeng dalhin sila sa mga lugar na hindi pa nila napupuntahan o iparananas sa kanila ang mga bagay na di pa nila kailanman nararanasan—tulad ng mga bagay na hihimok sa kanila para gumana ang kanilang mayamang imahinasyon. Halimbawang gawain na rito ay ang pagpunta sa mga lugar na puwedeng makatulong sa kanila na makakuha ng paksa sa kanilang kuwentong susulatin.<br /><br />5. Paano ang pagsulat ng tula? Gumawa ng tula batay sa naganap na<br /> pangyayari sa lugar ng mga ampatuan at Mangundadato.<br /><br />Nais kung gamitin muli ang aking naging halimbawa sa kung paano maituturo ang malikhaing pagsulat ng tula--ang pagsulat ng tula mula sa pagkakatulala.<br /><br /><br />Paksa: Paano magsulat ng isang tula mula sa pagkakatulala?<br /><br />Ehersisyo para sa Panulaan : Tula La<br /><br /> Pinapamagatan kong "Tula La" ang Ehersisyong ito. Naglalaro ang pamagat sa dalawang konsepto o diskurso: ang konsepto ng tula o pagtula at ang diskurso ng tulala o pagtulala.<br /><br /> Ang tula o ang sining ng pagtula, ay hindi lamang pagpili ng mga salita (na kadalasang dapat "maganda" ayon sa pinong estetika ng high art at formalist school of poetry). Ito ay pagpili ng tema -- pagsala ng isang karanasan upang iugnay sa mas malawak na konteksto. Ang karanasan o kahit na anong bagay na pinipili natin para gawing tula ay maituturing lamang na teksto. At mismong ang tula ay isang meta-teksto, dahil kailangang isaalang-alang na ito ay may malaking kontekstong pagpupuwestuhan.<br /><br /> Kapag nakapili na ng tema, ang proseso ng pag-aanak ng tula ang susundin. Dito pumapasok ang tinatawag kong "Sining ng Pagtulala." Kailangan nating tumulala. Pero bago ko ituloy ang naratibong ito, lilinawin ko muna ang ibig sabihin ko sa "pagtulala" o "tulala." Naranasan n'yo na bang tumulala? Yung naka-blank stare ka lamang. Yung kahit napakaraming ingay o napakalalim ng katahimikan, kahit na yung katabi n'yo na pala ay naghuhukay na ng sarili niyang libingan ay hindi n'yo napapansin. Kasi nga tulala ka. Ibig sabihin, nakatitig sa kawalan, kahit na sa totoong buhay ay wala namang "kawalan" dahil kahit ang "kawalan" ay isang manipestasyon ng "mayroon." Naranasan n'yo na ba yun? Malamang sa malamang.<br /><br /> Kapag nakatulala tayo, ibig sabihin noon mayroon tayong iniisip. Kadalasan, sa idioma, "malalim ang iniisip." Kaya kahit nasasaling ka na o kaya nadudukutan na pala ng pitaka o cellphone ay di mo napapansin. Kasi nga, wala roon ang atensyon mo. Samakatwid, ang pagtulala ay isang mabisang ehersisyo ng "atensyon." Isang mabisa't epektibong konsentrasyon ng isip. Samakatuwid, kailangan n'yong tumulala para makagawa ng tula.<br /><br /> Ganun ang gagawin n'yo. Magbibigay ako ng ilang salita: maaaring bagay, tao o lugar. Magbibigay rin ako ng ilang mga konsepto: maaaring karanasan, penomenong panlipunan, institusyon o kaligiran. Ang tungkulin n'yo: pagsanibin ang mga ito. Ang layunin n'yo: bumuo ng meta-texto: ang tula.<br /><br />Heto ang mga salita. Pumili lamang ng ISA: Heto ang mga konsepto. Pumili lamang ng ISA:<br /><br />1. sintas ng sapatos 1. Maguindanao Massacre<br />2. puwet ng baso 2. Buhay-Atenista<br />3. sidemirror 3. Kayabangan<br />4. maitim na singit 4. Galit<br />5. pilikmata 5. Kapayapaan<br />6. janitor 6. Kaguluhan<br />7. deodorant 7. Karahasan sa Kababaihan<br />8. balcony ng sinehan 8. Homophobia<br />9. numero "69" 9. Illegal Logging<br />10. letrang "Q" 10. National Minority (Indigenous People)<br /><br />Gumawa ng tula sa pamamagitan ng pag-uugnay sa napili mong isang salita at isang konsepto. Ang tula ay dapat binubuo lamang ng WALONG LINYA. Ipapasa sa Lunes, Enero 24 (para sa Fil 2).<br /><br /><br /><br /><br />Halimbawang Tula<br /><br />MEDIALUNA<br /><br />MidyaAmpatuanMidyalunaMidya<br />MidyaAmpliyadaMidyalunaMagundadatoMidya<br />MidyaAmpliyadaFilipinasMINDANAOMidya<br />MidyaKontraTeroristaPulidoKinarateMidya<br />MidyaAmpatuanMidyalunaAmpliyadaMidya<br />MidyaPolitikaKomentaryoKomentaristaRatratistaMidya<br />MidyaArmalaytKristaiyanismoMuslimArmalaytMidya<br />MidyaMachinegunBombaRepublikaMidya<br />MidyaLugawFilipinoMasukistaLugawMidya<br />MidyaPolisiyaHustisiyaMidya<br />MidyaOperasyonWelgaMidya<br />MidyaEleksyonMidya<br />KwartaPolitikaAmpatuanmagundadatoPolitikaKwarta<br />MidyaPolisiyaHustisiyaMidya<br />GuwardyaPesimistaGuwardya<br />Mindanao<br /><br /><br />Medialuna -<br /><br /> <br /><br /><br /><br />Sanggunian:<br /><br />Alejo, Carmelita T. et al. 2005. Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik. C & E Publishing, Inc<br /><br /><br /><a href="http://angtitserngbayan.multiply.com/journal/item/12/Ang_Malikhaing_Pagsulat_At_Ang_Guro">http://angtitserngbayan.multiply.com/journal/item/12/Ang_Malikhaing_Pagsulat_At_Ang_Guro</a><br /><br /><a href="http://images.google.com.ph/images?gbv=2&hl=en&q=optical+illusion&sa=N&start=80&ndsp=20">http://images.google.com.ph/images?gbv=2&hl=en&q=optical+illusion&sa=N&start=80&ndsp=20</a>Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-34795751403149410722010-01-07T00:13:00.000-08:002010-01-07T00:14:28.007-08:00Ang Pagbabago sa LengguwahePaghahanda: Repleksiyong Papel Ika- 09 ng Enero 2010<br />Estruktura at Gramatika ng Filipino: Ilang Obserbasyon<br />FILIPINO 210 – Estruktura ng Filipino<br />Ricafrente, Leo B.<br /><br /><br />Ang Pagbabago sa Lengguwahe<br />ay Lengguwahe sa Pagbabago<br /><br />Ang makahulugan at makabuluhang pagbabago sa kalikasan ng wika ay may makataong kalinangan sa kung anong dapat na klase ng lipunan mayroon tayo sa kontemporaneong panahon. At kung anumang wika ang mayroon tayo sa ngayon – na Filipino , alam natin na ito ay resulta ng maimpluwensiyang evolusyon sa wika, na patuloy pa ring naiimpluwensiyahan mismo ng pabago-bagong kalakaran sa lipunan.<br /><br />Sinasabi nga na Ang Filipinong Wika ay sumapit na, ngunit ang Fi-lipinong tao ay hindi pa…<br /><br />Kung ating pakauunawain ang nasabing pahayag, ito ay totoong nagsisilbing palaisipan sa ating mga Filipino kung nasasaan na nga ba talaga ang ating wika; kung ang globalisasiyon na ang pag-uusapan. Saklaw na nga ba talaga nito ang tinatawag nating modernisayon, estandardisasyon, at intelektwalisasyon ng wikang Filipino sa larang ng pagtuturo at maisistemang proseso ng pagkatuto ng mga mag-aaral; maging sa pangkalahatan ng kalakaran ng buhay nating mga Pilipino? Marahil ang maaaring maging sagot ng karamihan sa atin ay “Ewan ko…”, “baka”, “Pakialam ko!”, “Wala akong kinalaman diyan; halika’t itanong natin.”<br /><br />Magkagayon man, ang ganitong mga sagot ay marahil din sa dahilan nga na Ang Filipinong Wika ay sumapit na, ngunit karamihan sa ating mga Filipino ay hindi pa… Hindi pa sa dahilang wala tayong pagkaalam…dahil wala tayong oras na makisangkot sa pag-alam nito. Mapupuwede ring maging dahilan ang mga sagot natin na kawalan ng kasiguruhan (dahil hindi sinisigurado). Idagdag mo pa ang dahilan na ang karamihan sa atin ay wala ni halos pakialam (tanong lamang ng tanong at walang pakialam sa kung anuman ang naibibigay na sagot).<br /><br />Alalaong baga, kung sa ibang sabi, maraming taon na ang naigugol ng mga piling Filipino upang mapagtagumpayan lamang ang makahulugang pagbabago sa ating wikang pambansa.Isa pa, maraming taon pa rin ang mukhang dapat nating igugol upang mapagtagumpayan ang matagal nang nasimulan at di pa rin matapos-tapos na mga gusot sa ating lipunan. Kaya, walang saysay ang metamorposis ng wika kung karamihan sa ating mga Filipino ay hindi pa rin sumasapit sa dapat nitong kalagyan – ang makialam sa dapat at ang makisangkot sa kung ano ang dapat.<br /><br />Sa gayon, ang anumang pagbabago sa isang lengguwahe tulad ng Filipino ay isang mabisang lengguwahe sa anumang naising pagbabago sa tao at lipunan. Mangyari pa, ang ganitong napapanahong tunguhin ay hindi na mauwi pa sa kung anumang panibago na namang mga hamon. At dahil sa ito’y napapanahon di sin sana’y hindi ito mapaglipasan ng panahon… (nangangailangan ng konkretong pagtugon).Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-24762770147470947062009-12-17T23:34:00.002-08:002009-12-17T23:35:10.360-08:00Maikling KuwentoPaghahanda: Maikling Kwento <br />FILIPINO 211– Malikhaing Pagsulat<br />Ika-27 ng Nobyembre, 2009<br />Ricafrente, Leo B.