My Prayer to You Oh Lord
God, my endearing and loving Father;
And You I know, even more, as my awe-inspiring Master
Let Your presence be on me, as I place my trust in You.
Guide me to where You want me to be - as I should Oh Lord.
God, let your words be my words and deeds,
and that are carefully chosen and full of wisdom
like things which I've always wanted for my students.
As the good morning comes, Lord
direct me to the first move that counts a lot
and that will often brings me and will dictate
how the rest of my day's instructions will unfold.
God, be with me always to win all days of my stay
in Calabanga National High School
Especially this very day as I stand in front of my eager learners....
I also welcome You to show the way to me
not to situations where i could get off to a bad start
and as I get started with a usual encounter with them.
Always keep me ready to clear my thoughts
and as I prepare my self to it.
God, as I get off to all ups and downs of my teaching,
whatever I lose, my Lord, may it be an object and a chance of my learning
And be my companion always as I learn from it -
so it won't happen anymore.
God, help me display strengths in every topic I am supposed to discuss.
Loaded me with lots of sense of humor to my teaching
that I know will make a mark on me and on my student's lives.
God, help me make no mistake
in welcoming inquiring minds of my students
Also, help me challenge their active minds
and encourage those of shy spirits.
God, lead my students as what You lead me
to be the best of our abilities
and be the ones who respond to your call of leaving a legacy
and bringing that legacy to fullness-
of Your most Holy will
with sincerity and care, as ones like You, Amen.
Biyernes, Mayo 20, 2011
Sabado, Marso 26, 2011
eksam sa fil
. Sa mga binasang kontemporaneong nobela, pumili ng isa at gawan ng
banghay-aralin para sa ina-apat na antas ng mga mag-aral sa sekondarya.
BANGHAY - ARALIN SA PAGTUTURO NG FILIPINO 4
PANUNURING PAMPANITIKAN
IKALAWANG MARKAHAN - IKATLONG LINGGO
I. PAKSA/MGA KASANAYAN/MGA KAGAMITAN
Paksa : Pagsusuri sa Akdang Pampanitikan
Teoryang Klasisismo
Susuriing Genre : Nobela
Halimbawang Akda : Dekada ’70 (Kabanata IV)
Mga Kagamitan : Tape ng “Batas Militar” ng Inang
Laya
Tape ng diyalogo ng pangunahing
tauhan
Kasanayang Pampanitikan : Pagtukoy sa mga bahaging nagpapakita ng makatotohanang paglalarawan sa tao, lipunan
at kapaligiran.
Kasanayang Pampag-iisip : Mapanuring pagpapasya
Halagang Pangkatauhan : Paggalang sa magulang.
II. MGA INAASAHANG BUNGA (BAWAT ARAW)
A. Naisasalaysay ang mga aktwal na karanasan sa akdang tinalakay.
B. Mga Layuning Pampagtalakay
B.1. Pagsusuring Panlinggwistika
Nasusuri ang pagkabuo ng salita batay sa ipinakahulugan nito.
B.2. Pagsusuring Panglinalaman
Natutukoy ang uri ng tauhang ibig palitawin ng may - akda bilang isang indibidwal.
B.3. Pagsusuring Pampanitikan
Napipili ang mga bahaging nagpapakita ng mga makatotohanang paglalarawan sa tao, lipunan at kapaligiran.
C. Nailalahad ang pansariling panlasa hinggil sa kabuluhan ng akda.
D. Nakakasulat ng isang masining napaglalarawan ng isang ina.
III. PROSESO NG PAGKATUTO
UNANG ARAW
A. Mga Panimulang Gawain
Mungkahing Estratehiya :
1. Pakikinig ng awit – teyp ng “Batas Militar” ng Inang Laya.
Tanong :
• Ano ang ibig ipahatid ng awit?
2. Pangkatang Gawain : Pagpapakita ng sariling interpretasyon sa awiting narinig.
Pangkat 1 : Pagpapakita ng isang senaryo sa awit sa pamamagitan ng “Tableau”.
Pangkat 2 : Pagbuo ng iskit hango sa awit.
Pangkat 3 : Pagbuo ng “mural”.
Pangkat 4 : Paglilikha ng kaisipan mula sa awit.
3. Presentasiyon ng Gawain.
4. Pagkuha ng feedback mula sa mga mag-aaral.
B. Pagpapabasa ng Akda.
Mungkahing Gawain : Dugtungang Pagbabasa
DEKADA ’70
(Ikaapat na Kabanata)
ni Luwalhati Bautista
Ang kabataan ay mulat sa mga suliraning pampolitika at panlipunan sa bansa ngunit hanggang kailan ang kanilng pakikisangkot.
NAKALUBOG ako sa mga kaabalahang napasukan ko ng Disyembre ‘on kaugnay ng nakatakdang kasal nina Gani’t Evelyn, pag-alis ni Em, at Paskong hindi ko na maantala ang pagdating, Kasabay nito’y nagtatangka akong mag-make up kay Gani sa pamomoroblema niya kay Evelyn at mag-make up kay Evelyn na pamomoroblema niya kay Gani. Baya’n mo na nga muna ang ibang anak ko, wala naman akong aalahanin sa kanila. Liban sa nawiwiling umalis si Jason dala ang kanyang bike, wala akong problema sa trese anyos kong ito. Nagkakaro’n nga ng mga aksidente sa bisekleta pero hindi sa subdibisyon namin. Safe sa subdibisyon namin.
At si Bingo? Ayun, do’n na naman siya nagsasaranggola sa bubong nina Lola Asyang. ‘Yan naman ang masama sa isang ‘to, napakahirap pagsabihan! Kabilin-bilinan kong iwasan ang bubong ng may bubong!..
“Bingo!”
“Andiyan na, Mommy!”
Hinatak ni Bingo pababa ang tali ng saranggola niya. Sinundan ko ng tingin ang sinulid papunta sa kakabit na saranggola: hindi ‘yon makulay na triyangulong papel na idinikit sa kawayan at may buntot pa mandin kundi isang kuwadradong pahina ng tila ata diyaryo lang na itinupi sa magkabilang gilid. Kawawa naman ang anak ko, ta-tsati-tsati lang ang saranggola. Pagpunta ko sa supermart, o dapat siguro, obligahin ko si Jules na igawa siya ng guryon.
Dati namang matiyaga si Jules kay Bingo. Pero lately yata ay lagi siyang may lakad. Pag nasa bahay naman ay nakakulong sa kuwarto. Lagi niyang sinasabi pag sinusundan siya ni Bingo: teka, mamaya na. Marami ‘kong assignment.
Baka naman sumusobra na’ng mga aralin ni Jules, a! Kung ba’t naman kasi sinabi nang h’wag mag-full load…
Gumewang-gewang ang saranggola ni Bingo, nawalan ng panimbang, at bumulusok sa harap ko. Sumabit ‘yon sa bakod ni Lola Asyang. Tinakbo ko ‘yon, sinambilat para pawalan, di sinasadyang nasabayan ng hatak ni Bingo, at napilas ‘yon at naiwan sa kamay ko. Nabilad sa mata ko ang pangmukhang mga salita sa manipis na puting papel, isang inimprentang balita pala ng leaflet na may titulong “Ang Bayan”.
Ang bayan… hindi na ‘ko tanga ngayon. Alam kong official paper ‘yon ng Communist Party of the Philippines. Kinalabutan ako. Kanino ‘to? Sa’n ‘to nakuha ni Bingo?
Nakababa na si Bingo mula sa bubong ni Lola Asyang.
“Tapon mo na, Mom! hiyaw niya. “ Sira na yan” dala ang sinulid na pauwi na siya.
“Bingo!”
Huminto si Bingo. Takbo ko halos palapit.
“San mo nakuha ‘to? Kanino to?”
Nagtaka siya. “Bakit?”
“Basta! Sa’n mo nakuha ‘to?
“Sa ‘tin.”
“Sa’ng lugar sa ‘tin?”
“Sa kuwarto ni Kuya Jules!”
Pero kanina ko pa naman talaga alam, na walang panggagalingan ang babasahing ‘to kundi si Jules lang!
Nakaramdam ako ng paglalatang loob, ng matindi pero kauna-unawang pagkagalit ng isang ina.
NGAYO’Y kaharap ko na, eto lang sa ibabaw ng mesang sulatan ni Jules, ang mga karugtong ng papel na hawak ko, Page 2, sabi sa ulunan ng anim na pahinang papel na pinagkabit lang ng staple wire.
Binuklat ko ang mga kasamahan pa ng babasain na nasa mesa ni Jules . Liberation, isa pa ring newsletter. Photocopy ng ilang pahina ng Southeast Asia Chronicle. Kinopyang pahina ng Newsweek. Pawang may laman na titulo pa lang ay halata mo nang tumutuligsa sa batas militar, pumupuna sa ilang personahe ng gobyernong Pilipino, o tumatalakay sa pagkakatatag ng tinatawag nilang National Democratic Movement.
Ano ang ibig sabihin, may mga kopya nito sa pag-iingat ni Jules? “Come on, Amanda”; sabi ko sa sarili. Walang masama diyan, kung sa Newsweek ay t’yak na babasahing nagkalat lang sa downtown. Kung Southeast Asia Chronicle ay paniguradong nakapasok lang dito dahil may permiso ng gobyerno.
Pero, Ang Bayan? Hindi yata ako naniniwalang legal ‘to.
Malay mo, baka naman pinapayagan na rin ‘tong gobyerno para pasinungalingan ang bintang na wala na tayong press freedom.
H’wag kang tanga. Alam mong hindi basta magkaroon niyan si Jules!
Kinakabahan talaga ‘ko. Baka may iba na namang ginagawa si Jules.
Kakausapin ko siya.
Pero makikinig ba naman sa ‘kin yon?
Dapat, ‘yong ama niya’ng kumakausap sa kanya.
Pero hindi mahilig si Julian sa mga usapang pampulitika. Kung engineering pa sana ‘yon!
Kahit na. Basta kailangang kausapin niya si Jules!
Pero sabi ni Julian, “Loko talaga ‘yang anak mong ‘yan, e”
“Yan lang ba’ng sasabihin mo, loko ‘yong anak ko?”
Huminga nang malalim si Julian. “Nagbabasa lang naman ang anak mo, ano’ng masama ro’n? Estudyante ‘yong bata, gustong matuto. Pero so far, nananahimik na’ng mga estudyante, di ba? Wala nang mga rally-rally. Pagsasabihan ko’ng anak mo pag may dapat na ‘kong sabihin!”
“Julian …”
“Amanda, if you don’t mind … I’ve got work to do! Meaning, tapos na’ng usapan namin.
Pero di pa rin ako mapakali. At ipinasiya kong kahit ako, kakausapin ko si Jules.
Pero kailangan, alam ko’ng sasabihin ko sa kanya. Kailangan, matiyak ko muna na subersibo nga ang mga babasahing ‘to.
Kailangan, basahin ko muna ‘to.
“Hindi ang mga miyembro ng oil producing and exporting countries ang nagtatakda ng sobrang pagtaas ng presyo ng langis kundi ang mga oil companies na karamihay pag-aari ng Amerika.
Nangunot ang noo ko. Teka, ano ang subersibo rito?
“Kung ang isang bariles ng langis ay halagang sampung dolyar bago nag-1973, ang isang $1 ay napupunta sa bansang nagluluwas ng langis at samantalang ang $9 ay pinaghahatian ng mga langis at gobyerno ng kanya-kanyang bansa.
Hindi ko na pinag-iisipan kung ganon nga ba ‘yon.
Titulo: “Nalulugi Nga Ba ang mga Kompanya ng Langis?”
“Nangunguna ang Exxon sa mga industrial empires sa Estados Unidos.
“Ang Exon, Gulf Oil at Mobil ay lagi nang nasa top 10 earners ayon sa Fortune Magazine, simula no’ng 1955.
“Nangunguna ang mga kompanya ng langis sa top 500 companies sa Estados Unidos.
Listahan ng mga tubo ng mga kompanya ng langis na pag-aari ng America, umaabot sa isang bilyong dolyar isang taon?
Ang tala sa ibaba ay ilan lang sa listahan ng mga empresang may dayuhang kapital (mula sa iba pang newsletter);
San Miguel Corp – Major Investors: Soriano, USA
Pepsi-Cola – Pepsi Cola International, USA
Carnation, Phil – Carnation, USA
Kraft Foods, Inc. – Kraft, USA
Purefoods Corp – Hormel International, USA
Ilan lang ‘yon. May kasunod pa ‘yon.
Sila ang tinatawag na mga multinational companies sa Pilipinas.
“Nagpapasok sila rito ng maliit na kapital at nangungutang ng bilyun-bilyong piso sa mga banko sa Pilipinas para makapagtayo ng negosyo rito. Dito rin nila ibenenta ang kanilang produkto pero ang daan-daang milyong piso na tinutubo ng kanilang mga kompanya ay inuuwi nila pagkatapos sa kanilang mga bansa.
Nag-isip ako. Hindi yata tama ‘yon, ano?
Uutangin nila ang pera natin, pagtutubuan sa atin, sa ilalabas ng bansa natin. Maghihirap nga tayo pag ganito nang ganito.
O baka naman ito na ang sinasabi ng mga aktibista na paghahakot ng Amerika sa kabuhayang-bansa ng Pilipinas?
Walang subersibo dito. Bakit magiging subersibo ang katotohanan?
Anu’t anuman, ang ibang artikulo ay kinabasahan ko na ng salitang one-man rule, puppetry, at dictorship. Ng NPA at rebolusyon. Sa ilalim ng batas militar huhulihin ka na niyan.
GABI na’y naro’n pa rin ako sa sala at naghihintay sa pagdating ni Jules, sa lugar na bahagya nang maabot ng ilaw sa komedor na siya kong iniwang bukas. Hindi sa ano pa mang pandramatikong epekto kaya pinatay ko ang ilaw sa sala.
“Nasisilaw lang ako sa pagkakahiga.”
“Ba’t diyan ka nakahiga?” usisa sa ‘kin ni Julian nang madaanan niya ‘ko.
“Hinihintay ko si Jules.”
“Darating din ‘yon”
Nagkibit lang siya ng balikat at pumasok na sa kuwarto.
Narinig ko ang maingat na pagbukas ng pinto kasunod ng klik ng susian.
“Ikaw na ba ‘yan, Jules?
“Hintakot ang sagot. “Bingo, Mom.”
Napabalikwas ako. “Bingo, ano pang ginagawa mo sa labas?”
“Narito na po ako sa loob.”
“Akyat na, sulong! At may dala ka pa manding susi!”
Dali-daling umakyat na nga si Bingo.
Pumalo ang pendulum ng relo. Labing isang ulit. Alas-onse na. Sus, mam’ya lang ay curfew na. Baka naman itong si Jules e hindi na naman uuwi!
Ilang ulit na niyang ginagawa ‘yong hindi pag-uwi. Tatawag na lang siya sa telepono. Mom, aabutan na ko ng curfew. Dito na ‘ko matutulog kina Danny.” O Luis. Minsa’y Tasyo.
Hindi ko nga pala naitatanong kung sinu-sino ang mga ‘yon. Bigla’y naisip ko kasunod nito: Oo nga pala, ba’t ni Minsa’y wala siyang sinasabi na do’n naman siya matutulog kina Willy? ‘Yon ang dating best friend niya, a! Nagkadip’rensiyahan kaya sila ni Willy?
Klik ang susian. Bumukas naman ang pinto.
“Jules?”
Sagot: “Mom?”
Nakahinga ‘ko nang maluwag. “Ginagabi ka.”
Wala nang sagot. Ni hindi niya binuksan ang ilaw. Nagtaka ‘ko na hindi man lang siya nagbukas ng ilaw. Dumeretso siya sa silid. Nakapasok na siya sa silid bago man lamang ako nakapagtanong kung kumain na siya.
Nagtaka si Jules. Hindi man, hindi ko naman uumpisahan agad ang pagkausap sa kanya. Itatanong ko lang kung kumain na siya. Ipaghahain ko siya, uupo ako sa harap niya habang kumakain siya. Kakausapin ko muna siya tungkol sa ibang mga bagay.
Kinatok ko ang pinto niyang nakalapat na agad. Pinihit ko pabukas ang seradura.
“Jules?”
Nakaupo siya sa gilid ng kama at nakayupyop ang mukha sa palad. Malungkot ang anyo ng nakalaylay na balikat niya. Nalulon sa tabi niya ang isang tabloid.
Napapagod siya, pasiya ko. Pasiya ko baka wala siya sa mood na makipag-usap. Saglit na nag-alaala ‘ko na baka wala ako sa timing.