<br /><br /><br />DUGO SA DIARY PAGE<br /><br /><br />Tirik na tirik na ang araw nang mamalayan ko na namang kailangan ko na palang umuwi ng bahay upang tingnan at dalhan ng makakain ang aking lolang matagal-tagal na ring may-sakit.<br /><br />Nang mga sandaling yaon ay di ko na alam kung ano na ang mas nararapat na aking unahin. Ang lola ko bang may-sakit, na marahil bagot na sa kahihintay sa akin para lamang sa maiuuwi kong isang supot na kanin at ilang piraso ng tuyo? O ang mga paninda kong kakanin na halos di pa nga nababawasan?<br /><br />Hindi ko na alam ang aking gagawin ng mga sandaling yaon. Gustuhin ko mang manghatak ng ilang mga nagdaraang kustomer ay di ko man lang magawa, sa dahilang baka ako pa ang malagay sa alanganin.<br /><br />Sa halip na makabenta siguro’y matampulan pa ako ng kung anu-anong panlilibak at paninisi ng mga nagdaraan. “Baka mapagkamalan pa tuloy ako nilang isang kriminal na miyembro ng isang kilabot na sindikato. Ang mapagkamalang isang kawatan at tuluyang manahimik at mawalan ng buhay sa malamig na rehas na bakal; na nasa may di lamang kalayuang estasyon ng pulis. Ayaw ko pa namang makalaboso. Dahil hindi ko kailanman hinangad ang malugmok sa ganun. May iniingatan yata akong kurso sa kolehiyo!”<br /><br />Halos manlimahid na ako sa sobrang init ng panahon yaon. Dagdag pa ang sobrang bahong usok na binubuga ng mga nagdaraang mga sasakyan na parang nagkakandahahabulan sa kung anong pagmamadali. Hindi na rin magkandaugaga ang ilan sa mga kasamahan kong tagatinda lamang ng mga kakanin sa may bangketa. Tulad din nila akong matagal nang siphayo sa karukhaan.<br /><br />Di ko tuloy namalayan na hindi pa pala ako nabibili ng pagkain para sa pananghalian namin ng Lola Inggay.<br /><br />Ngunit ilang sandali pa’y may kung anu-anong mga putok ng baril ang aking narinig. Halos umalingawngaw ang mga itong sabay sa ingay ng mga serina ng nagdaraang mga sasakyan. Galit na galit na nga ang ilang mga drayver sa biglaang trafik na naging resulta nga ng nasabing sunod-sunod na putok ng baril. Dagdag pa ng mga ososero’t osesera.<br /><br />“Kawawa naman.” ang sabi pa ng ilan sa kanila.<br /><br />Hanggang sa...<br /><br />Bang! Bang! Bang!... sunod pang mga putok ang kumawala sa kalawakan...<br /><br />“Tarantadong bata ka! Pinahirapan mo pa ako!<br /><br />Paulit-ulit ko yung narinig...sabay nang sumunod pang mga putok...<br /><br />Hanggang sa may bumulagta.<br /><br />Hayun pala’t may isa na namang batang isnatser ang nakahandusay sa may kalsada. Kitang-kita ko kung gaano naging karumaldumal ang nangyari sa nasabing bata.<br /><br />Noon ko nalaman na Romel pala ang pangalan ng kaawa-awang bata..<br /><br /> Nalaman ko rin na anak pala ito ng isa sa aking mga kapitbahay na naninirahan din sa iskwater.<br /><br />Gabi na nang ako ay makauwi sa amin. Halos masakit na ang aking mga kasukasuan at buong kalamnan sa buong araw na pagtitinda. Salamat dahil kahit papaano’y may nauwi pa ring kaunting benta.<br /><br />Laking pasasalamat ko rin dahil kahit di ko nagawang makauwi ng bahay ng katanghaling yaon ay may nagkusang-loob para hatiran ng makakain ang aking lola.<br /><br />May nagbigay pala sa kanya ng isang tasa ng mainit na kape at piraso ng pandesal. Kaya lamang, hindi masama na ang pagkain palang yun ay bigay pa raw ng isa sa aming mga kalapit-bahay. Papaano ba naman kung ang layo ng lalakarin mo ay mula pa Quiapo hanggang Payatas. Di ka kaya nyan manlumo.<br /><br />Hay, naku! pagod na pagod na ako. Ngunit teka lang. Tila nawala ang kapagurang yaun nang nakuha ng aking atensyon ang isang burol.<br /><br />Wala akong nagawa kundi pansamantalang nakiusyoso... nagtanong-tanong kung sino ang nabuburol. Hindi nga ako nagkamali nang ang makita kong nasa loob ng kabaong ay ang batang binaril ng pulis kani-kanina lamang.<br /><br />Walang kaabog-abog akong lumapit sa isang aleng nakatingin sa salamin ng kabaong na tila kayayari pa lamang na gawa sa simple’t mga pinagdamutang piraso ng pawid. halos nalumo ako. Pilit ko mang pigilin ang aking pag-iyak ay di ko nagawa. Tumulo ang aking mga luha. Sa pag-iyak na iyon ay karamay ko ang isang matandang katabi ni Aling Rosa, ang ina ng namatay.<br /><br />Matagal-tagal din akong nakiluksa.<br /><br />Ngunit hindi nagtagal...dumating ang araw ng libing. Marami sa aking mga kapitbahay ang di rin nakalimot upang dumalo at makiramay....<br /><br />Sa pagsama ko sa isang oras na paglalakad papuntang sementeryo ay napansin ko sa di kalayuan ang isang matandang tumatawa sa gitna ng malakas na ulan. Tila ito’y di walang pakialam sa aming pagdaan...<br /><br />Marami ang nagbulong-bulungan hinggil sa nasabing matanda...<br /><br />Nariyan din ang isang lalaking sumasayaw ng pandanggo sa isang di kalakihang bahay-pahingahan.<br /><br />Ang sabi ko nga sa sarili ko ng mga panahong yaon, “Wala man lang hiya at kaunting respeto ang lalaking ito...di man lang kami nakita...alam na ngang may patay na dumaraan ay sayang-saya pa rin sa kasasayaw!...walang bahid man lang ng pagkaawa...talagang manhid. Ang masama pa, sa halip na hinaan nang kaunti ang volyum ng kanyang radyo ay tila ata nang-uyam pa...nilakasan pa lalo ito na parang walang pakialam.<br /><br />Sa pagdating sa huling hantungan, wala man lang ni isa ang may bahid ng kasiyahang mapupuna. Halos lumakas pa ata ang buhos ng ulan...<br /><br /><br /><br />Ngunit, sa mga huling sandali nang ipapasok na ang kabaong sa nitso ay may biglang bumalikwas ng paghikbi sa likuran ng isang maliit na kapilya, malapit sa paglilibingan...<br /><br />Dala niya ang isang bagay na di ko lubusang napuna...isang pahina ng diumano raw ay pahina ng isang diary...ang matindi pa’y may bahid ito ng kanyang dugo.<br /><br />Agad iyak.<br /><br />Agad tawa.<br /><br />At sabay alis.<br /><br /> Ngunit bigla kong naitanong sa sarili ko ng mga sandaling yaon:<br /><br /> Bakit niya iniwan ang pahina ng diary na yun sa may ibabaw ng kabaong?Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-83539144506796288032009-12-17T23:34:00.001-08:002009-12-17T23:34:30.140-08:00Ang Pakikialam ng Pilipino sa Filipino at Nito sa AtinPaghahanda:Repleksyong Papel <br />FILIPINO 210 – Estruktura ng Filipino<br />Ika-27 ng Nobyembre, 2009<br />Ricafrente, Leo B.<br /><br /><br />Ang Pakikialam ng Pilipino sa Filipino at Nito sa Atin<br /><br />Hayaan ninyong pasimulan ko ang sulating ito gamit ang sumusunod na pahayag:<br /><br /><br />If you don’t want others mind you and your own business,<br />Please Mind Y(Our) Own Language!<br /><br />Kung sakaling sikilin man ako ng nababanggit na pahayag sa itaas dahil mas ginamit ko pa ang Ingles sa halip na Filipino, pakatingnan at pakalimiin muna nawa ang aking ilang pangahas na pagpapaliwanag kung bakit gayon na lamang ang aking naging pambungad. Masyadong may kalabisan at pagbabalikwas, marahil. Pero hayaang ipagpatuloy mo pa rin ang iyong pagbabasa at huwag madala sa bugso ng iyong damdamin. Ang mga ito ay may dahilan.<br /><br />Ito’y hindi sa nakikialam ako sa buhay ng may buhay. Ito’y ‘di rin tanda ng aking abnormalidad, sapagkat alam kong ako’y normal. Ito’y kundi impluwensya lamang sa akin ng aking mga karanasan sa larangan ng pagtuturo at ng mga sagot sa bawat tanong na kailanma’y di pa naging sapat sa akin upang lubusang mapaniwalaan at tuluyang matanggap. O di kaya’y pagdating sa kung anumang umiiral na ugnayang sosyal mayroon ako bunsod sa kasalukuyang kalakaran ng namamayaning uri; at ng sistema ng edukasyon mayroon tayo. Ang mga ito’y may dahilan.<br /><br />Hindi ko kailanman layon ang magparinig. Lalong-lalong hindi ko rin layon ang manghimagsik laban sa kung sinuman man. Matino ang aking kamalayan. Sapagkat ang kamalayan ko sa mga usaping pangwika ay gising na gising. Mulat ako. At ang pagkamulat na ito’y di ninuman mapasusubalian.<br /><br />Ngunit ang mga pagpapaliwanag kong inyo nang nabasa, at sana’y patuloy ninyo pa ring binabasa, ay di ang mga paliwanag na siyang aking gustong maiparating. Alam kong ako’y masyado nang masalita. Aam ro rn yan dahil ako’y may dahilan. Kaya ngayon, sana’y ang mga pagtatangkang pagpapaliwanag ko’y kahit papaaano’y makatulong, makabuo at sa inaasaha’y di na naman sana makapanghamak.