Inabot ko ang tabloid. Binuksan. Hindi ito diyaryong Maynila, a Local paper ‘yon ng isang malayong komunidad.
Headline: NPA, NAPATAY SA ENGKUWENTRO
Binalingan ko si Jules. “Napapa’no ka? Masakit ba’ng ulo mo?”
Humikbi siya bilang sagot.
Binitiwan ko nang tuluyan ang tabloid. Hinarap ko na siyang tuluyan. “Jules?”
Nag-angat na siya ng mukha. Makirot at luhaan ang batang mukha ng aking si Jules!
“Bakit?” alalang-alala usisa ko.” Ang’ng nangyari sa ‘yo?”
Umiling siya at nagtangkang makailag. Kinagat niya ng mariin ang labi para pigilan ang isa pang hikbi. Pero hindi na nakapagsinungaling ang latay ng hapdi sa mata niya. Kumibot ang labi niya, Naginginig, at sa katal na boses, sinabi niya ang totoo.
“P-pinatay nila si Willy, Mom! Patay na si Willy!” sabay sabog ng iyak. Pahagulgol. Nakalulunos. Parang bata.
Niyakap ko si Jules. Hindi ko alam kung sinong ang tinutukoy niya, ang naiintindihan ko lang ay patay na si Willy … Si Willy na biglang naalala ko kanina lang… na kaibigan niya, matalik at minsa’y mas kapatid pa kung ituring kaysa kay Gani… pinatay!
1. Pipili ang guro ng mga mag-aaral na gagawa ng dugtungang pagbabasa.
2. Patatatuin sila sa harap ng klase upang dito basahin ang akda.
3. Pagbigayin ang mga mag-aaral ng pamantayan sa wastong pakikinig.
B. Pagbubuod sa Akda.
Mungkahing Istratehiya : “Story Ladder”
PAGSUSURI SA AKDA
IKALAWANG ARAW
A. Panimulang Gawain
Mungkahing Istratehiya : “Formations”
Pagpapabuo ng mga hugis batay sa itinakdang salita.
Pamamaraan :
1. Papangkatin ang klase.
2. Magbibigay ang guro ng mga salita sa bawat pangkat.
3. Iisip o bubuo ng hugis ang mga mag-aaral ayon sa ibig ipahiwatig ng salita.
4. Isisigaw ang salita kapag nabuo na ang hugis.
Pangkat 1 : Pakikibaka
Pangkat 2 : Kapangyarihan
Pangkat 3 : Kulungan
B. Pagtalakay sa Aralin
1. Pangkatang Pagsusuri
Pangkat 1 at 2 : Pagsusuring Panglinggwistika
Mungkahing Istratehiya : Denotasyon / Konotasyon
Pangkat 3 at 4 : Pagsusuring Pangnilalaman
Mungkahing Istratehiya : “Lubos na Pagkilala ng Tauhan”
1. Pangalan __________________________________.
2. Edad ______________________________________.
3. Pinag-aralan ________________________________.
4. Kalagayan sa buhay __________________________.
5. Hanapbuhay ________________________________.
6. Mga Paniniwala______________________________.
Pangkat 5 at 6 : Pagsusuring Pampanitikan
Mungkahing Estratehiya : “Webbing”
Pagpapakita ng mga katotohanag mga katangian ng mga sumusunod:
Tao Lipunan Kapaligiran
B. Pagbabahaginan ng mga kaisipan / kaalaman.
C. Pagkuha ng karagdagang reaksyon mula sa mga mag-aaral.
D. Pagbubuo ng Sintesis
Mungkahing Istratehiya : “Concentric Circles”
Pantulong na
Kaisipan
Punong Kaisipan
IV. EBALWASIYON
PAGPAPAHALAGA SA AKDA
IKATLONG ARAW
Panimulang Gawain
Mungkahing Istratehiya : “Sculpture”
Pagpapabuo sa pamamagitan ng clay ng mensahe o tema ng akdang tinalakay.
Pagpapaliwanag kung bakit ito ang pinili nila.
Pagpapahalaga sa akdang tinalakay.
Pangkatang Gawain
Pangkat 1 at 2 : Pagpapakita ng Pakikisangkot
Mungkahing Istratehiya : “Punto de Vista”
Pamamaraan :
1. Ang mga mag-aaral ang gaganap bilang mga panauhin at tagapagsalita.
2. Hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng kanilang sariling damdamin na para bang sila ang mga tauhan sa kwento. Sila ang magpaplano kung ano ang itatanong at isasagot.
Pangkat 3 at 4 : Pagpapakita ng Paghahambing
Mungkahing Gawain : Paghahambing ng Dekada ’70 sa iba ang pelikulang sinulat ni Luwahati Bautista batay sa mga sumusunod:
Paksa
Tauhan
Mensahe
Pangkat 5 at 6 : Pagpapakita ng Pagtataya
Mungkahing Gawain : Pagpapahanap ng mga bahaging may bisang pandamdamin kaugnay ng mga sumusunod:
Pag-uulat sa klase ng napag-usapan.
Pagkuha ng reaksyon sa mga nakinig.
Pagbibigay ng guro ng karagdagang feedback.
Pagbuo ng Sintesis ng napag-usapan.
Mungkahing Estratehiya : “Caravan”
V. PAGPAPALAWAK NG KARANASAN
PAGLIKHA
IKAAPAT NA ARAW
A. Panimulang Gawain
Mungkahing Gawain : Paggamit ng naka-tape na dayalogo ng pangunahing tauhan (Amanda).
B. Pagpaparinig ng naka-tape na mga piling dayalogo ng ina.
C. Pagbibigay reaksyon ng mga mag-aaral.
1. Anong uri ng ina ang pangunahing tauhan?
2. Ilarawan bilang isang asawa.
3. Nakikisangkot ba siya sa nangyayari sa lipunan?
D. Pagpapapili ng taglay nitong katangian na matatagpuan din sa sariling ina.
E. Pagpapaliwanag ng guro sa magiging gawain batay sa mga sumusunod na pamantayan:
1. Paglalarawan sa sariling ina sa isang masining na pamamaraan.
2. Pagbuo ng komposisyong may 3 talata.
3. Paggawa ng sariling pamagat.
F. Pagpapabasa ng ilang napasimulan.
G. Pagbibigay ng feedback ng guro
H. Pagpapatuloy ng pagsulat sa bahay.
PAGPAPAHALAGA SA ISINULAT
IKALIMANG ARAW
A. Panimulang Gawain
Mungkahing Gawain : Pagpapakita ng mga sumusunod na larawan:
B. Pagbibigay - reaksyon sa mga larawang ipinakita.
C. Pag-uugnay sa isinagawang gawain.
D. Pagpapalitan ng gawain sa napiling kapareha.
E. Pagkuha ng feedback.
• “Ano ang naramdaman habang binabasa ang isinulat na komposisyon ng kaklase?
F. Pagpapabasa sa klase ng ilang kapareha.
G. Pagbibigay-reaksyon
• Angkop ba ito sa ibinigay na pamantayan?
H. Pagbibigay ng guro ng puna sa isinulat ng mga mag-aaral / huling input ng guro
2. Bilang isang guro, talakayin ang dapat taglayin ng isang guro ng Panitikan.
Napakaraming dapat talakayin at pagnilayan hinggil sa mga katangiang dapat taglayin ng isang guro ng Panitikan. Isa pa’y, totoo nga’t sadyang napakaimposible sa isang gurong tulad ko na magtaglay ng mga katangiang inaasahan sa isang tunay na guro ng panitikan kung ni wala man lamang akong hilig sa larang ng pagbabasa. Dahil kung tutuusin, ang simpleng pagakahilig dito ay masasabing isa ng katangiang napakapraktikal sa sinumang individuwal na nasa larang ng panuruan.
Kaya ngayon, sa tulong ng mga sumusunod na impormasiyong nakalap mula sa aking mga pagbabasa ng kung ano-anong dapat basahin sa mga aklatan at sa mundo ng internet, hinggil sa nasabing kapakinabangan, nawa’y makatulong upang ang isang gurong tulad mo rin ay magkaroon ng mga mapanghahawakang gabay sa buhay-guro.
Unang Pagtalakay:
Sa isang pagtalakay mula sa facebook page ni Virgilio S. Almario, kanyang binigyang linaw at diin ang isang katangiang kailangang taglayin ng isang guro upang maging eksperto o maalam ito sa pagbabasa at pagtuturo ng panitikan:
ISANG PANINGING KRITIKAL, ang ugali ng isip at pandamá na huwag masiyahan sa rabaw ng bagay-bagay at huwag basta sumunod sa batas at tuntunin; ang ugaling magnilay bago magsalita, at lalo na bago magpasiya; at kaugnay ng mga ito, ang ugaling magsaliksik at matiyagang magsuri sa kahit gaano kaliit na suliranin; at higit sa lahat, ang ugaling maging bukás sa kabaguhan at kahandaang tumanggap ng pagbabago’t pagwawasto.
ANG TUNGKULIN NG GURO BILANG KRITIKONG FILIPINO ni Virgilio S. Almario
Martes, Oktobre 19, 2010, 2:25n.g.
Ito, ayon pa rin ay Almario, ay agimat laban sa pagiging tamad at konserbatibong guro at talisman laban sa pagiging bulág na tagasunod ng burukrasya. Kung wala ang isang guro ng tinatawag na paninging kritikal, hindi siya kailanman magiging isang mahusay na guro, aniya.
Ipinaliwanag pa rin niya na, sapagkat ang totoo, inaasahan sa isang guro ng panitikan na maging kritiko—maging dalubhasa sa panunuring pampanitikan—upang maging epektibong guro ng panitikan, ang pagiging kritiko ay nagsisimula raw sa pagkakaroon ng paninging kritikal.
Sa kadahilanang ang paninging kritikal ay napakahalaga, inaasahan din na sa kadahilanan na pagpapahalaga sa Panitikang Filipino ang pinakaubod ng kontekstwal na pagtalakay na ito ni Almario, kanyang ipinanunukala ang anumang mabuting kasagutan sa mga tanong na ito:
Patriotismo and nasiyonalismo. 1) Paano natin malilinang ang pagmamahal sa ating bayan kung iskolar nga táyo pero mangmang sa kasaysayan at kulturang Filipino? 2) Paano natin maituturo ang paggálang sa ating sarili kung maliit ang tingin natin sa ating katutubong panitikan? 3) Kung lagi nating ipinagpaparangalan ang katangian ng panitikang banyaga—dahil iyon ang mas alam natin—at puro pintas táyo sa mga tula o kuwentong Filipino?
Kaugnay sa nasasaad na mga tanong, sinabi niya na, hanggang ngayon daw, biktima pa rin táyo ng alindog ng kulturang Amerikano. Kayâ tulad ng mga pensionado at gradweyt sa pagtuturo ng mga Thomasites noong panahon ng Amerikano ay tigib pa rin ang ating utak ng edukasyong kolonyal. Walang remedyo sa problemang ito kundi ang matibay, napakatibay, na pasiya ng guro na maging Filipino sa isip, sa salita, at sa gawa. Kailangan ang gurong may paninging kritikal at Filipino. Hindi lamang siya mahilig magsaliksik at magsuri. Higit siyang mahilig magsaliksik ng panitikang Filipino at mahilig maghanap at magsuri ng katangiang Filipino sa kaniyang binabása at ipinababásang panitikan.
Dagdag niya pa, ayon sa kanyang pala-palagay sa kolonyalismo, na ang kasalukuyang mababàng pagtingin sa sarili nating panitikan ay nakaugat sa kamangmangan, sa totoong kawalan o kakulangan natin ng kaalaman sa ating sariling panitikan.
Gaya ng naging kongklusiyon ni Almario, ninais ko ring ulitin at hiramin muli yaon bilang panapos ko rin sa pagtalakay na ito:
Ngunit tulad ng sabi ko, hindi natin masasalungat ang mga puna laban sa ating panitikan sa isang bandá at hindi rin natin mabibigyan ng wastong pagpapahalaga ang ating panitikan sa kabilâng bandá, kung wala táyong sapat na kaalaman sa sarili nating panitikan.
Sapat at wastong kaalaman ang simula ng paninging kritikal. Sapat at wastong kaalaman sa ating panitikan ang simula ng paninging kritikal at Filipino.
Pangalawang Pagtalakay:
Ayon naman sa isa pa ring sayt sa internet, tinalakay ni Rolando A. Bernales, sa kanyang naisulat na lathalaing Ang Pagtuturo ng Panitikan sa Batayang Edukasyon, kung tutuusin daw, maging ang maraming dalubhasa ay sang-ayon sa pala-palagay na sa mga guro dapat isisi ang kawalan ng interes ng mga mag-aaral sa pagbabasa ng tunay na panitikan, lalo na kung panitikang Filipino ang pag-uusapan. Kung nagbabasa man sila ay sapagkat ipinababasa sa kanila ng guro.
Sa isang panayam ay ganito ang sinabi ni Badayos (1998): … May malaking bagay na nagagawa ang paraan ng pag-aaral at pagtuturo ng panitikan sa ating mga paaralan. Hinayaan nating magdaos ng paligsahan ang mga mag-aaral sa pagsasaulo ng nilalaman ng panitikan. Naging maluwag tayo sa pagsasabing “magaling” sa sinumang makasasagot ng mga tanong na ang simula ay Sino, Ano, Alin, Kailan, Saan tungkol sa itinakdang aralin sa panitikan.
Idinagdag pa ni Badayos ang mga sumusunod na obserbasiyon:
Hindi tumutugon sa tunay na kalikasan ng panitikan ang karaniwang pag-aaral nito. Sa pag-aaral ng isang akdang pampanitikan, malimit nang sinasabi ng guro kung ano ang makikita at madarama sa akda. Ang tungkulin niya na iparanas sa mga mag-aaral ang kabuuan ng akda ay tuluyan nang kinalilimutan. Kung kaya, hindi inirerekomend masyado na ang pagtuturong halos nakagawian na ang pagpapabasa ng isang akdang pampanitikan, na simpleng inaalam lamang ang mga aral na mapupulot dito matapos basahin.
Ayon pa rin sa daloy ng pagtalakay ni Bernales, karaniwan na rin daw yaong ang pilit na pag-ukilkil ng maraming guro sa kaligirang pangkasaysayan ng isang akda at sa talambuhay ng may-akda. Nakalilimutan yata ng marami na ang panitikan ay hindi kasaysayan. Ginugugol nila ang kanilang panahon sa pagtalakay ng pinagmulan ng isang naisulat na akda o ng mga detalye sa buhay ng isang manunulat. Ang mga ganitong guro ay hindi nagtuturo ng panitikan kundi ng kasaysayan. Ito ang dahilan kung bakit ipinayo ni Badayos (1998) na panitikan ang dapat ituro at hindi ang kung ano pa man.
Ganito rin naman ang sinabi ni Sloan (1975) hinggil sa bagay na ito:
Literature must cast off its Cinderella rags. For too long now, it has been a servant in the classroom to teach reading skills, inculcate more values, develop positive concepts, and/or provide insights into the history of the people and other lands. Of course, it is true that literature is useful in doing all of these things and more. But literature is first of all an art and should be taught as literature for its own sake and for its inherent values. Everything else associated with its study is of secondary consideration.
Ilang Panghuling Tagubilin
Ang mga sumusunod ay ilang tagubilin ni Bernales upang mapanaligan ang layuning mapabuti ang pagtuturo ng panitikan:
Ang tanong, Paano nga ba natin mapabubuti ang pagtuturo ng panitikan nang sa gayo’y kawilihan ng mga mag-aaral ang pag-aaral na ito? Anu-ano nga ba ang mga katangiang dapat taglayin ng guro ng panitikan?
Sa pagbabasa-basa ni Bernales ng mga artikulong kaugnay nito, natipon niya ang mga sumusunod na pangangailangan upang maging isang epektibong guro ng panitikan:
1. Pang-unawa, 2. Puso, 3. Pagkamalikhain, 4. Sensitibiti, 5. Kahandaan.
Ganito ang sinabi ni Natividad (Binanggit ni Padolina, 2001) kaugnay sa
unang pangangailangan: …Walang magaling at mahusay na pamaraan sa isang gurong hindi nakakaunawang lubos ng paraang ginagamit… Guro at guro pa rin ang dapat magpakadalubhasa sa pamamaraan upang makinabang ang mga mag-aaral.
Kaugnay ng ikalawang pangangailangan, ganito ang sinabi ni Simbulan
(1998): Hindi natin maituturo ang panitikan sa pamamagitan ng labi lamang, dapat tayong magkaroon ng isang pusong nakauunawa upang makayang pakahulugan ang mga damdamin ng may-akda, ang kanyang hinagpis at kaligayahan, isang pusong maaaring makatarok sa lalim ng kawalang pag-asa sa mga taludtod ng isang makata, masilip ang nakatambad na daigdig ng kagandahan at kapangitan nang buong kaluwalhatian at pagkilala, maunawaan ang kahulugan ng isang hungkag na tagumpay, ang pamumulaklak ng isang pag-ibig at ang mabilis na paglipas nito. Kailangan natin ang puso upang malaman at mapahalagahan ang lahat ng ito. Dapat tayong makinig sa pintig ng karunungan ng puso.
Ganito naman ang sinabi ni Badayos (1998) kaugnay ng ikatlong
pangangailangan: … huwag pa rin nating kalilimutan ang pagiging malikhain. Isang pambihirang katangian ng guro ang pagiging malikhain. Ito’ isang katangiang dapat taglayin ng bawat guro upang ang pagtuturo at pagkatuto ay maging magaan, mabilis, makahulugan, mabisa at kasiya-siya.
Samantala, kaugnay ng ikaapat at ikalima ay ganito ang sinabi ni Garcia
(2003): … hindi totoong ganoon lamang kadali ang magturo ng panitikan. Kung kinikilala natin ang panitikan ay buhay, aba naman, huwag tayong manira ng buhay sa pamamagitan ng maling pagpapakilala nito sa ating mga tinuturuan. Maging sensitib at handa muna [tayo] bago [natin] salungatin ang agos ng buhay!
4. Ano-ano sa palagay mo ang mga problemang kinakaharap ng isang guro ng panitikan? Paano mo ito lulutasin?
Gaya o maaaring katulad ng mga nasasaad na tagubilin sa tanong #(blg.) 2, ang mga sumusunod ay ilan lamang sa mga suliraning posibleng kinakaharap ng sinumang guro sa panitikang Filipino, at ang ilang mga posible ring napapanahong solusiyong nauukol dito:
a. Ang proseso ng pagtuturo-pagkatuto ay monopolisado ng guro.
Ibig sabihin lamang nito na ang pagtuturo ng panitikan sa mataas na paaralan ay kailangan maging interaktib at kolaboratib. Hindi kinakailangang monopolisado ng guro ang pagtuturo at pagkatuto ng kanyang mga mag-aaral. Kung gayon, sa layon nito, pinalalawak nito ang interaksiyong pangklase sa pagitan ng guro at mga mag-aaral, ngayo’y kailangang magkaroon din ng malawak at makabuluhang interaksiyon ang mag-aaral sa kapwa mag-aaral, ang mga mag-aaral sa teksto at maging ang mag-aaral sa komunidad.
Wika nga ni Garcia (2003), nalipasan ka na ng panahon kung laging ikaw ang bida sa iyong klase. Ang prinsipyong ito, ayon pa rin kay Garcia, ay nakabatay sa mga sumusunod na paniniwala.
1. Hindi monopolisado ng guro ang karunungan at kaalaman.
2. Ang estudyante ay isang nilikhang nag-iisip at nagsasaliksik, kung kaya’t may nalalamang hindi natin alam.
3. May malaking bagay na nawawala kung aariin nating ganap ang mga kaalamang lagpas sa ating pinag-aralan o espesyalisasyon.
Kaya nga, ito ang payo ni Garcia (2003): Tulad ng isang tunay na artista, nararapat lamang na gumanap tayo ng iba’t ibang papel sa loob ng klasrum upang bigyang-hamon hindi lamang ang ating mga sarili kundi (upang) mabigyan din ng ibang perspektib ang ating mga estudyante.
Paano ito isasagawa sa klasrum? Matalinong pagpili ng estratehiya ang sagot dito. Ang kailangan lamang ay pagpili ng angkop na mga estratehiya sa isang partikular na akda at paggamit ng barayti ng mga ito upang ang klase sa panitikan ay hindi maging kabagut-bagot at labis na prediktabol sa mga mag-aaral.
b. Paglalapat ng teoryang pampanitikan sa bawat akdang tatalakayin
Isa pang kapansin-pansing katangian ng inilahad na proseso ay ang paglalapat ng tiyak na teoryang pampanitikan sa bawat akdang tatalakayin sa klase. Ano kung gayon ang implikasyon nito? Ibig sabihin lamang nito na kailangan maging ganap na pamilyar ang bawat guro sa panitikan sa bawat teoryang ilalapat sa klase. Batid kong isa ito sa mga sabdyek natin sa kolehiyo noong tayo’y nag-aaral pa lamang. Balik-aralan natin ito kung kinakailangan. Marami nang mga aklat, babasahin at artikulong nailathala tungkol sa paksang ito.
Makatutulong sa atin kung babasahin natin ang mga iyon nang sa gayo’y magkaroon ng direksiyon ang pagsusuri sa bawat paksa, hindi iyong parang padamput-dampot lamang tayo ng mga tanong sa hangin.
Makatutulong sa atin kung babasahin natin ang mga iyon nang sa gayo’y magkaroon ng direksyon ang pagsusuri sa bawat paksa, hindi iyong parang padamput-dampot lamang tayo ng mga tanong sa hangin.
c. Ang guro ay hindi mulat sa paglinang sa higher order thinking skills ng mga mag-aaral. Wala, kulang sa kaalaman o marahil ay walang pakialam sa kapakinabangan ng BLOOM’S TAXONOMY.
Pokus sa Pagsusuri ng mga Akdang Pampanitikan. Sa kurikulum sa batayang edukasyon,sa mga sinabi pa rin ni Bernales, binigyang-diin ang paglinang sa higher-order thinking skills (HOTS). Kaugnay nito, makatutulong marahil kung ating babalikan ang taksonomi ni Benjamin Bloom (1984) sa pagkakategorya ng lebel ng abstraksiyon ng mga tanong na karaniwang ginagamit sa anumang educational setting o kung tawagin natin ay kaligirang pampagkatuto. Ang taksonomi ni Bloom ay nagbibigay ng kapaki-pakinabang na estruktura kung paano makakategorya ang mga tanong pantalakayan at pampagsusulit. Ang aking paniwala kasi ay ito: Kung madedetermina ng guro ang mga tanong na nakapaloob sa bawat partikular na lebel kaugnay ng isang leksyong pampanitikan, hindi na magiging mahirap para sa kanya ang pagpili ng angkop na estratehiyang kanyang gagamitin.
Sa pagsusuri ng mga akdang pampanitikan, mahalaga ang taksonomi ni Bloom at maging ang sining ng pagtatanong ng guro. Kaugnay nito, pansinin natin ang paglalarawan ng Manwal na Operalisasyon ng BEC sa tatlong antas na pagsusuri:
… [Ang] pagsusuring panlinggwistika…ay ibabatay sa mga tiyak na elementong ponemiko tulad ng sukat/tugma, pag-uulit ng mga salitang pantig, letra, onomatopeya. Sa bahaging ito, masusuri ang akda batay sa mga ibig sabihin ng salita (pamimili ng salita, pahiwatig ng kapangyarihan ng salita, pag-aagawan ng kahulugan ng salita, etimolodyi ng salita). Sa bahagi ring ito maaaring suriin ang akda batay sa pagkakabuo ng mga pangungusap (haba, ikli, pag-uulit, pagbabagu-bago).
Sa pagtalakay naman ng akda sa aspektong pagsusuring pangnilalaman, susuriin ang akda batay sa mga nais sabihin nito, sa mga tiyak na tradisyunal na elemento, pagtukoy sa bisa ng akda sa lipunan (kamalayang panlipunan).
Sa pagsusuring pampanitikan, ang akda ay susuriin batay sa mga tiyak na teorya, pamantayan sa pamumuna, katawagang pamapanitikan at ugnayan at pagkakaayos ng mga tiyak na elemento ng akda.
4. Ano ang pagkakaiba ng mga sumusunod na anyo ng pantikan?
a. tula b. Maikling Kuwento c. Nobela d. Dula
Panimulang pagtalakay:
Ang mga sumusunod na impormasiyon hinggil sa mga uri ng panitikan ay mula sa Wikipedia, Ang Malayang Ensiklopedya, at WikiFilipino, Para sa Filipino, na kinalap naman mula sa mga sangguniang tulad ng mga sumusnunod:
Sauco, Consolacion P., Nenita P. Papa, at Jeriny R. Geronimo. Panitikan ng Pilipinas.
The New Book of Knowledge (Ang Bagong Aklat ng Kaalaman), nasa wikang Ingles,
Grolier Incorporated, 1977
Sa pinakapayak na paghahati, dalawa ang uri ng panitikan: ang mga kathang-isip (Ingles: fiction) at ang mga hindi kathang-isip (Ingles: non-fiction) na mga sulatin at babasahin. Ginagamit ng mga manunulat ang kanilang imahinasyon para sa pagsulat ng mga akdang bungang-isip lamang. Umiimbento sila ng mga kathang-isip na mga tauhan, pangyayari, sakuna, at pook na pinangyahrihan ng kuwento para sa kanilang mga prosang katulad ng mga nobela at maikling kuwento.
Para sa pangalawang uri ng panitikan, bumabatay ang may-akda sa mga tunay na balita at iba pang kaganapan, ayon sa kaniyang mga kaalaman hinggil sa paksa. Pinipilit dito ng manunulat na maging tumpak sa mga detalye ng mga pangyayari. Hindi gawa-gawa lamang ang nakakaingganyong kuwento. Kabilang sa mga hindi-bungang-isip na mga sulatin at babasahin ang mga talambuhay, awtobiyograpiya,talaarawan, sanaysay, at mga akdang pang-kasaysayan.
Anyo ng Panitikan
Ayon sa Anyo. Ang panitikan ay nahahati sa tatlong uri. Ito ang patula, patuluyan at patanghal.
Patula
Nasa anyong patula ang panitikan kung saknungan ito at may taludturan. Katangian ng mga taludtod ng mga tula ang pagkakaroon ng bilang at sukat ng mga pantig at ang pagkakatugma-tugma o pagkakasintunug-tunog ng mga pantig. Subalit mayroon din namang mga panitikang patulang tinatawag na Malaya sapagkat walang bilang, sukat, tugmaan, at pagkakasintunugan ng mga pantig ng taludtod. Mayroong apat na uri ang anyong patula: tulang pasalaysay, tulang paawit o tulang liriko, tulang dula o tulang pantanghalan, at tulang patnigan. May mga uri rin ang bawat isa sa mga ito:
Naglalarawan ang tulang pasalaysay ng mga tagpo at pangyayaring mahahalaga sa buhay ng tao. Mayroon itong tatlong mga uri: angepiko, ang awit at kurido, at ang balad.
May anim na uri ang tulang paawit o tulang liriko: awiting-bayan, soneto, elehiya, dalit, pastoral, at oda.
May limang uri naman ang tulang dula o tulang patanghal: ang komedya, trahedya, parsa, saynete, at melodrama.
May tatlong uri rin ang tulang patnigan: ang karagatan, duplo at balagtasan.[3]
Patuluyan
Tinatawag na patuluyan ang anyo ng panitikan kung kagaya lamang ng sa pang-araw-araw na paglalahad ang takbo ng pananalitang ginamit ng may-akda. Nahahati sa mga talata o talataan ang mga bungkos ng pangungusap at hindi pasaknong.
Ilan sa mga uri ng anyong patuluyan ang maikling kuwento, sanaysay, nobela o kathangbuhay, at kuwentong bayan. Kinabibilangan ang mga kuwentong bayan, ng alamat, mulamat o mito, pabula, kuwentong kababalaghan, kuwentong katatawanan, at palaisipan.
Patanghal
Tinataguriang patanghal ang anyo ng panitikan kung isinasadula ito sa mga entablado, mga bahay, mga bakuran, mga daan, o sa mga naaangkop na mga pook. Mayroon itong mga sangkap na diyalogong nasusulat na maaaring patula o kaya patuluyan ang anyo. Mayroon din itong mga yugto na bumibilang mula sa isa magpahanggang tatlo. Binubuo ng tagpo ang bawat yugto. Sa moro-moro, na isang halimbawa ng panitikang patanghal, tinatawag na kuwadro ang tagpo. Kinakailangang ipalabas ito sa isang tanghalaan o dulaan upang matawag na patanghal.
Kaya, kung susumahin, ang panitikan ay nahahati lamang sa dalawang pangunahing anyo. Ito ay maaaring patuluyan o patula. Nagkataon lamang na, dahil sa pagdaan ng mga panahon, simulang nagsipagsulputan na ang ilan pang masasabing makabagong anyo ng panitikan tulad ng dula na panteatro o pampelikula, ngunit masasabing ang mga naging saligan nito ay unang dalawang anyong nabanggit.
Pangalawang Pagtalakay
Tula
Ang tula ay anyo ng panitikang lunsaran sa pagpapahayag ng damdamin ng isang tao; binubuo ng mga saknong at ang mga saknong ay binubuo ng mga taludtud. Ito ay pagpapahayag ng magagandang kaisipan at pananalita sa pamamagitan ng mga taludtod. Ang kalipunan ng mga taludtod ay tinatawag na taludturan o saknong.
Nobela
Nobela o kathambuhay- isang mahabang kuwentong piksyon na binubuo ng iba't ibang kabanata. Mayroon itong 60,000-200,000 salita o 300-1,300 pahina. Noong ika-18 siglo, naging istilo nito ang lumang pag-ibig at naging bahagi ng mga pangunahing literary genre. Ngayon, ito ay kadalasan may istilong artistiko at isang tiyak na istilo o maraming tiyak na istilo.
Ang nobela, idagdag pa, ay isang masining na sangay ng panitikan na naglalahad o naglalarawan ng mga pangyayaring nagaganap sa buhay na umiikot ayon na rin sa mga karanasan ng tao sa kanyang sarili at sa kanyang kapaligiran.
Gaya ng nabanggit, ito’y tinatawag na kathambuhay sa dahilang katha o likha ito ng manunulat at buhay sapagkat ang mga kasaysayang inilalahad ay mga pangyayaring mamamasdan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao sa mundo. Sa nobela matutunghayan ang iba’t ibang takbo ng buhay ng tao, halimbawa, kung papaano nabaliw ang isang ina dahil sa pagkawala ng kanyang anak, kung papaano, sinuong ang hirap ng buhay sa lunsod ng isang probinsyano para hanapin ang kanyang pinakamamahal, at iba pa.
Sa nobela, maraming pangyayari ang inilalahad, samantalang sa maikling kuwento, iisang pangyayari lamang ang inilalahad. Pero ang mga bahagi, sangkap o elemento ng nobela at maikling kuwento ay magkatulad. Parehong may balangkas ang maikling kuwento at nobela. Dalawa ang maaaring maging balangkas. Ito ay ang linear o kumbensyonal at circular o paikot-ikot.
Ang maikling kuwento at nobela ay may linear o kumbensyonal na balangkas kung ito ay may kaayusang Simula-Gitna-Wakas. Ito ang karaniwang nakagawian ng mga Filipinong manunulat. Sa balangkas na ito, kapag nabasa mo na ang simula, ang wakas ay kadalasa’y madali nang mahulaan.
Circular naman o paikut-ikot ang balangkas ng isang kuwento o nobela kung
napag-iiba-iba ang kaayusan ng mga bahagi nito. Halimbawa, Gitna-Simula-Wakas o
kaya’y Wakas-Simula-Gitna, o iba pang ayos. Sa kaayusang ito, kung hindi gaano
bihasa ang mambabasa, malilito siya sapagkat hindi niya malaman kung saan ang
umpisa at dulo ng pangyayari.
Ang isang nobela ay may mga katangiang dapat taglayin. Ito ay ang mga sumusunod:
1. Maliwanag at maayos na pagsulat ng mga tagpo at kaisipan.
2. Pagsaalang-alang ang kailangan na kaasalan.
3. Dapat ay kawili-wili at pumupukaw ito ng damdamin.
4. Pumupuna sa lahat ng larangan sa buhay, sa mga aspekto ng lipunan tulad
ng gobyerno at relihiyon.
5. Malikhain ito’t dapat maging maguniguning inilalahad.
6. Tumutukoy sa iisang ibig mangyari ang balangkas ng mga pangyayari.
Masining ang nobela kung mahusay ang pagkakahanay ng mga pangyayari, buo ang pagkakalarawan sa mga pagkatao ng mga tauhan na karaniwang umaantig sa damdamin at kumikintal sa isipan ng mga mambabasa. Magagaling ang mga nobelang nabibilang sa uring ito sapagkat hindi lamang ang paksa ang binibigyang-tangi, gayundin ang kawalang-hanggan nito.
Malayunin ang nobela kung ang pinakamimithing layunin o simulain ng nobelista
ang pinahahalagahan o pinangingibabaw sa kuwento o sa tauhan. Ang mga layuning ito
ay higit sa buhay na kinalalagyan o sa bansang kinamumulatan.