<br /><br />Una sa lahat, likas na siguro o di kaya nama’y nakatadhana na sa ating mga Pilipino ang pagiging pakialamero. Marahil, naaabalidbaran tayo kung may mga kapwa-pinoy na parating suntok sa atin parati ang pahayag nilang “If you don’t want others mind your own life, just mind your own business.” Sa katotohanan, alam ko ring di ko maitatatwa na ang ginagawa kong ito ay isang paraan ng pakikialam. Kaya lamang, ang pakikialam na ito ay siguradong di naman mapanghamak, tulad ng akin nang nasabi...Sana nga’y hindi, dahil alam kong maganda ang tunguhin ng ganitong pakikialam. Buong pasasalamat ko na siguro kung ang kagandahan ng ganitong pakikialam ay nagsisimula na ngayon pa lang. Lalo na kung pakikialaman an gating wikang Filipino at ang pagtuturo ng Filipino.<br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br />Dahilan ko rin sa mga mahilig makialam. “If you don’t want others mind your own life and your own business, allow me to mind you, because you are my business.Trabaho kong pakialaman ang mga taong nabubulagan sa kanilang mga trabaho...lalong-lalo na yaong mga taong may kinalaman sa kinabukasan ng ating wika. Gusto ko ring busalan ang kanilang mga bibig upang manahimik na sa kasasalita ng kung anu-anong Ingles. At tayo yun. Gusto kong pakialaman ang mga taong bulag sa pagsulong ng ating wikang pambansa. Gusto ko ring pakialaman ang sinuman na ayaw tumanggap ng pakikialam ng iba. Lalong-lalo na kapag sila ay pinakikialaman sa kung anong wika ang kanilang ginagamit. sa halip na payabungin ang wikang sarili ay wikang banyaga pa rin ang siyang mas pakagamitin at mas pinakatatangap. At dahil ditto, hinihingi ko ang akin depensa kay Gloria.<br /><br />At baka makalimutan ko pala, may pakialam din pala ako sa tungkulin ng mga taong dapat gumagawa ng kanilang mga trabaho sa Komisyong ng Wikang Filipino. Sana’y ang kapakanan ng Filipino, bilang ating wikang pambansa, ang kanilang pinakikialaman at di ang pakikipagmatigasan-tagisan sa mga unibersidad sa kung ano ang mga pamantayan sa gramatika ang dapat pairalin... at kung sino ang dapat masunod.<br /><br />Bilang panapos, at sana’y di dito na lamang magtapos ang aking pakikialam, tandaan na If you don’t want others mind you and your own business, please Mind Y(Our) Own Language! Bilang guro, bilang mamamayan ng bansang ito at bilang pakialamero, gusto kong magturo gamit di ang wikang banyaga kundi ang wikang atin na di na sana bahid ng kadena ng mga suliranin... dahil pinakaayaw ko ang makialam sa gramatikang sigalot, dahil ayaw ko na ng mga sigalot, kundi mas gusto ko na sa may pagkakaisang sangkot. Ito ang aking gusting pakialaman.<br /><br />Isa pa, at sana’y may mga susunod pa...pakialam ko rin pala sa mga guro na ayaw mag-aral at tumanggap ng mga pagbabago sa ating wika. May pakialam ako sa inyo, dahil may pakialam din kayo sa akin at sa ating wika at sa kinabukasang naghihintay sa ating bansa. Ang tanong: Kung makialam?!. Kaya’t halina’t makialam. Maging pakialamero.Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-42525115229875101512009-12-17T23:33:00.001-08:002009-12-17T23:33:53.692-08:00Understanding by DesignRicafrente, Leo B.<br />Paghahanda: Ika-27 ng Nobyembre, 2009<br />FIL 212: Paraan at Pamamaraan sa Pagtuturo ng Filipino<br /><br />Understanding by Design<br />Ang pagbabago sa kurikulum ng Filipino sa batayang edukasyon ay dumadaan sa maususing pagsusuri, pag-aaral at pagdevelop. (Autor, 2005). Kaya ngayon, pagtuunan natin ng pansin ang isang panibagong development sa larangan ng edukasyon – Undersatnding by Design.<br />Ang mga edukador na sina Grant Wiggins at Jay McTigheis ay may mahalagang kontribusyon sa kalakaran at sistema ng edukasyon sa pangkalahatan. Sila ang siyang nagpasimula ng pagpapakilala sa sektor ng edukasyon ng tinatawag na Understanding by Design, o mas kilala sa tawag na UbD. Ito ay hinango mula sa kanilang binalangkas na aklat na pinamagatang Understanding by Design.<br />Ayon sa kanila, Understanding by Design is an increasingly popular tool for educational planning focused on "teaching for understanding”. The emphasis of this is on "backward design", the practice of looking at the outcomes in order to design <a title="Curriculum" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Curriculum">curriculum</a> units, performance <a title="Assessment" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Assessment">assessments</a>, and classroom <a title="Instruction" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Instruction">instruction</a>. In other words, it is a "framework that lead the students to deep understanding of the content of the subject matter taught.” Kung gayon, mahalaga ang hakbanging nilalayon nito upang maging makabuluhan ang proseso ng pagkatuto ng mga mag-aaral at ito rin ay nagsisilbng hanguan ng mga guro para sa kanilang mga kasanayang pampagtuturo.<br />Bilang karagdagan, ayon pa rin sa kanila, UbD expands on "six facets of understanding", which include students being able to explain, interpret, apply, have perspective, empathize, and have self-knowledge about a given topic.<br />Sinabi rin ni Wiggins, The potential of UbD for curricular improvement has struck a chord in American education. Over 250,000 educators own the book. Over 30,000 Handbooks are in use. More than 150 University education classes use the book as a text.<br />Alalaong baga, ang ganitong pagpalaganap ng kabatiran sa nasabing pagpaplano ng kurikulum ay mas higit na napapanahon kung ikukumpara sa mga naunang nakasanayan na nating sistema. Ngunit, hindi rin kailanman mapasusubalian na hindi masyadong epektibo ang mga naunang sistema. Ibig sabihin, sa gayon, makatutulong pa nga ito upang mas lalong maging malawak ang kaalaman at kasanayan ng kaguruan sa kanilang napiling bokasyon.<br /><br /><br /><br /> Hayaan ninyong ihayag ko ang ilan pang mga pagpapaliwanag hinggil sa nasabing UbD:<br />Backward design<br />Understanding by Design relies on what Wiggins and McTighe call "backward design" (also known as "backwards planning"). <a title="Teacher" href="http://en.wikipedia.org/wiki/Teacher">Teachers</a>, according to UbD proponents, traditionally start curriculum planning with activities and textbooks instead of identifying classroom learning goals and planning towards that goal. In backward design, the teacher starts with classroom outcomes and then plans the curriculum, choosing activities and materials that help determine student ability and foster student learning.<br />Teaching for understanding<br />"Teaching for understanding" is another central premise of Understanding by Design. It should be evident in course design, teacher and student attitudes, and the classroom learning environment. There should be coherent curriculum design and clear distinctions between big ideas and essential questions. Teachers should tell students about big ideas and essential questions, performance requirements, and evaluative criteria at the beginning of the unit or course. Students should be able to describe the goals (big ideas and essential questions) and performance requirements of the unit or course. The classroom learning environment should have high expectations and incentives for all students to come to understand the big ideas and answer the essential questions.<br />Learn More<br />Understanding by Design — a framework for designing curriculum, assessments, and instruction explores questions like:<br />1. What is teaching for understanding?<br />2. How can a teacher unpack content standards to identify the important big<br /> ideas that he want students to understand?<br />3. How does a teacher know that students truly understand and can apply their<br /> understanding in a meaningful way?<br />4. How can a teacher design courses and units to emphasize understanding<br /> rather than coverage?<br />5. What instructional practices are both engaging and effective for developing<br /> student understanding?