Maikling Kuwento
Pangkalahatan, ito ay isang maigsing salaysay hinggil sa isang mahalagang pangyayaring kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan at may iisang kakintalan o impresyon lamang. Isa itong masining na anyo ng panitikan. Tulad ng nobela at dula, isa rin itong paggagad ng realidad, kung ginagagad ang isang momento lamang o iyong isang madulang pangyayaring naganap sa buhay ng pangunahing tauhan.
Ang maikling kuwento ay maituturing na isang makabagong sangay ng panitikan na sadyang kinakathang masining upang madaling pumasok sa isip at damdamin ng magbabasa ang isang pangyayari sa buhay na inilalarawan sa kuwento.
Mga bahagi at sangkap o elemento ng maikling kuwento
Ang maikling kuwento ay may simula, gitna at katapusan. Sa simula matatagpuan ang tatlong mahahalagang sangkap o elemento: ang tauhan na ipinakikilala ayon sa kaanyuan o papel na gagampanan, halimbawa, ang bida at kontrabida; ang tagpuan na pangyayarihan ng aksyon o insidente na naghahayag ng panahon, halimbawa, kung tag-init, tag-ulan, oras at lugar, at ang sulyap sa suliranin, na magpapahiwatig sa magiging problemang kakaharapin ng pangunahing tauhan o ng tanging tauhan. Sa gitna, tatlo rin ang sangkap. Ito ay ang sumusunod: ang saglit na kasiglahan, na nagpapakita sa panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang nasasangkot sa problema; ang tunggalian na tahasan nang nagpapakita ng labanan o pakikibaka ng tanging tauhang inilalahad at ito ay maaaring ang kanyang pakikipagtungali sa sarili, sa kapwa, sa kalikasan; at ang kasukdulan, ang pinakamadulang bahagi ng kuwento kung saan iikot ang kahihinatnan ng tanging tauhan, kung ito ay kasawian o tagumpay.
Sa gitna, tatlo rin ang sangkap. Ito ay ang sumusunod: ang saglit na kasiglahan, na nagpapakita sa panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang nasasangkot sa problema; ang tunggalian na tahasan nang nagpapakita ng labanan o pakikibaka ng tanging tauhang inilalahad at ito ay maaaring ang kanyang pakikipagtungali sa sarili, sa kapwa, sa kalikasan; at ang kasukdulan, ang pinakamadulang bahagi ng kuwento kung saan iikot ang kahihinatnan ng tanging tauhan, kung ito ay kasawian o tagumpay.
May mga ibang kuwento na hindi na winawakasan at wala ang dalawang huling sangkap nito. Iniiwan na lamang itong bitin sa kasukdulan at hinahayaan na lamang ang magbabasang humatol o magpasya sa dapat na kahinatnan nito. Mapaghamon ang ganitong wakas sa isip ng mga mambabasa. Parang kabilang na rin sila sa mga saksi sa kuwento.
Dula
Ayon sa WikiFilipino, Para sa Filipino, isang sayt sa internet, ang nagsabing, ang dula ay isang uri ng panitikan. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang dula ay isang uri ng panitikang ang pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Mauunawaan at matutuhan ng isang manunuri ng panitikan ang ukol sa isang dula sa pamamagitan ng panonood.
Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa totoong buhay maliban na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.
Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip. Ang iskrip ng isang dula ay iskrip lamang at hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong pinanonood na sa isang tanghalan na pinaghahandaan at batay sa isang iskrip.
Ang tagpo ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan.
Ang dula ay mayroon ding sangkap.Ito ay simula, gitna, at wakas.
Simula - mamamalas dito ang tagpuan, tauhan, at sulyap sa suliranin. Gitna - matatagpuan ang saglit na kasiglahan, ang tunggalian, at angkasukdulan. Wakas - matatagpuan naman dito ang kakalasan at ang kalutasan.
5. Bigyan ng reaksiyon ang pelikulang “Bulaklak ng Maynila”. Naaangkop ba ang naturang pelikula na ipanood sa mga mag-aaral sa sekondarya? Supurtahan ang iyong sagot.
Tatlong taon na akong nagtuturo ng asignaturang Filipino (Wika at Panitikan). At sa tatlong taon na ito, napatunayan kong talagang magkaugnay/nagtutulungan ang dalawang disiplina, ang Filipino at ang Araling Panlipunan, sa kalinangan o paghubog ng kamalayan ng mga mag-aaral hinggil sa mga usaping panlipunan.
Kaya naman, tuon sa pagtuturo ng Filipino sa konteksto ng Araling Panlipunan, kahit na nagsisilbing pamukaw-paningin at tigmak sa mensahe sang-ayon sa mga masasalimuot na pangyayari sa ating kasalukuyang lipunan ang pelikulang Bulaklak ng Maynila, hindi pa rin maikakaila ang pagkakaroon nito ng mga eksenang hindi aakma sa kamalayan ng mga mag-aaral sa sekondarya.
Sabihin man nating ito ay isa nang lunsaran upang bigyang daan ang mga kaisipan patungkol sa isyu ng Sex Education, makatwiran pa ring panaligan ang katotohanang hindi ito angkop sa pagtuturo at pagkatuto ng mga mag-aaral.
Ngunit, kahit na napakaganda ng ganitong layuning paglayo ng mga panuuring hindi angkop sa edad ng mga mag-aaral sa hayskul, hindi pa rin sakop at hawak ng kaguruan ang kalayaan ng mga mag-aral upang tuklasin ang anumang bagay na nasa kanilang mapanuksong kapaligiran. Isa pa’y kahit ganito ang katotohanan, minumungkahi pa rin sa kahit na sinuman, maging sa mga mag-aaral mismo, o sa mga magulang nila lalo na, na maging mulat sa tamang pagpapahalaga ta paggabay sa lahat ng bagay na nasasaksihan sa tanang buhay ng kanilang mga anak. Ito, ayon kay Nigel Lane, manunulat ng isang artikulo sa net, sinabi niya na:
Parents ought to be the first source of sex education for their children. Don't think that because children can learn about human sexuality in school, your responsibility to teach them about sex has been removed. Especially now that there is confusion as to how to teach human sexuality in school, the parents must be ready to assume the role to educate their children in everything they need to know to understand their sexuality.
Who's better to teach about morality and the ramification of sex and sexuality to your children than you their parents? Often times, the school only teaches about the anatomy of human sexuality and the issue of morality and the taboos related to sex are often placed on the sidelines. This is where you should come in - teach your children their moral obligation when it comes to sex.
Article Source: http://EzineArticles.com/976184
banghay-aralin para sa ina-apat na antas ng mga mag-aral sa sekondarya.
BANGHAY - ARALIN SA PAGTUTURO NG FILIPINO 4
PANUNURING PAMPANITIKAN
IKALAWANG MARKAHAN - IKATLONG LINGGO
I. PAKSA/MGA KASANAYAN/MGA KAGAMITAN
Paksa : Pagsusuri sa Akdang Pampanitikan
Teoryang Klasisismo
Susuriing Genre : Nobela
Halimbawang Akda : Dekada ’70 (Kabanata IV)
Mga Kagamitan : Tape ng “Batas Militar” ng Inang
Laya
Tape ng diyalogo ng pangunahing
tauhan
Kasanayang Pampanitikan : Pagtukoy sa mga bahaging nagpapakita ng makatotohanang paglalarawan sa tao, lipunan
at kapaligiran.
Kasanayang Pampag-iisip : Mapanuring pagpapasya
Halagang Pangkatauhan : Paggalang sa magulang.
II. MGA INAASAHANG BUNGA (BAWAT ARAW)
A. Naisasalaysay ang mga aktwal na karanasan sa akdang tinalakay.
B. Mga Layuning Pampagtalakay
B.1. Pagsusuring Panlinggwistika
Nasusuri ang pagkabuo ng salita batay sa ipinakahulugan nito.
B.2. Pagsusuring Panglinalaman
Natutukoy ang uri ng tauhang ibig palitawin ng may - akda bilang isang indibidwal.
B.3. Pagsusuring Pampanitikan
Napipili ang mga bahaging nagpapakita ng mga makatotohanang paglalarawan sa tao, lipunan at kapaligiran.
C. Nailalahad ang pansariling panlasa hinggil sa kabuluhan ng akda.
D. Nakakasulat ng isang masining napaglalarawan ng isang ina.
III. PROSESO NG PAGKATUTO
UNANG ARAW
A. Mga Panimulang Gawain
Mungkahing Estratehiya :
1. Pakikinig ng awit – teyp ng “Batas Militar” ng Inang Laya.
Tanong :
• Ano ang ibig ipahatid ng awit?
2. Pangkatang Gawain : Pagpapakita ng sariling interpretasyon sa awiting narinig.
Pangkat 1 : Pagpapakita ng isang senaryo sa awit sa pamamagitan ng “Tableau”.
Pangkat 2 : Pagbuo ng iskit hango sa awit.
Pangkat 3 : Pagbuo ng “mural”.
Pangkat 4 : Paglilikha ng kaisipan mula sa awit.
3. Presentasiyon ng Gawain.
4. Pagkuha ng feedback mula sa mga mag-aaral.
B. Pagpapabasa ng Akda.
Mungkahing Gawain : Dugtungang Pagbabasa
DEKADA ’70
(Ikaapat na Kabanata)
ni Luwalhati Bautista
Ang kabataan ay mulat sa mga suliraning pampolitika at panlipunan sa bansa ngunit hanggang kailan ang kanilng pakikisangkot.
NAKALUBOG ako sa mga kaabalahang napasukan ko ng Disyembre ‘on kaugnay ng nakatakdang kasal nina Gani’t Evelyn, pag-alis ni Em, at Paskong hindi ko na maantala ang pagdating, Kasabay nito’y nagtatangka akong mag-make up kay Gani sa pamomoroblema niya kay Evelyn at mag-make up kay Evelyn na pamomoroblema niya kay Gani. Baya’n mo na nga muna ang ibang anak ko, wala naman akong aalahanin sa kanila. Liban sa nawiwiling umalis si Jason dala ang kanyang bike, wala akong problema sa trese anyos kong ito. Nagkakaro’n nga ng mga aksidente sa bisekleta pero hindi sa subdibisyon namin. Safe sa subdibisyon namin.
At si Bingo? Ayun, do’n na naman siya nagsasaranggola sa bubong nina Lola Asyang. ‘Yan naman ang masama sa isang ‘to, napakahirap pagsabihan! Kabilin-bilinan kong iwasan ang bubong ng may bubong!..
“Bingo!”
“Andiyan na, Mommy!”
Hinatak ni Bingo pababa ang tali ng saranggola niya. Sinundan ko ng tingin ang sinulid papunta sa kakabit na saranggola: hindi ‘yon makulay na triyangulong papel na idinikit sa kawayan at may buntot pa mandin kundi isang kuwadradong pahina ng tila ata diyaryo lang na itinupi sa magkabilang gilid. Kawawa naman ang anak ko, ta-tsati-tsati lang ang saranggola. Pagpunta ko sa supermart, o dapat siguro, obligahin ko si Jules na igawa siya ng guryon.
Dati namang matiyaga si Jules kay Bingo. Pero lately yata ay lagi siyang may lakad. Pag nasa bahay naman ay nakakulong sa kuwarto. Lagi niyang sinasabi pag sinusundan siya ni Bingo: teka, mamaya na. Marami ‘kong assignment.
Baka naman sumusobra na’ng mga aralin ni Jules, a! Kung ba’t naman kasi sinabi nang h’wag mag-full load…
Gumewang-gewang ang saranggola ni Bingo, nawalan ng panimbang, at bumulusok sa harap ko. Sumabit ‘yon sa bakod ni Lola Asyang. Tinakbo ko ‘yon, sinambilat para pawalan, di sinasadyang nasabayan ng hatak ni Bingo, at napilas ‘yon at naiwan sa kamay ko. Nabilad sa mata ko ang pangmukhang mga salita sa manipis na puting papel, isang inimprentang balita pala ng leaflet na may titulong “Ang Bayan”.
Ang bayan… hindi na ‘ko tanga ngayon. Alam kong official paper ‘yon ng Communist Party of the Philippines. Kinalabutan ako. Kanino ‘to? Sa’n ‘to nakuha ni Bingo?
Nakababa na si Bingo mula sa bubong ni Lola Asyang.
“Tapon mo na, Mom! hiyaw niya. “ Sira na yan” dala ang sinulid na pauwi na siya.
“Bingo!”
Huminto si Bingo. Takbo ko halos palapit.
“San mo nakuha ‘to? Kanino to?”
Nagtaka siya. “Bakit?”
“Basta! Sa’n mo nakuha ‘to?
“Sa ‘tin.”
“Sa’ng lugar sa ‘tin?”
“Sa kuwarto ni Kuya Jules!”
Pero kanina ko pa naman talaga alam, na walang panggagalingan ang babasahing ‘to kundi si Jules lang!
Nakaramdam ako ng paglalatang loob, ng matindi pero kauna-unawang pagkagalit ng isang ina.
NGAYO’Y kaharap ko na, eto lang sa ibabaw ng mesang sulatan ni Jules, ang mga karugtong ng papel na hawak ko, Page 2, sabi sa ulunan ng anim na pahinang papel na pinagkabit lang ng staple wire.
Binuklat ko ang mga kasamahan pa ng babasain na nasa mesa ni Jules . Liberation, isa pa ring newsletter. Photocopy ng ilang pahina ng Southeast Asia Chronicle. Kinopyang pahina ng Newsweek. Pawang may laman na titulo pa lang ay halata mo nang tumutuligsa sa batas militar, pumupuna sa ilang personahe ng gobyernong Pilipino, o tumatalakay sa pagkakatatag ng tinatawag nilang National Democratic Movement.
Ano ang ibig sabihin, may mga kopya nito sa pag-iingat ni Jules? “Come on, Amanda”; sabi ko sa sarili. Walang masama diyan, kung sa Newsweek ay t’yak na babasahing nagkalat lang sa downtown. Kung Southeast Asia Chronicle ay paniguradong nakapasok lang dito dahil may permiso ng gobyerno.
Pero, Ang Bayan? Hindi yata ako naniniwalang legal ‘to.
Malay mo, baka naman pinapayagan na rin ‘tong gobyerno para pasinungalingan ang bintang na wala na tayong press freedom.
H’wag kang tanga. Alam mong hindi basta magkaroon niyan si Jules!
Kinakabahan talaga ‘ko. Baka may iba na namang ginagawa si Jules.
Kakausapin ko siya.
Pero makikinig ba naman sa ‘kin yon?
Dapat, ‘yong ama niya’ng kumakausap sa kanya.
Pero hindi mahilig si Julian sa mga usapang pampulitika. Kung engineering pa sana ‘yon!
Kahit na. Basta kailangang kausapin niya si Jules!
Pero sabi ni Julian, “Loko talaga ‘yang anak mong ‘yan, e”
“Yan lang ba’ng sasabihin mo, loko ‘yong anak ko?”
Huminga nang malalim si Julian. “Nagbabasa lang naman ang anak mo, ano’ng masama ro’n? Estudyante ‘yong bata, gustong matuto. Pero so far, nananahimik na’ng mga estudyante, di ba? Wala nang mga rally-rally. Pagsasabihan ko’ng anak mo pag may dapat na ‘kong sabihin!”
“Julian …”
“Amanda, if you don’t mind … I’ve got work to do! Meaning, tapos na’ng usapan namin.
Pero di pa rin ako mapakali. At ipinasiya kong kahit ako, kakausapin ko si Jules.
Pero kailangan, alam ko’ng sasabihin ko sa kanya. Kailangan, matiyak ko muna na subersibo nga ang mga babasahing ‘to.
Kailangan, basahin ko muna ‘to.
“Hindi ang mga miyembro ng oil producing and exporting countries ang nagtatakda ng sobrang pagtaas ng presyo ng langis kundi ang mga oil companies na karamihay pag-aari ng Amerika.
Nangunot ang noo ko. Teka, ano ang subersibo rito?
“Kung ang isang bariles ng langis ay halagang sampung dolyar bago nag-1973, ang isang $1 ay napupunta sa bansang nagluluwas ng langis at samantalang ang $9 ay pinaghahatian ng mga langis at gobyerno ng kanya-kanyang bansa.
Hindi ko na pinag-iisipan kung ganon nga ba ‘yon.
Titulo: “Nalulugi Nga Ba ang mga Kompanya ng Langis?”
“Nangunguna ang Exxon sa mga industrial empires sa Estados Unidos.
“Ang Exon, Gulf Oil at Mobil ay lagi nang nasa top 10 earners ayon sa Fortune Magazine, simula no’ng 1955.
“Nangunguna ang mga kompanya ng langis sa top 500 companies sa Estados Unidos.
Listahan ng mga tubo ng mga kompanya ng langis na pag-aari ng America, umaabot sa isang bilyong dolyar isang taon?
Ang tala sa ibaba ay ilan lang sa listahan ng mga empresang may dayuhang kapital (mula sa iba pang newsletter);
San Miguel Corp – Major Investors: Soriano, USA
Pepsi-Cola – Pepsi Cola International, USA
Carnation, Phil – Carnation, USA
Kraft Foods, Inc. – Kraft, USA
Purefoods Corp – Hormel International, USA
Ilan lang ‘yon. May kasunod pa ‘yon.
Sila ang tinatawag na mga multinational companies sa Pilipinas.
“Nagpapasok sila rito ng maliit na kapital at nangungutang ng bilyun-bilyong piso sa mga banko sa Pilipinas para makapagtayo ng negosyo rito. Dito rin nila ibenenta ang kanilang produkto pero ang daan-daang milyong piso na tinutubo ng kanilang mga kompanya ay inuuwi nila pagkatapos sa kanilang mga bansa.
Nag-isip ako. Hindi yata tama ‘yon, ano?
Uutangin nila ang pera natin, pagtutubuan sa atin, sa ilalabas ng bansa natin. Maghihirap nga tayo pag ganito nang ganito.
O baka naman ito na ang sinasabi ng mga aktibista na paghahakot ng Amerika sa kabuhayang-bansa ng Pilipinas?
Walang subersibo dito. Bakit magiging subersibo ang katotohanan?
Anu’t anuman, ang ibang artikulo ay kinabasahan ko na ng salitang one-man rule, puppetry, at dictorship. Ng NPA at rebolusyon. Sa ilalim ng batas militar huhulihin ka na niyan.
GABI na’y naro’n pa rin ako sa sala at naghihintay sa pagdating ni Jules, sa lugar na bahagya nang maabot ng ilaw sa komedor na siya kong iniwang bukas. Hindi sa ano pa mang pandramatikong epekto kaya pinatay ko ang ilaw sa sala.
“Nasisilaw lang ako sa pagkakahiga.”
“Ba’t diyan ka nakahiga?” usisa sa ‘kin ni Julian nang madaanan niya ‘ko.
“Hinihintay ko si Jules.”
“Darating din ‘yon”
Nagkibit lang siya ng balikat at pumasok na sa kuwarto.
Narinig ko ang maingat na pagbukas ng pinto kasunod ng klik ng susian.
“Ikaw na ba ‘yan, Jules?
“Hintakot ang sagot. “Bingo, Mom.”
Napabalikwas ako. “Bingo, ano pang ginagawa mo sa labas?”
“Narito na po ako sa loob.”
“Akyat na, sulong! At may dala ka pa manding susi!”
Dali-daling umakyat na nga si Bingo.
Pumalo ang pendulum ng relo. Labing isang ulit. Alas-onse na. Sus, mam’ya lang ay curfew na. Baka naman itong si Jules e hindi na naman uuwi!
Ilang ulit na niyang ginagawa ‘yong hindi pag-uwi. Tatawag na lang siya sa telepono. Mom, aabutan na ko ng curfew. Dito na ‘ko matutulog kina Danny.” O Luis. Minsa’y Tasyo.
Hindi ko nga pala naitatanong kung sinu-sino ang mga ‘yon. Bigla’y naisip ko kasunod nito: Oo nga pala, ba’t ni Minsa’y wala siyang sinasabi na do’n naman siya matutulog kina Willy? ‘Yon ang dating best friend niya, a! Nagkadip’rensiyahan kaya sila ni Willy?
Klik ang susian. Bumukas naman ang pinto.
“Jules?”
Sagot: “Mom?”
Nakahinga ‘ko nang maluwag. “Ginagabi ka.”
Wala nang sagot. Ni hindi niya binuksan ang ilaw. Nagtaka ‘ko na hindi man lang siya nagbukas ng ilaw. Dumeretso siya sa silid. Nakapasok na siya sa silid bago man lamang ako nakapagtanong kung kumain na siya.
Nagtaka si Jules. Hindi man, hindi ko naman uumpisahan agad ang pagkausap sa kanya. Itatanong ko lang kung kumain na siya. Ipaghahain ko siya, uupo ako sa harap niya habang kumakain siya. Kakausapin ko muna siya tungkol sa ibang mga bagay.
Kinatok ko ang pinto niyang nakalapat na agad. Pinihit ko pabukas ang seradura.
“Jules?”
Nakaupo siya sa gilid ng kama at nakayupyop ang mukha sa palad. Malungkot ang anyo ng nakalaylay na balikat niya. Nalulon sa tabi niya ang isang tabloid.
Napapagod siya, pasiya ko. Pasiya ko baka wala siya sa mood na makipag-usap. Saglit na nag-alaala ‘ko na baka wala ako sa timing.
Inabot ko ang tabloid. Binuksan. Hindi ito diyaryong Maynila, a Local paper ‘yon ng isang malayong komunidad.
Headline: NPA, NAPATAY SA ENGKUWENTRO
Binalingan ko si Jules. “Napapa’no ka? Masakit ba’ng ulo mo?”
Humikbi siya bilang sagot.
Binitiwan ko nang tuluyan ang tabloid. Hinarap ko na siyang tuluyan. “Jules?”
Nag-angat na siya ng mukha. Makirot at luhaan ang batang mukha ng aking si Jules!
“Bakit?” alalang-alala usisa ko.” Ang’ng nangyari sa ‘yo?”
Umiling siya at nagtangkang makailag. Kinagat niya ng mariin ang labi para pigilan ang isa pang hikbi. Pero hindi na nakapagsinungaling ang latay ng hapdi sa mata niya. Kumibot ang labi niya, Naginginig, at sa katal na boses, sinabi niya ang totoo.
“P-pinatay nila si Willy, Mom! Patay na si Willy!” sabay sabog ng iyak. Pahagulgol. Nakalulunos. Parang bata.
Niyakap ko si Jules. Hindi ko alam kung sinong ang tinutukoy niya, ang naiintindihan ko lang ay patay na si Willy … Si Willy na biglang naalala ko kanina lang… na kaibigan niya, matalik at minsa’y mas kapatid pa kung ituring kaysa kay Gani… pinatay!
1. Pipili ang guro ng mga mag-aaral na gagawa ng dugtungang pagbabasa.
2. Patatatuin sila sa harap ng klase upang dito basahin ang akda.
3. Pagbigayin ang mga mag-aaral ng pamantayan sa wastong pakikinig.
B. Pagbubuod sa Akda.
Mungkahing Istratehiya : “Story Ladder”
PAGSUSURI SA AKDA
IKALAWANG ARAW
A. Panimulang Gawain
Mungkahing Istratehiya : “Formations”
Pagpapabuo ng mga hugis batay sa itinakdang salita.
Pamamaraan :
1. Papangkatin ang klase.
2. Magbibigay ang guro ng mga salita sa bawat pangkat.
3. Iisip o bubuo ng hugis ang mga mag-aaral ayon sa ibig ipahiwatig ng salita.
4. Isisigaw ang salita kapag nabuo na ang hugis.
Pangkat 1 : Pakikibaka
Pangkat 2 : Kapangyarihan
Pangkat 3 : Kulungan
B. Pagtalakay sa Aralin
1. Pangkatang Pagsusuri
Pangkat 1 at 2 : Pagsusuring Panglinggwistika
Mungkahing Istratehiya : Denotasyon / Konotasyon
Pangkat 3 at 4 : Pagsusuring Pangnilalaman
Mungkahing Istratehiya : “Lubos na Pagkilala ng Tauhan”
1. Pangalan __________________________________.
2. Edad ______________________________________.
3. Pinag-aralan ________________________________.
4. Kalagayan sa buhay __________________________.
5. Hanapbuhay ________________________________.
6. Mga Paniniwala______________________________.
Pangkat 5 at 6 : Pagsusuring Pampanitikan
Mungkahing Estratehiya : “Webbing”
Pagpapakita ng mga katotohanag mga katangian ng mga sumusunod:
Tao Lipunan Kapaligiran
B. Pagbabahaginan ng mga kaisipan / kaalaman.
C. Pagkuha ng karagdagang reaksyon mula sa mga mag-aaral.
D. Pagbubuo ng Sintesis
Mungkahing Istratehiya : “Concentric Circles”
Pantulong na
Kaisipan
Punong Kaisipan
IV. EBALWASIYON
PAGPAPAHALAGA SA AKDA
IKATLONG ARAW
Panimulang Gawain
Mungkahing Istratehiya : “Sculpture”
Pagpapabuo sa pamamagitan ng clay ng mensahe o tema ng akdang tinalakay.
Pagpapaliwanag kung bakit ito ang pinili nila.
Pagpapahalaga sa akdang tinalakay.
Pangkatang Gawain
Pangkat 1 at 2 : Pagpapakita ng Pakikisangkot
Mungkahing Istratehiya : “Punto de Vista”
Pamamaraan :
1. Ang mga mag-aaral ang gaganap bilang mga panauhin at tagapagsalita.
2. Hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng kanilang sariling damdamin na para bang sila ang mga tauhan sa kwento. Sila ang magpaplano kung ano ang itatanong at isasagot.
Pangkat 3 at 4 : Pagpapakita ng Paghahambing
Mungkahing Gawain : Paghahambing ng Dekada ’70 sa iba ang pelikulang sinulat ni Luwahati Bautista batay sa mga sumusunod:
Paksa
Tauhan
Mensahe
Pangkat 5 at 6 : Pagpapakita ng Pagtataya
Mungkahing Gawain : Pagpapahanap ng mga bahaging may bisang pandamdamin kaugnay ng mga sumusunod:
Pag-uulat sa klase ng napag-usapan.
Pagkuha ng reaksyon sa mga nakinig.
Pagbibigay ng guro ng karagdagang feedback.
Pagbuo ng Sintesis ng napag-usapan.
Mungkahing Estratehiya : “Caravan”
V. PAGPAPALAWAK NG KARANASAN
PAGLIKHA
IKAAPAT NA ARAW
A. Panimulang Gawain
Mungkahing Gawain : Paggamit ng naka-tape na dayalogo ng pangunahing tauhan (Amanda).
B. Pagpaparinig ng naka-tape na mga piling dayalogo ng ina.
C. Pagbibigay reaksyon ng mga mag-aaral.
1. Anong uri ng ina ang pangunahing tauhan?
2. Ilarawan bilang isang asawa.
3. Nakikisangkot ba siya sa nangyayari sa lipunan?
D. Pagpapapili ng taglay nitong katangian na matatagpuan din sa sariling ina.
E. Pagpapaliwanag ng guro sa magiging gawain batay sa mga sumusunod na pamantayan:
1. Paglalarawan sa sariling ina sa isang masining na pamamaraan.
2. Pagbuo ng komposisyong may 3 talata.
3. Paggawa ng sariling pamagat.
F. Pagpapabasa ng ilang napasimulan.
G. Pagbibigay ng feedback ng guro
H. Pagpapatuloy ng pagsulat sa bahay.
PAGPAPAHALAGA SA ISINULAT
IKALIMANG ARAW
A. Panimulang Gawain
Mungkahing Gawain : Pagpapakita ng mga sumusunod na larawan:
B. Pagbibigay - reaksyon sa mga larawang ipinakita.
C. Pag-uugnay sa isinagawang gawain.
D. Pagpapalitan ng gawain sa napiling kapareha.
E. Pagkuha ng feedback.
• “Ano ang naramdaman habang binabasa ang isinulat na komposisyon ng kaklase?
F. Pagpapabasa sa klase ng ilang kapareha.
G. Pagbibigay-reaksyon
• Angkop ba ito sa ibinigay na pamantayan?
H. Pagbibigay ng guro ng puna sa isinulat ng mga mag-aaral / huling input ng guro
2. Bilang isang guro, talakayin ang dapat taglayin ng isang guro ng Panitikan.
Napakaraming dapat talakayin at pagnilayan hinggil sa mga katangiang dapat taglayin ng isang guro ng Panitikan. Isa pa’y, totoo nga’t sadyang napakaimposible sa isang gurong tulad ko na magtaglay ng mga katangiang inaasahan sa isang tunay na guro ng panitikan kung ni wala man lamang akong hilig sa larang ng pagbabasa. Dahil kung tutuusin, ang simpleng pagakahilig dito ay masasabing isa ng katangiang napakapraktikal sa sinumang individuwal na nasa larang ng panuruan.
Kaya ngayon, sa tulong ng mga sumusunod na impormasiyong nakalap mula sa aking mga pagbabasa ng kung ano-anong dapat basahin sa mga aklatan at sa mundo ng internet, hinggil sa nasabing kapakinabangan, nawa’y makatulong upang ang isang gurong tulad mo rin ay magkaroon ng mga mapanghahawakang gabay sa buhay-guro.
Unang Pagtalakay:
Sa isang pagtalakay mula sa facebook page ni Virgilio S. Almario, kanyang binigyang linaw at diin ang isang katangiang kailangang taglayin ng isang guro upang maging eksperto o maalam ito sa pagbabasa at pagtuturo ng panitikan:
ISANG PANINGING KRITIKAL, ang ugali ng isip at pandamá na huwag masiyahan sa rabaw ng bagay-bagay at huwag basta sumunod sa batas at tuntunin; ang ugaling magnilay bago magsalita, at lalo na bago magpasiya; at kaugnay ng mga ito, ang ugaling magsaliksik at matiyagang magsuri sa kahit gaano kaliit na suliranin; at higit sa lahat, ang ugaling maging bukás sa kabaguhan at kahandaang tumanggap ng pagbabago’t pagwawasto.
ANG TUNGKULIN NG GURO BILANG KRITIKONG FILIPINO ni Virgilio S. Almario
Martes, Oktobre 19, 2010, 2:25n.g.
Ito, ayon pa rin ay Almario, ay agimat laban sa pagiging tamad at konserbatibong guro at talisman laban sa pagiging bulág na tagasunod ng burukrasya. Kung wala ang isang guro ng tinatawag na paninging kritikal, hindi siya kailanman magiging isang mahusay na guro, aniya.
Ipinaliwanag pa rin niya na, sapagkat ang totoo, inaasahan sa isang guro ng panitikan na maging kritiko—maging dalubhasa sa panunuring pampanitikan—upang maging epektibong guro ng panitikan, ang pagiging kritiko ay nagsisimula raw sa pagkakaroon ng paninging kritikal.
Sa kadahilanang ang paninging kritikal ay napakahalaga, inaasahan din na sa kadahilanan na pagpapahalaga sa Panitikang Filipino ang pinakaubod ng kontekstwal na pagtalakay na ito ni Almario, kanyang ipinanunukala ang anumang mabuting kasagutan sa mga tanong na ito:
Patriotismo and nasiyonalismo. 1) Paano natin malilinang ang pagmamahal sa ating bayan kung iskolar nga táyo pero mangmang sa kasaysayan at kulturang Filipino? 2) Paano natin maituturo ang paggálang sa ating sarili kung maliit ang tingin natin sa ating katutubong panitikan? 3) Kung lagi nating ipinagpaparangalan ang katangian ng panitikang banyaga—dahil iyon ang mas alam natin—at puro pintas táyo sa mga tula o kuwentong Filipino?
Kaugnay sa nasasaad na mga tanong, sinabi niya na, hanggang ngayon daw, biktima pa rin táyo ng alindog ng kulturang Amerikano. Kayâ tulad ng mga pensionado at gradweyt sa pagtuturo ng mga Thomasites noong panahon ng Amerikano ay tigib pa rin ang ating utak ng edukasyong kolonyal. Walang remedyo sa problemang ito kundi ang matibay, napakatibay, na pasiya ng guro na maging Filipino sa isip, sa salita, at sa gawa. Kailangan ang gurong may paninging kritikal at Filipino. Hindi lamang siya mahilig magsaliksik at magsuri. Higit siyang mahilig magsaliksik ng panitikang Filipino at mahilig maghanap at magsuri ng katangiang Filipino sa kaniyang binabása at ipinababásang panitikan.
Dagdag niya pa, ayon sa kanyang pala-palagay sa kolonyalismo, na ang kasalukuyang mababàng pagtingin sa sarili nating panitikan ay nakaugat sa kamangmangan, sa totoong kawalan o kakulangan natin ng kaalaman sa ating sariling panitikan.