<br /><br />Talasanggunian:<br />Autor, Evelyn B. Ang Binagong Kurikulum sa Pagpapaunlad at Pagpapataas ng Pagkatuto at pagtuturo ng Filipino. Kadunong Journal. College of Education, Ateneo de Naga University. 2005<br />Wikipedia, the free encyclopedia: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Understanding_by_Design.2009">http://en.wikipedia.org/wiki/Understanding_by_Design.2009</a><br /><a href="http://www.ubdexchange.org/web_resources/UbD_Overview/learn_more.cfm.%202009">http://www.ubdexchange.org/web_resources/UbD_Overview/learn_more.cfm. 2009</a>Leo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2580996701377369660.post-38349984072503978952009-12-17T23:31:00.002-08:002009-12-17T23:32:18.379-08:00leoPaghahanda: Repleksiyong Papel Ika-9 ng Enero 2009<br />Modernisasyon ng Filipino: Pagbabago sa Gramatika FILIPINO 210 – Estruktura ng Filipino<br />Ricafrente, Leo B.<br /><br />Kamalayan sa Modernisasyon ng Filipino ng Modernong Filipino<br /><br />Tunghayan muna natin ang ang isang tula ng kasaysayan ng ating di-matapos-tapos na usaping pangwika na siyang lunsaran ng aking pagtalakay.<br /><br />MakaBrawn<br /><br /> Halos matagal-tagal na ring magkasama<br /> Na higit pa sa magkapatid<br /> Sina Panlapi at salitang-ugat<br /> Nang naisipang magsarilinan<br /> Sabay ang pag-usbong ng kani-kanyang pamilya.<br />At doon nagsimula ang unang simula…<br />Nang may-anak na si Panlapi kay Kayumanggi<br /> Ang napiling itawag sa supling ay “Maka”<br /> Naaliw rin ang morenang si Ibangkulay<br /> At sumunod ang pagkarinig ng unang mga iyak ni Brawn.<br /> At doon na nagsimula…<br /> Sa mga tuksuhan ng dalawang magkatoto<br /> Pagtataas ng mga anak ang laging laman ng usapan<br /> Dun din nagsimula ang pagkakaibigan nina Maka at Brawn<br />At dun din nagsimula…<br /> Nang sumunod pang mga araw<br /> Namukhaan ang mga nagiging bunga<br /> At hanggang pa sa mga sumunod na sesyon ng kanilang pag-eskwela<br />Tila halos pareho kinakawawa<br /> Ang gawing magsama sa iisang asignatura ay di magawa<br />Ang gawing magkaklase’y mas lalo na<br /> Ang isa ay sa umaga at ang isa naman ay sa gabi<br /> Walang pagkakataong magkuwentuhan man lang.<br /> Nagkaroon ng matinding halalan napilitan ang dalawang maglaban<br />Si Maka ang dapat maging pangulo, ang sabi ni Escudero<br /> Hindi, si Brawn ang siya nating ibuto, sabi naman ni Arroyo<br />At dun nagsimula ang kinatatakutan. Lumala…<br />Sa araw nang banggitin ang kandidatong nanalo<br /> Si Brawn, Brawn, Brawn ang uupo sa trono. Mabuhay!, ang sabi ni Datu.<br /> Namarka sa isipan ni Maka ang panggigipit ni Brawn<br /> Pagbubuhat ng sariling bangko ang napagtripan<br />Ang kaibigan ay siya nang itinatanggi’t tinalikuran<br /> Kasama pa ang panunukso ng mga klasmeyt nilang sina Gitling at Pang-ugnay!<br />Darating din ang araw ng pagababalik<br /> Bigat sa dibdib ay tuluyang maiwawaksi<br />Magkakasundo ang dalawa sa muli:<br /><br />Di dapat natin hayaan ang ganun, sabi ng isa.<br />Oo nga, ang sambit naman ng kabila.<br />Di na hahayaan na si klasmeyt na Gitling at kanyang mga katropa’y muling mapagitna<br />Simulang ibalik ang MakaBrawn at di Maka-Brown…<br /><br />Malamang, mula sa iyong pagbabasa, na kahit papaano, ikaw ay may naunawaan na sa naging at nagiging kalakaran ng ating wikang Filipino. Malamang din ay unti-unti mo nang nasasaksihan ang mga pagbabago sa sistema ng edukasyon sa ating lipunan – pagbabagong dala mismo ng makabagong pamumuhay at modernisasyon sa lahat ng aspekto sa buhay.<br /><br />Malamang din ay mahahalintulad mo ito sa mga karanasan ng mga kabataang Filipino sa kontemporaneong panahon. Kung pag-uusapan din man lamang ang karanasan nila o ng isang tinedyer sa unang araw ng pasukan, kadalasan ay mahahalatang bago ang suot niyang uniporme at sapatos, at itinapon niya na ang luma; kung hindi man naipasa na sa nakababatang kapatid, marahil.