Gaya ng naging kongklusiyon ni Almario, ninais ko ring ulitin at hiramin muli yaon bilang panapos ko rin sa pagtalakay na ito:
Ngunit tulad ng sabi ko, hindi natin masasalungat ang mga puna laban sa ating panitikan sa isang bandá at hindi rin natin mabibigyan ng wastong pagpapahalaga ang ating panitikan sa kabilâng bandá, kung wala táyong sapat na kaalaman sa sarili nating panitikan.
Sapat at wastong kaalaman ang simula ng paninging kritikal. Sapat at wastong kaalaman sa ating panitikan ang simula ng paninging kritikal at Filipino.
Pangalawang Pagtalakay:
Ayon naman sa isa pa ring sayt sa internet, tinalakay ni Rolando A. Bernales, sa kanyang naisulat na lathalaing Ang Pagtuturo ng Panitikan sa Batayang Edukasyon, kung tutuusin daw, maging ang maraming dalubhasa ay sang-ayon sa pala-palagay na sa mga guro dapat isisi ang kawalan ng interes ng mga mag-aaral sa pagbabasa ng tunay na panitikan, lalo na kung panitikang Filipino ang pag-uusapan. Kung nagbabasa man sila ay sapagkat ipinababasa sa kanila ng guro.
Sa isang panayam ay ganito ang sinabi ni Badayos (1998): … May malaking bagay na nagagawa ang paraan ng pag-aaral at pagtuturo ng panitikan sa ating mga paaralan. Hinayaan nating magdaos ng paligsahan ang mga mag-aaral sa pagsasaulo ng nilalaman ng panitikan. Naging maluwag tayo sa pagsasabing “magaling” sa sinumang makasasagot ng mga tanong na ang simula ay Sino, Ano, Alin, Kailan, Saan tungkol sa itinakdang aralin sa panitikan.
Idinagdag pa ni Badayos ang mga sumusunod na obserbasiyon:
Hindi tumutugon sa tunay na kalikasan ng panitikan ang karaniwang pag-aaral nito. Sa pag-aaral ng isang akdang pampanitikan, malimit nang sinasabi ng guro kung ano ang makikita at madarama sa akda. Ang tungkulin niya na iparanas sa mga mag-aaral ang kabuuan ng akda ay tuluyan nang kinalilimutan. Kung kaya, hindi inirerekomend masyado na ang pagtuturong halos nakagawian na ang pagpapabasa ng isang akdang pampanitikan, na simpleng inaalam lamang ang mga aral na mapupulot dito matapos basahin.
Ayon pa rin sa daloy ng pagtalakay ni Bernales, karaniwan na rin daw yaong ang pilit na pag-ukilkil ng maraming guro sa kaligirang pangkasaysayan ng isang akda at sa talambuhay ng may-akda. Nakalilimutan yata ng marami na ang panitikan ay hindi kasaysayan. Ginugugol nila ang kanilang panahon sa pagtalakay ng pinagmulan ng isang naisulat na akda o ng mga detalye sa buhay ng isang manunulat. Ang mga ganitong guro ay hindi nagtuturo ng panitikan kundi ng kasaysayan. Ito ang dahilan kung bakit ipinayo ni Badayos (1998) na panitikan ang dapat ituro at hindi ang kung ano pa man.
Ganito rin naman ang sinabi ni Sloan (1975) hinggil sa bagay na ito:
Literature must cast off its Cinderella rags. For too long now, it has been a servant in the classroom to teach reading skills, inculcate more values, develop positive concepts, and/or provide insights into the history of the people and other lands. Of course, it is true that literature is useful in doing all of these things and more. But literature is first of all an art and should be taught as literature for its own sake and for its inherent values. Everything else associated with its study is of secondary consideration.
Ilang Panghuling Tagubilin
Ang mga sumusunod ay ilang tagubilin ni Bernales upang mapanaligan ang layuning mapabuti ang pagtuturo ng panitikan:
Ang tanong, Paano nga ba natin mapabubuti ang pagtuturo ng panitikan nang sa gayo’y kawilihan ng mga mag-aaral ang pag-aaral na ito? Anu-ano nga ba ang mga katangiang dapat taglayin ng guro ng panitikan?
Sa pagbabasa-basa ni Bernales ng mga artikulong kaugnay nito, natipon niya ang mga sumusunod na pangangailangan upang maging isang epektibong guro ng panitikan:
1. Pang-unawa, 2. Puso, 3. Pagkamalikhain, 4. Sensitibiti, 5. Kahandaan.
Ganito ang sinabi ni Natividad (Binanggit ni Padolina, 2001) kaugnay sa
unang pangangailangan: …Walang magaling at mahusay na pamaraan sa isang gurong hindi nakakaunawang lubos ng paraang ginagamit… Guro at guro pa rin ang dapat magpakadalubhasa sa pamamaraan upang makinabang ang mga mag-aaral.
Kaugnay ng ikalawang pangangailangan, ganito ang sinabi ni Simbulan
(1998): Hindi natin maituturo ang panitikan sa pamamagitan ng labi lamang, dapat tayong magkaroon ng isang pusong nakauunawa upang makayang pakahulugan ang mga damdamin ng may-akda, ang kanyang hinagpis at kaligayahan, isang pusong maaaring makatarok sa lalim ng kawalang pag-asa sa mga taludtod ng isang makata, masilip ang nakatambad na daigdig ng kagandahan at kapangitan nang buong kaluwalhatian at pagkilala, maunawaan ang kahulugan ng isang hungkag na tagumpay, ang pamumulaklak ng isang pag-ibig at ang mabilis na paglipas nito. Kailangan natin ang puso upang malaman at mapahalagahan ang lahat ng ito. Dapat tayong makinig sa pintig ng karunungan ng puso.
Ganito naman ang sinabi ni Badayos (1998) kaugnay ng ikatlong
pangangailangan: … huwag pa rin nating kalilimutan ang pagiging malikhain. Isang pambihirang katangian ng guro ang pagiging malikhain. Ito’ isang katangiang dapat taglayin ng bawat guro upang ang pagtuturo at pagkatuto ay maging magaan, mabilis, makahulugan, mabisa at kasiya-siya.
Samantala, kaugnay ng ikaapat at ikalima ay ganito ang sinabi ni Garcia
(2003): … hindi totoong ganoon lamang kadali ang magturo ng panitikan. Kung kinikilala natin ang panitikan ay buhay, aba naman, huwag tayong manira ng buhay sa pamamagitan ng maling pagpapakilala nito sa ating mga tinuturuan. Maging sensitib at handa muna [tayo] bago [natin] salungatin ang agos ng buhay!
4. Ano-ano sa palagay mo ang mga problemang kinakaharap ng isang guro ng panitikan? Paano mo ito lulutasin?
Gaya o maaaring katulad ng mga nasasaad na tagubilin sa tanong #(blg.) 2, ang mga sumusunod ay ilan lamang sa mga suliraning posibleng kinakaharap ng sinumang guro sa panitikang Filipino, at ang ilang mga posible ring napapanahong solusiyong nauukol dito:
a. Ang proseso ng pagtuturo-pagkatuto ay monopolisado ng guro.
Ibig sabihin lamang nito na ang pagtuturo ng panitikan sa mataas na paaralan ay kailangan maging interaktib at kolaboratib. Hindi kinakailangang monopolisado ng guro ang pagtuturo at pagkatuto ng kanyang mga mag-aaral. Kung gayon, sa layon nito, pinalalawak nito ang interaksiyong pangklase sa pagitan ng guro at mga mag-aaral, ngayo’y kailangang magkaroon din ng malawak at makabuluhang interaksiyon ang mag-aaral sa kapwa mag-aaral, ang mga mag-aaral sa teksto at maging ang mag-aaral sa komunidad.
Wika nga ni Garcia (2003), nalipasan ka na ng panahon kung laging ikaw ang bida sa iyong klase. Ang prinsipyong ito, ayon pa rin kay Garcia, ay nakabatay sa mga sumusunod na paniniwala.
1. Hindi monopolisado ng guro ang karunungan at kaalaman.
2. Ang estudyante ay isang nilikhang nag-iisip at nagsasaliksik, kung kaya’t may nalalamang hindi natin alam.
3. May malaking bagay na nawawala kung aariin nating ganap ang mga kaalamang lagpas sa ating pinag-aralan o espesyalisasyon.
Kaya nga, ito ang payo ni Garcia (2003): Tulad ng isang tunay na artista, nararapat lamang na gumanap tayo ng iba’t ibang papel sa loob ng klasrum upang bigyang-hamon hindi lamang ang ating mga sarili kundi (upang) mabigyan din ng ibang perspektib ang ating mga estudyante.
Paano ito isasagawa sa klasrum? Matalinong pagpili ng estratehiya ang sagot dito. Ang kailangan lamang ay pagpili ng angkop na mga estratehiya sa isang partikular na akda at paggamit ng barayti ng mga ito upang ang klase sa panitikan ay hindi maging kabagut-bagot at labis na prediktabol sa mga mag-aaral.
b. Paglalapat ng teoryang pampanitikan sa bawat akdang tatalakayin
Isa pang kapansin-pansing katangian ng inilahad na proseso ay ang paglalapat ng tiyak na teoryang pampanitikan sa bawat akdang tatalakayin sa klase. Ano kung gayon ang implikasyon nito? Ibig sabihin lamang nito na kailangan maging ganap na pamilyar ang bawat guro sa panitikan sa bawat teoryang ilalapat sa klase. Batid kong isa ito sa mga sabdyek natin sa kolehiyo noong tayo’y nag-aaral pa lamang. Balik-aralan natin ito kung kinakailangan. Marami nang mga aklat, babasahin at artikulong nailathala tungkol sa paksang ito.
Makatutulong sa atin kung babasahin natin ang mga iyon nang sa gayo’y magkaroon ng direksiyon ang pagsusuri sa bawat paksa, hindi iyong parang padamput-dampot lamang tayo ng mga tanong sa hangin.
Makatutulong sa atin kung babasahin natin ang mga iyon nang sa gayo’y magkaroon ng direksyon ang pagsusuri sa bawat paksa, hindi iyong parang padamput-dampot lamang tayo ng mga tanong sa hangin.
c. Ang guro ay hindi mulat sa paglinang sa higher order thinking skills ng mga mag-aaral. Wala, kulang sa kaalaman o marahil ay walang pakialam sa kapakinabangan ng BLOOM’S TAXONOMY.
Pokus sa Pagsusuri ng mga Akdang Pampanitikan. Sa kurikulum sa batayang edukasyon,sa mga sinabi pa rin ni Bernales, binigyang-diin ang paglinang sa higher-order thinking skills (HOTS). Kaugnay nito, makatutulong marahil kung ating babalikan ang taksonomi ni Benjamin Bloom (1984) sa pagkakategorya ng lebel ng abstraksiyon ng mga tanong na karaniwang ginagamit sa anumang educational setting o kung tawagin natin ay kaligirang pampagkatuto. Ang taksonomi ni Bloom ay nagbibigay ng kapaki-pakinabang na estruktura kung paano makakategorya ang mga tanong pantalakayan at pampagsusulit. Ang aking paniwala kasi ay ito: Kung madedetermina ng guro ang mga tanong na nakapaloob sa bawat partikular na lebel kaugnay ng isang leksyong pampanitikan, hindi na magiging mahirap para sa kanya ang pagpili ng angkop na estratehiyang kanyang gagamitin.
Sa pagsusuri ng mga akdang pampanitikan, mahalaga ang taksonomi ni Bloom at maging ang sining ng pagtatanong ng guro. Kaugnay nito, pansinin natin ang paglalarawan ng Manwal na Operalisasyon ng BEC sa tatlong antas na pagsusuri:
… [Ang] pagsusuring panlinggwistika…ay ibabatay sa mga tiyak na elementong ponemiko tulad ng sukat/tugma, pag-uulit ng mga salitang pantig, letra, onomatopeya. Sa bahaging ito, masusuri ang akda batay sa mga ibig sabihin ng salita (pamimili ng salita, pahiwatig ng kapangyarihan ng salita, pag-aagawan ng kahulugan ng salita, etimolodyi ng salita). Sa bahagi ring ito maaaring suriin ang akda batay sa pagkakabuo ng mga pangungusap (haba, ikli, pag-uulit, pagbabagu-bago).
Sa pagtalakay naman ng akda sa aspektong pagsusuring pangnilalaman, susuriin ang akda batay sa mga nais sabihin nito, sa mga tiyak na tradisyunal na elemento, pagtukoy sa bisa ng akda sa lipunan (kamalayang panlipunan).
Sa pagsusuring pampanitikan, ang akda ay susuriin batay sa mga tiyak na teorya, pamantayan sa pamumuna, katawagang pamapanitikan at ugnayan at pagkakaayos ng mga tiyak na elemento ng akda.
4. Ano ang pagkakaiba ng mga sumusunod na anyo ng pantikan?
a. tula b. Maikling Kuwento c. Nobela d. Dula
Panimulang pagtalakay:
Ang mga sumusunod na impormasiyon hinggil sa mga uri ng panitikan ay mula sa Wikipedia, Ang Malayang Ensiklopedya, at WikiFilipino, Para sa Filipino, na kinalap naman mula sa mga sangguniang tulad ng mga sumusnunod:
Sauco, Consolacion P., Nenita P. Papa, at Jeriny R. Geronimo. Panitikan ng Pilipinas.
The New Book of Knowledge (Ang Bagong Aklat ng Kaalaman), nasa wikang Ingles,
Grolier Incorporated, 1977
Sa pinakapayak na paghahati, dalawa ang uri ng panitikan: ang mga kathang-isip (Ingles: fiction) at ang mga hindi kathang-isip (Ingles: non-fiction) na mga sulatin at babasahin. Ginagamit ng mga manunulat ang kanilang imahinasyon para sa pagsulat ng mga akdang bungang-isip lamang. Umiimbento sila ng mga kathang-isip na mga tauhan, pangyayari, sakuna, at pook na pinangyahrihan ng kuwento para sa kanilang mga prosang katulad ng mga nobela at maikling kuwento.
Para sa pangalawang uri ng panitikan, bumabatay ang may-akda sa mga tunay na balita at iba pang kaganapan, ayon sa kaniyang mga kaalaman hinggil sa paksa. Pinipilit dito ng manunulat na maging tumpak sa mga detalye ng mga pangyayari. Hindi gawa-gawa lamang ang nakakaingganyong kuwento. Kabilang sa mga hindi-bungang-isip na mga sulatin at babasahin ang mga talambuhay, awtobiyograpiya,talaarawan, sanaysay, at mga akdang pang-kasaysayan.
Anyo ng Panitikan
Ayon sa Anyo. Ang panitikan ay nahahati sa tatlong uri. Ito ang patula, patuluyan at patanghal.
Patula
Nasa anyong patula ang panitikan kung saknungan ito at may taludturan. Katangian ng mga taludtod ng mga tula ang pagkakaroon ng bilang at sukat ng mga pantig at ang pagkakatugma-tugma o pagkakasintunug-tunog ng mga pantig. Subalit mayroon din namang mga panitikang patulang tinatawag na Malaya sapagkat walang bilang, sukat, tugmaan, at pagkakasintunugan ng mga pantig ng taludtod. Mayroong apat na uri ang anyong patula: tulang pasalaysay, tulang paawit o tulang liriko, tulang dula o tulang pantanghalan, at tulang patnigan. May mga uri rin ang bawat isa sa mga ito:
Naglalarawan ang tulang pasalaysay ng mga tagpo at pangyayaring mahahalaga sa buhay ng tao. Mayroon itong tatlong mga uri: angepiko, ang awit at kurido, at ang balad.
May anim na uri ang tulang paawit o tulang liriko: awiting-bayan, soneto, elehiya, dalit, pastoral, at oda.
May limang uri naman ang tulang dula o tulang patanghal: ang komedya, trahedya, parsa, saynete, at melodrama.
May tatlong uri rin ang tulang patnigan: ang karagatan, duplo at balagtasan.[3]
Patuluyan
Tinatawag na patuluyan ang anyo ng panitikan kung kagaya lamang ng sa pang-araw-araw na paglalahad ang takbo ng pananalitang ginamit ng may-akda. Nahahati sa mga talata o talataan ang mga bungkos ng pangungusap at hindi pasaknong.
Ilan sa mga uri ng anyong patuluyan ang maikling kuwento, sanaysay, nobela o kathangbuhay, at kuwentong bayan. Kinabibilangan ang mga kuwentong bayan, ng alamat, mulamat o mito, pabula, kuwentong kababalaghan, kuwentong katatawanan, at palaisipan.
Patanghal
Tinataguriang patanghal ang anyo ng panitikan kung isinasadula ito sa mga entablado, mga bahay, mga bakuran, mga daan, o sa mga naaangkop na mga pook. Mayroon itong mga sangkap na diyalogong nasusulat na maaaring patula o kaya patuluyan ang anyo. Mayroon din itong mga yugto na bumibilang mula sa isa magpahanggang tatlo. Binubuo ng tagpo ang bawat yugto. Sa moro-moro, na isang halimbawa ng panitikang patanghal, tinatawag na kuwadro ang tagpo. Kinakailangang ipalabas ito sa isang tanghalaan o dulaan upang matawag na patanghal.
Kaya, kung susumahin, ang panitikan ay nahahati lamang sa dalawang pangunahing anyo. Ito ay maaaring patuluyan o patula. Nagkataon lamang na, dahil sa pagdaan ng mga panahon, simulang nagsipagsulputan na ang ilan pang masasabing makabagong anyo ng panitikan tulad ng dula na panteatro o pampelikula, ngunit masasabing ang mga naging saligan nito ay unang dalawang anyong nabanggit.
Pangalawang Pagtalakay
Tula
Ang tula ay anyo ng panitikang lunsaran sa pagpapahayag ng damdamin ng isang tao; binubuo ng mga saknong at ang mga saknong ay binubuo ng mga taludtud. Ito ay pagpapahayag ng magagandang kaisipan at pananalita sa pamamagitan ng mga taludtod. Ang kalipunan ng mga taludtod ay tinatawag na taludturan o saknong.
Nobela
Nobela o kathambuhay- isang mahabang kuwentong piksyon na binubuo ng iba't ibang kabanata. Mayroon itong 60,000-200,000 salita o 300-1,300 pahina. Noong ika-18 siglo, naging istilo nito ang lumang pag-ibig at naging bahagi ng mga pangunahing literary genre. Ngayon, ito ay kadalasan may istilong artistiko at isang tiyak na istilo o maraming tiyak na istilo.
Ang nobela, idagdag pa, ay isang masining na sangay ng panitikan na naglalahad o naglalarawan ng mga pangyayaring nagaganap sa buhay na umiikot ayon na rin sa mga karanasan ng tao sa kanyang sarili at sa kanyang kapaligiran.
Gaya ng nabanggit, ito’y tinatawag na kathambuhay sa dahilang katha o likha ito ng manunulat at buhay sapagkat ang mga kasaysayang inilalahad ay mga pangyayaring mamamasdan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao sa mundo. Sa nobela matutunghayan ang iba’t ibang takbo ng buhay ng tao, halimbawa, kung papaano nabaliw ang isang ina dahil sa pagkawala ng kanyang anak, kung papaano, sinuong ang hirap ng buhay sa lunsod ng isang probinsyano para hanapin ang kanyang pinakamamahal, at iba pa.
Sa nobela, maraming pangyayari ang inilalahad, samantalang sa maikling kuwento, iisang pangyayari lamang ang inilalahad. Pero ang mga bahagi, sangkap o elemento ng nobela at maikling kuwento ay magkatulad. Parehong may balangkas ang maikling kuwento at nobela. Dalawa ang maaaring maging balangkas. Ito ay ang linear o kumbensyonal at circular o paikot-ikot.
Ang maikling kuwento at nobela ay may linear o kumbensyonal na balangkas kung ito ay may kaayusang Simula-Gitna-Wakas. Ito ang karaniwang nakagawian ng mga Filipinong manunulat. Sa balangkas na ito, kapag nabasa mo na ang simula, ang wakas ay kadalasa’y madali nang mahulaan.
Circular naman o paikut-ikot ang balangkas ng isang kuwento o nobela kung
napag-iiba-iba ang kaayusan ng mga bahagi nito. Halimbawa, Gitna-Simula-Wakas o
kaya’y Wakas-Simula-Gitna, o iba pang ayos. Sa kaayusang ito, kung hindi gaano
bihasa ang mambabasa, malilito siya sapagkat hindi niya malaman kung saan ang
umpisa at dulo ng pangyayari.
Ang isang nobela ay may mga katangiang dapat taglayin. Ito ay ang mga sumusunod:
1. Maliwanag at maayos na pagsulat ng mga tagpo at kaisipan.
2. Pagsaalang-alang ang kailangan na kaasalan.
3. Dapat ay kawili-wili at pumupukaw ito ng damdamin.
4. Pumupuna sa lahat ng larangan sa buhay, sa mga aspekto ng lipunan tulad
ng gobyerno at relihiyon.
5. Malikhain ito’t dapat maging maguniguning inilalahad.
6. Tumutukoy sa iisang ibig mangyari ang balangkas ng mga pangyayari.
Masining ang nobela kung mahusay ang pagkakahanay ng mga pangyayari, buo ang pagkakalarawan sa mga pagkatao ng mga tauhan na karaniwang umaantig sa damdamin at kumikintal sa isipan ng mga mambabasa. Magagaling ang mga nobelang nabibilang sa uring ito sapagkat hindi lamang ang paksa ang binibigyang-tangi, gayundin ang kawalang-hanggan nito.
Malayunin ang nobela kung ang pinakamimithing layunin o simulain ng nobelista
ang pinahahalagahan o pinangingibabaw sa kuwento o sa tauhan. Ang mga layuning ito
ay higit sa buhay na kinalalagyan o sa bansang kinamumulatan.
Maikling Kuwento
Pangkalahatan, ito ay isang maigsing salaysay hinggil sa isang mahalagang pangyayaring kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan at may iisang kakintalan o impresyon lamang. Isa itong masining na anyo ng panitikan. Tulad ng nobela at dula, isa rin itong paggagad ng realidad, kung ginagagad ang isang momento lamang o iyong isang madulang pangyayaring naganap sa buhay ng pangunahing tauhan.
Ang maikling kuwento ay maituturing na isang makabagong sangay ng panitikan na sadyang kinakathang masining upang madaling pumasok sa isip at damdamin ng magbabasa ang isang pangyayari sa buhay na inilalarawan sa kuwento.
Mga bahagi at sangkap o elemento ng maikling kuwento
Ang maikling kuwento ay may simula, gitna at katapusan. Sa simula matatagpuan ang tatlong mahahalagang sangkap o elemento: ang tauhan na ipinakikilala ayon sa kaanyuan o papel na gagampanan, halimbawa, ang bida at kontrabida; ang tagpuan na pangyayarihan ng aksyon o insidente na naghahayag ng panahon, halimbawa, kung tag-init, tag-ulan, oras at lugar, at ang sulyap sa suliranin, na magpapahiwatig sa magiging problemang kakaharapin ng pangunahing tauhan o ng tanging tauhan. Sa gitna, tatlo rin ang sangkap. Ito ay ang sumusunod: ang saglit na kasiglahan, na nagpapakita sa panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang nasasangkot sa problema; ang tunggalian na tahasan nang nagpapakita ng labanan o pakikibaka ng tanging tauhang inilalahad at ito ay maaaring ang kanyang pakikipagtungali sa sarili, sa kapwa, sa kalikasan; at ang kasukdulan, ang pinakamadulang bahagi ng kuwento kung saan iikot ang kahihinatnan ng tanging tauhan, kung ito ay kasawian o tagumpay.
Sa gitna, tatlo rin ang sangkap. Ito ay ang sumusunod: ang saglit na kasiglahan, na nagpapakita sa panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang nasasangkot sa problema; ang tunggalian na tahasan nang nagpapakita ng labanan o pakikibaka ng tanging tauhang inilalahad at ito ay maaaring ang kanyang pakikipagtungali sa sarili, sa kapwa, sa kalikasan; at ang kasukdulan, ang pinakamadulang bahagi ng kuwento kung saan iikot ang kahihinatnan ng tanging tauhan, kung ito ay kasawian o tagumpay.
May mga ibang kuwento na hindi na winawakasan at wala ang dalawang huling sangkap nito. Iniiwan na lamang itong bitin sa kasukdulan at hinahayaan na lamang ang magbabasang humatol o magpasya sa dapat na kahinatnan nito. Mapaghamon ang ganitong wakas sa isip ng mga mambabasa. Parang kabilang na rin sila sa mga saksi sa kuwento.
Dula
Ayon sa WikiFilipino, Para sa Filipino, isang sayt sa internet, ang nagsabing, ang dula ay isang uri ng panitikan. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang dula ay isang uri ng panitikang ang pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Mauunawaan at matutuhan ng isang manunuri ng panitikan ang ukol sa isang dula sa pamamagitan ng panonood.
Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa totoong buhay maliban na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.
Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip. Ang iskrip ng isang dula ay iskrip lamang at hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong pinanonood na sa isang tanghalan na pinaghahandaan at batay sa isang iskrip.
Ang tagpo ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan.
Ang dula ay mayroon ding sangkap.Ito ay simula, gitna, at wakas.
Simula - mamamalas dito ang tagpuan, tauhan, at sulyap sa suliranin. Gitna - matatagpuan ang saglit na kasiglahan, ang tunggalian, at angkasukdulan. Wakas - matatagpuan naman dito ang kakalasan at ang kalutasan.
5. Bigyan ng reaksiyon ang pelikulang “Bulaklak ng Maynila”. Naaangkop ba ang naturang pelikula na ipanood sa mga mag-aaral sa sekondarya? Supurtahan ang iyong sagot.
Tatlong taon na akong nagtuturo ng asignaturang Filipino (Wika at Panitikan). At sa tatlong taon na ito, napatunayan kong talagang magkaugnay/nagtutulungan ang dalawang disiplina, ang Filipino at ang Araling Panlipunan, sa kalinangan o paghubog ng kamalayan ng mga mag-aaral hinggil sa mga usaping panlipunan.
Kaya naman, tuon sa pagtuturo ng Filipino sa konteksto ng Araling Panlipunan, kahit na nagsisilbing pamukaw-paningin at tigmak sa mensahe sang-ayon sa mga masasalimuot na pangyayari sa ating kasalukuyang lipunan ang pelikulang Bulaklak ng Maynila, hindi pa rin maikakaila ang pagkakaroon nito ng mga eksenang hindi aakma sa kamalayan ng mga mag-aaral sa sekondarya.
Sabihin man nating ito ay isa nang lunsaran upang bigyang daan ang mga kaisipan patungkol sa isyu ng Sex Education, makatwiran pa ring panaligan ang katotohanang hindi ito angkop sa pagtuturo at pagkatuto ng mga mag-aaral.
Ngunit, kahit na napakaganda ng ganitong layuning paglayo ng mga panuuring hindi angkop sa edad ng mga mag-aaral sa hayskul, hindi pa rin sakop at hawak ng kaguruan ang kalayaan ng mga mag-aral upang tuklasin ang anumang bagay na nasa kanilang mapanuksong kapaligiran. Isa pa’y kahit ganito ang katotohanan, minumungkahi pa rin sa kahit na sinuman, maging sa mga mag-aaral mismo, o sa mga magulang nila lalo na, na maging mulat sa tamang pagpapahalaga ta paggabay sa lahat ng bagay na nasasaksihan sa tanang buhay ng kanilang mga anak. Ito, ayon kay Nigel Lane, manunulat ng isang artikulo sa net, sinabi niya na:
Parents ought to be the first source of sex education for their children. Don't think that because children can learn about human sexuality in school, your responsibility to teach them about sex has been removed. Especially now that there is confusion as to how to teach human sexuality in school, the parents must be ready to assume the role to educate their children in everything they need to know to understand their sexuality.
Who's better to teach about morality and the ramification of sex and sexuality to your children than you their parents? Often times, the school only teaches about the anatomy of human sexuality and the issue of morality and the taboos related to sex are often placed on the sidelines. This is where you should come in - teach your children their moral obligation when it comes to sex.
Article Source: http://EzineArticles.com/976184
Sabado, Marso 19, 2011
Ang Tunay na Sining ng Pagtula
Paghahanda: Ika-5 ng Pebrero, 2011 RICAFRENTE, LEO B.
Reaksiyong Papel
Filipino 214
PALABAS AT PALOOB: TAMBALANG MUKHA NG PAGTULA
ni Virgilio S. Almario (http://www.facebook.com/notes/rio-alma/palabas-at-paloob-tambalang-mukha-ng-pagtula-ni-virgilio-s-almario/468474210753)
Ang Tunay na Sining ng Pagtula
Ang paguuri-uri ng mga tula at mga paraan ng mismong pagtula mula noon at ngayon ay hindi maitatatwang napakadaling gawain sa isang gurong bihasa na sa larang ng panitikan, higit lalo na kung siya ay sadyang magaling na sa panulaan.
Madali ring sabihin kung ano ang kaibahan ng isang bagay sa isa o iba pang bagay, tulad na lamang kung pag-uusapan ang pagkakaiba ng Balagtasismo sa Modernismong pagtula. Ito ay sa dahilang naiiba ang anyo ng isa sa isa; sa dahilang nagkakaiba ang mga ito sa persepsiyong ibinibigay sa lahat ng antas ng pagkatuto, sa pagpapahalagang pampanitikan at sa kaangkupan ng mga konsepto at konteksto nito sa tunay na kaganapan ng buhay.
Gayunpaman, ang ganitong perspektibo ay patagong sumisikil sa tunay na pag-unawa sa larang ng panulaan. Kinakain nito ang natatanging pagkiling sa retorikal na layunin ng pagtula. Tuloy, ang pang-unawa sa kung ano ang dapat unawain ay naisasakripisyo.
Ngayon, ang mahalaga ay hindi sa kung ano ang mas maganda, hindi rin sa kung ano ang paraan ng pagtula, kung ito ba ay paloob o palabas; lalong hindi rin sa kung ang isa ay sobrang matulain o nananaktak sa kabulgaran ng pagtula at kawalan ng pigil sa pagpasok sa nanunubok na punla ng magulong isipan ng tao. Ang higit na mainam pagtuunan ng pansin ay ang epektong dulot nito sa isip, damdamin at sa kaasalan ng isang nilalang na masaklaw ang pagkaunawa sa buhay at imahinasyon na resulta ng magulong pamumuhay. Ang mahalaga ay ang kaisahan nito sa layunin sa pagpapagitaw ng kapaki-pakinabang na kahulugan at bisang pangkatauhan. Dahil ang tula ay walang pinipiling panahon at dimensiyon. Ito ay subok na pumpon ng katalinghagaan na kinakailangan lamang sisirin ng balintunang kaisipan at paniniwala.
Sang-ayon na rin sa paglilinaw at nagsilbing panawagan ni Virgilio S. Almario sa tunay na mukaha ng pagtula:
Una, nais kong linawin ang hindi ko natukoy noong haka na ang pagtulang palabas at ang pagtulang paloob ay dalawa’t kambal na malikhaing tunguhin sa pagbuo ng tula. Ikalawa, at mahigpit na kaugnay ng una, magkasabay itong sumupling at nilinang sa katutubo’t sinaunang panulaan ng Filipinas. Sa gayon, at ikatlo, hindi wastong ituring na tradisyonal ang isa—ang palabas; at makabago ang ikalawa—ang paloob. Lumitaw na gayon ang aking paraan ng pagtingin sa dalawa bunga ng naganap na diin sa pagtulang palabas sa panahon ng kolonyalismong Espanyol, na ipinagpatuloy ng mga Balagtasista sa unang bahagi ng ika-20 dantaon, at nasalungat lámang sa higit na pagsandig sa pagtulang paloob ng mga Modernista. Kaugnay ng mga paglilinaw na ito, nais kong ipanukala ngayon ang magkaagapay na pagsasaalang-alang sa mga katangian ng dalawa habang sinusundan ang development ng mga ito sa kasaysayan ng panitikan ng Filipinas. ( Almario, 2010)
Reaksiyong Papel
Filipino 214
PALABAS AT PALOOB: TAMBALANG MUKHA NG PAGTULA
ni Virgilio S. Almario (http://www.facebook.com/notes/rio-alma/palabas-at-paloob-tambalang-mukha-ng-pagtula-ni-virgilio-s-almario/468474210753)
Ang Tunay na Sining ng Pagtula
Ang paguuri-uri ng mga tula at mga paraan ng mismong pagtula mula noon at ngayon ay hindi maitatatwang napakadaling gawain sa isang gurong bihasa na sa larang ng panitikan, higit lalo na kung siya ay sadyang magaling na sa panulaan.
Madali ring sabihin kung ano ang kaibahan ng isang bagay sa isa o iba pang bagay, tulad na lamang kung pag-uusapan ang pagkakaiba ng Balagtasismo sa Modernismong pagtula. Ito ay sa dahilang naiiba ang anyo ng isa sa isa; sa dahilang nagkakaiba ang mga ito sa persepsiyong ibinibigay sa lahat ng antas ng pagkatuto, sa pagpapahalagang pampanitikan at sa kaangkupan ng mga konsepto at konteksto nito sa tunay na kaganapan ng buhay.