<br /><br /><br />Dahil isa ka rin na dumaan sa buhay-tinedyer, sa pagtuntong mo pa lamang sa mataas na paaralan, sa isang banda, may mga sinusuot kang bago, at may itinatapon kang mga luma. Tulad na lamang ng mga magagandang asal na naiukit na sa ating kultura at tradisyon, na sa kasamaang palad ay unti-unti nang nawawala. Wala na ang dating masuyong pagbati, matipid na ngiti at tahimik na tango na lamang ang siyang mapapansin.<br /><br />Hindi ko rin maikakaila na ako’y nagumon sa bungad at impluwensiya ng bagong uso at bagong kalakaran. Kung uso ang may kulay ang buhok, karamihan sa mga kabataan ngayon ang nagkukulay rin ng buhok. Para sa kanila, kung ano ang uso ay siyang may dating at kung sinu ang siyang may laging bago, siya ang mas in. Kung tutuusin, kailangan lamang pagmasdan ang itsura ng tinedyer ngayon, para malaman kung ano ang bagong uso, ang bagong kalakaran.<br /><br />Sa kabilang banda, mataas ang pagkagulat natin sa mga matatandang sunod rin-sa-uso ngunit hindi naman bagay. Isipin na lang ang isang lola mong naka-rubber shoes na pambasketbol – high cut pa; o ang isang lolong nag-i-internet at nagpapadala ng kung ano-anong bagay mula sa kanyang friendster, facebook o twitter accounts…hindi ka kaya niyan mabigla?<br /><br />Bilang mga guro, sa mga bagay na ating natunghayan, kinakailangan lamang na harapin natin ang mabilis na pagbabagong nagaganap sa ating paligid na dulot ng globalisasyon at modernisasyon. Higit kanino pa man, kapansin-pansin na ang mga kabataan, ang ating mga mag-aaral ang mabilis na nakaaasimila ng mga pagbabagong ito. Subalit hindi ito dapat na mangahulugan ng ating pagpapabaya sa kanilang pagpasok sa daigdig na ito nang wala ang ating patnubay. Tayo na kabilang sa mahahalagang salik ng kanilang pag-unlad at bilang mga edukador ay hinihinging tumugon sa pagbabagong ito. Sa pamamagitan ng ating pakikisangkot sa diwang ito ng globalisasyon, hindi tayo mapag-iiwanan ng makabagong kaisipang hatid ng mabilis na globalisasyong ito- lalo na sa mga pagbababago sa kalakarang pangwika.<br /><br />Ang pagbabago ng sistema sa edukasyon, lalo na sa kinakailangang kalakaran ng pagtuturo’t pagkatuto gamit ang makabagong wikang Filipino ng makabagong Filipino, ay isang maituturing na epektibong tunguhin na siyang umaagapay sa pagbabagong hatid ng nagbabagong panahon at pangangailangan; siya nagiginng konkretong manipestasyon ng ating pagpapahalaga sa nagaganap na kalakaran ng buhay.<br /><br />Isa pa, hindi masama na mahalin din natin ang ating pangatlong wika, ang wikang Ingles. Dahil ito rin mismo ang nagsisilbing patunay na wala tayong kinakatigan sa kung anong wika ang ating dapat alalayan sa rurok ng makabagong lipunang Filipino –kaalinsabay ng pagkakaroon ng mga makabagong kabataan. Ang wikang Ingles ay tulad din ng wikang Filipino- sabihin man na mga wikang isinilang sa magkaibang lipunan ngunit, ang katotohanan, sa iisang pamilya lamang ang mga ito nag-ugat at pareho angkanilang pinakalayunin sa buhay – ang makatulong sa mga taong tulad natin, o sa kahit ano pa man sa kahit anumang paraan.<br /><br />Ang mainam na hakbangin na dapat tandaan at pasimulan ay ang maging simula ng pagbabago. Sabihin man na ang pagbabagong ito ay sa paraan at sa pananaw natin sa pagtuturo ng Filipino, o sa lokal man o global na perspektibo, mahalagang isaisip na ang wika ang siyang hihimok upang maging awtentiko ang anumang simulain sa buhay ng isang tao at sa kanyang hinaharap. Kaya bilang mga gurong may kamalayan sa kinabukasan, sikapin nating maging tanglaw ng mga pagbabgong ito at laging isasapuso ang pagiging Liwanag sa Dilim ng ating lipunang Filipinas:<br /><br />Ituring ang iyong sariling Tagahawi ng ulapSa kalangitang kulimlim Kampanang yayanigSa bawat nilalang Magigising ang lupangKulang sa dilig<br /> Ikaw ang magsasabing<br />“Kaya mo to!” Tulad ng isang tanglaw Sa gitna ng bagyo Isigaw mo sa hanginTumindig at magsilbing Liwanag,<br />Liwanag sa Dilim!<br /> Harapin mong magitingAng bagong awitin Ikaw ang Liwanag sa DilimAt sa paghamon mo Sa agos ng ating kasaysayanUukit ka ng bagong daan<br />Ikaw ang aawit ng”Kaya mo to!”Sang panalanginSa gitna ng gulo<br />RivermayaLeo B. Ricafrentehttp://www.blogger.com/profile/16388173146038788991noreply@blogger.com0