Gayunpaman, ang ganitong perspektibo ay patagong sumisikil sa tunay na pag-unawa sa larang ng panulaan. Kinakain nito ang natatanging pagkiling sa retorikal na layunin ng pagtula. Tuloy, ang pang-unawa sa kung ano ang dapat unawain ay naisasakripisyo.
Ngayon, ang mahalaga ay hindi sa kung ano ang mas maganda, hindi rin sa kung ano ang paraan ng pagtula, kung ito ba ay paloob o palabas; lalong hindi rin sa kung ang isa ay sobrang matulain o nananaktak sa kabulgaran ng pagtula at kawalan ng pigil sa pagpasok sa nanunubok na punla ng magulong isipan ng tao. Ang higit na mainam pagtuunan ng pansin ay ang epektong dulot nito sa isip, damdamin at sa kaasalan ng isang nilalang na masaklaw ang pagkaunawa sa buhay at imahinasyon na resulta ng magulong pamumuhay. Ang mahalaga ay ang kaisahan nito sa layunin sa pagpapagitaw ng kapaki-pakinabang na kahulugan at bisang pangkatauhan. Dahil ang tula ay walang pinipiling panahon at dimensiyon. Ito ay subok na pumpon ng katalinghagaan na kinakailangan lamang sisirin ng balintunang kaisipan at paniniwala.
Sang-ayon na rin sa paglilinaw at nagsilbing panawagan ni Virgilio S. Almario sa tunay na mukaha ng pagtula:
Una, nais kong linawin ang hindi ko natukoy noong haka na ang pagtulang palabas at ang pagtulang paloob ay dalawa’t kambal na malikhaing tunguhin sa pagbuo ng tula. Ikalawa, at mahigpit na kaugnay ng una, magkasabay itong sumupling at nilinang sa katutubo’t sinaunang panulaan ng Filipinas. Sa gayon, at ikatlo, hindi wastong ituring na tradisyonal ang isa—ang palabas; at makabago ang ikalawa—ang paloob. Lumitaw na gayon ang aking paraan ng pagtingin sa dalawa bunga ng naganap na diin sa pagtulang palabas sa panahon ng kolonyalismong Espanyol, na ipinagpatuloy ng mga Balagtasista sa unang bahagi ng ika-20 dantaon, at nasalungat lámang sa higit na pagsandig sa pagtulang paloob ng mga Modernista. Kaugnay ng mga paglilinaw na ito, nais kong ipanukala ngayon ang magkaagapay na pagsasaalang-alang sa mga katangian ng dalawa habang sinusundan ang development ng mga ito sa kasaysayan ng panitikan ng Filipinas. ( Almario, 2010)
kasaysayn pagsasaling-wika; suliranin sa pagsasalin
Paghahanda: Ika-5 ng Marso 2011 RICAFRENTE, LEO B.
Filipino 215
Pagtalakay: Kasaysayan at mga Suliranin sa Pagsasalin ng mga Tekstong Klasiko
KASAYSAYAN NG PAGSASALING-WIKA SA DAIGDIG
Ayon kay Savory:
Sa Europa, ang kinikilalang unang tagasaling-wika ay si Andronicus, isang Griyego. Isinalin niya nang patula sa Latin ang Odyssey ni Homer.
May isang pangkat ng mga iskolar sa Syria ang nakaabot ng Baghdad sa pagsasalin sa Arabic ng mga isinulat nina Aristotle, Plato, Galen, Hippocrates at marami pang ibang kilalang mga pantas.
Dakong ikalabindalawang siglo sinasabing nagsimula ang pagsasalin ng Bibliya. Sa wikang Aleman, ang kinikilalang pinakamabuting salin ay ang kay Martin Luther (1483-1646). Sa katotohanan ay dito nagsimulang makilala sa larangan ng pandaigdig na panitikan ang bansang Alemanya.
Sa panahon ng unang Elizabeth nagsimula ang pagsasaling-wika sa Inglatera samantalang ang pinakatuktok naman ng larangang ito ay sa panahon ng ikalawang Elizabeth. Ang pambansang diwang nangingibabaw ng panahong iyon ay pakikipagsapalaran at pananampalataya.
Mga Salin ng Bibliya:
1. Aramaic – wika ng kauna-unahang teksto ng Matandang Tipan
2. Griyeyo – salin ni Origen noong ikatlong siglo na nakilala sa Septuagint
3. Latin – salin ni Jerome noong ikaapat na siglo
John Wycliffe – kauna-unahang nagsalin ng Bibliya sa wikang Ingles noong ikalabing
– apat na siglo
Mga Mahahalagang Personalidad, Lugar, Konsepto at Panahon
sang-ayon sa Kasaysayan ng Pagsasaling-wika sa Daigdig:
Adronicus(Europe) – ang kinilalang unang tagasaling-wika na isang aliping Griyego
-Isinalin niya ng patula sa Latin ang Odyssey ni Homer
Naevius at Ennius – gumawa ng mga pagsasalin sa Latin ng mga dulang Griyego
Cicero – nakilala bilang isang mahusay na tagasaling-wika at manunulat
Baghdad – isang paaralan ng pagsasaling-wika na nagging bukal ng kumalat na
karunungan sa Arabia
-Isang pangkat ng mga iskolar sa Syria ang nakaabot sa Baghdad
-Isinalin nila ang sa wikang Arabic ang mga sinulat nina Aristotle, Plato,
Galen, Hippocrates, etc.
Toledo – pinalitan nito ang Baghdad bilang sentro ng karunungan sa larangan ng
pagsasaling-wika
-Isinalin nila sa Latin ang mga nasusulat sa wikang Arabic
Adelard – nagsalin sa Latin ng mga sinulat ni Euclid
Retines – nagsalin sa Latin ng Koran noong 1141
1200 AD – nakaabot sa Toleda ang mga orihinal na teksto ng mga literaturang
nasusulat sa wikang Griyego
Liber Gestorum Barlaam et Josephat – orihinal na teksto ay nakasulat sa
Griyego
Barlaam et Josephat – nakilalang bilang santo ang dalawa dahil sa mga salin nito
-Dalawang tauhang uliran sa pag-uugali at sa pagiging
maka-Diyos, kahit ang mga ito ay likhang-isip lamang
Biblia (Wycliffe, Tysdale at Coverdale)
– pinakahigit na pagsasaling-wika Martin Luther: isinalin sa Aleman ang Biblia
Jacques Amyot – “Prinsipe ng Pagsasaling-Wika”
-Lives of Famous Greek and Romans ni Plutarch
Sir Thomas North – isinalin sa Ingles ang Lives of Famous Greek and Romans
John Bourchier – isinalin ang Chronicles ni Froissart
George Chapman – isinalin ang mga sinulat ni Homer
John Florio – lumabas ang mga salin saEssays ni Montaigne, isang babasahing
itinuturing na kasinghusay ng Plutarch ni North
Thomas Shelton – isinalin ang Don Quixote
Hobbles – isinalin angThucydides atHomer
John Dryden – isinalin angJevenal atVirgil
Alexander Pope – isinalin angIliad atOdyssey ni Homer
William Cowper – isinalin ang Odyssey ni Homer
A.W. von Schlegel – isinalin sa Aleman ang gawa ni Shakespeare
Alexander Tytler – naglathala ng libro na Essay on the Principles of Translation
1.Ang isang salin ay kailangang katulad na katulad ng orihinal na diwa
2.Ang estilo at paraan ng pagkasulat ay kailangang katulad ng sa orihinal
3.Ang isang salin ay dapat na maging maluwag at magaang basahing tulad
ng orihinal
IKALABINSIYAM NA SIGLO
Thomas Carlyle – ang nagsalin ng Wilheim Meister ni Goithex noong 1824
Omar Khayyam – isang Persyano na nangingibabaw dahil sa kaniyang salin ng
“Rubayait” noong 1850
Fitzgerald –sinikap niyang mapanatili ang likas na kagandahang estetiko ng
Rubayait
Matthew Arnold– On Translating Homer
F.W. Newman - isa sa mga nagsalin ng Homer
-ang isang salin ay kailangang maging amtapat sa orihinal, na ailangangamdama ng bumabasa na ang kaniyang binabasa ay isang salin at hindiorihinal
IKADALAWAMPUNG SIGLO
Richie at Moore (1919) – nagpalathala ng isang artikulo na nagsasabing ang
tunay na panitikan ng France ay hindi lubusang maaabot sa pamamagitan lamang ng mga salin
Leo Tolstoy – isinulat ang War and Peace
-Mula sa Russia, gumawa ng mga pagsasalin sa panahong ito na dinakila at
hinangaan ng mga mababasa
Chekov, Strinberg at Ibsen – nagsalin ng mga dula at nakagawa rin ng kani-
kanilang pagkilala sa larangan ng pagsasaling-wika
BIBLIA
Aramaic ng Ebreo – ang kauna-unahang teksto ng Matandang Tipan na nagging
malaganap noong mga unang siglo, A.D.
Dalawang dahilan ng pagsasalin ng Biblia:
1. dahil ang biblia ay tumatalakay sa tao – kaniyang pinagmulan, sa kaniyang
layunin at sa kaniyang destinasyon
2. dahil sa di-mapasusubliang kataasan ng uri ng pagkakasulat nito
Origen – nagsalin mula sa Aramaic patungo sa Griyego na nakilala sa tawag na
Septuagint
Jerome – Latin: Vulgate
Dakilang salin
1. Jerome sa Latin
2.Luther sa Aleman
3.Haring James sa Ingles: Authorized Version
John Wycliffe – kauna-unahang nagsalin ng Ingles ng Biblia
Dalawang edisyon:
1. 1382: Nicholas
2.1390: inedit ni John Purvey
William Tyndale – pagsasalin sa Ingles ng Biblia buhat sa wikang Griyego na salin
naman ni Erasmus
-Kakaiba dahil sa masalimuot na mga talababa
John Rogers – ipinagpatuloy ang hindi natapos na salin ni Tyndale
Richard Taverner – nirebisa ang salin ni John Rogers
Coverdale – nirebisa ang Biblia ni Matthew at nakilala itong Great Bible
-naging sikat dahil sa Salmo
Geneva Bible – isinagawa nina William Whittingham at John Knox
-para sa pagpapalaganp ng Protestantismo
- tinaguriang Breeches Bible
Douai Bible
1. New Testament
2. Old Testament
Haring James- nagdaos ng kumperensya
-Upang gumawa ng isang salin ng Biblia na higit na maayos kaysa mga
naunang sali
Ginamit na pinakasaligang salin ng lupon:
1. Bishops Bible
2. Mga Teksto sa Griyego at Ebreo
Authorized Version – naging malaganap at hindi na malalampasan
Obispo Winchester – nagmungkahi na rebisahin ang Authorized Version
The New English Bible – ang naging resulta ng pagrerebisa ng Authorized
Version
-Mula sa orihinal na Ebreo at Griyego
-Isinama ang Apocrypa
Tatlong dahilan kung bakit napakagkaisahang muling isalin ang biblia
1. Marami nang mga natuklasan ang mga arkeologo na naiibia sa diwang
nasasaad sa maraming bahagi ng mga unang salin
2. Nitong mga huling araw ay higit na maging masigla ang pag-aaral sa
larangan ng linggwistika sa pagpapalinaw ng maraming malabong bahagi ng
biblia
3. Ang sinaunang wikang ginamit sa klasikang English Bible ay hindi na
halosmaunawaan ng kasalukuyang mambabasa, bukod sa kung minsan ay iba
naang inahahatid na diwa
AKDANG KLASIKA
Dalawang pangkat ng mga tagasaling-wika sa Ingles ng Panitikang Griyego
1. Hellenizers
2. Modernizers
Robert Bridges – sinabi na mas mahalaga ang estilo ng awtor kung ang isang
mamababasa ay bumabasa ng isang salin
Edward, Fitzgerald at Samuel Butler – sinabi na dapat maging natural ang
daloy ng mga salita, madaling basahin at unawain
-Dapat maging idyomatiko ang salin
Homer- hindi pa nahihigitan ng ibang mga manunulat
F.W. Newman – naniniwala na hindi dapat makaligtaang isaisip ng mambabasa na
ang kaniyang binabasa ay isang salin
Arnold – ang sinasabing katapatan sa pagsasalin ay hindi nangangahulugan ng
pagpapaalipin sa orihinal na wikang kinasusulatan ng isasalin
Haring Augusto – nagpatayo ng isang malaking aklatan
-dalawang prinsipal na departamento
1. wikang Latin
2. wikang Griyego
Aeneid – pagsasalin sa Ingles ng kung paano ito sinabi ni Virgil sa Latin
Machine Translation
Dahilan kung bakit hindi makabuo ng machine translator
para sa di-teknikal na Paksa:
1. hindi pa maabot ng isip ng kasalukuyang mga sayantist kung papaano
mabisang maisasalina ng gma idyoma
2. pagkakaiba ng istraktura o pagsusunud-sunod ng mga salita ng mga wika
3. maraming kahulugan ang maaaring ikarga sa isang salita
4.napakaraming oras naman ang magugugol sa pre-editing at post-editing
ng tekstong isusubo rito
5. wala pang computerized bilingual dictionary
Problema sa paglikha ng machine translator
1. ang isip ng tao ang pinakakumplikadong computer machine
2.kulang pa sa nalalamang mga teorya ang mga linggwista tungkol sa
paglalarawan at paghahambing ng mga wika upang magamit sa pagbuo ng MTr
KASAYSAYAN NG PAGSASALING-WIKA SA PILIPINAS
Unang Yugto ng Kasiglahan: Panahon ng mga Kastila sa Pilipinas
Masasabing nagsimulang magkaanyo ang pagsasaling-wika sa Pilipinas noong Panahon ng Kastila kaugnay ng pagpapalaganap ng Kristyanismo o dahil sa pangangailangang panrelihiyon ng mga akdang Tagalog at iba pang mga katutubong akdang makarelihiyon, mga dasal at iba pa, sa ikakadali ng pagpapalaganap ng Iglesia Catolica Romana. Subalit gaya ng nasasaad sa kasaysayan, naging bantilawan o urong-sulong ang naging sistema ng pagpapalaganap ng wikang Kastila sapagkat hindi naging konsistent ang Pamahalaang Espanya sa pagtuturo ng wikang Kastila sa mga Indios na kanilang nasakop. Sa halip, lumaganap ang Kristyanismo sa masang Pilipino sa pamamagitan ng kanilang mga katutubong wika.
Ikalawang Yugto ng Kasiglahan: Pagdating ng Amerikano
Nagtuluy-tuloy pa rin ang pagsasalin ng mga piyesang orihinal na nasusulat sa wikang Kastila, kaalinsabay ng mga pagsasalin sa wikang pambansa ng mga nasusulat sa Ingles. Karamihan sa mga isinaling dula ay itinanghal sa mga teatro na siyang pinakapopular na libangan ng mga tao sapagkat wala pa noong sinehan o televisyon. Mapapansin din ang dami ng mga salin sa iba’t ibang genre ng panitikan sapagkat sa Panahon ng Amerikano nagsimulang makapasok sa Pilipinas nang maramihan ang mga iyon mula sa Kanluran.
Nang pumalit ang Amerika sa España bilang mananakop ng Pilipinas, nagbago na rin ang papel na ginagampanan ng pagsasaling-wika. Kung ang pangunahing paraang ginamit noong panahon ng kastila ay krus o relihiyon at espada para masakop ang Pilipinas; edukasiyon naman ang kinasangkapan ng mga Amerikano. Ang mga Pilipino ay napilitang pag-aralan ang pagsasalita at pagsulat sa Ingles.
Ikatlong Yugto ng Kasiglahan:
Paglinang at pagtupad sa patakarang Bilinguwal
Ito ang pagsasalin sa Filipino ng mga materyales pampaaralan na nasusulat sa Ingles, tulad ng mga aklat, patnubay, sanggunian, gramatika at iba pa kaugnay ng pagpapatupad sa Patakarang Bilinggwal sa ating sistema ng edukasyon. Kaugnay ng nasabing kautusan, mas marami ang kursong ituturo sa Filipino kaysa Ingles.
Ikaapat na Yugto ng Kasiglahan
Sa panahong ito, isinalin ang mga katutubong panitikang di – Tagalog. Kailangang-kailangang isagawa ang ganito kung talagang hangad nating makabuo ng panitikang talagang matatawag na “pambansa.”
Mahusay ang naging proyekto sa pagsasalin na magkatuwang na isinagawa ng LEDCO (Language Education Council of the Philippines) at ng SLATE (Secondary Language Teacher Education ng DECS at PNU noong 1987 sa tulong na pinansyal ng Ford Foundation. Ang proyekto ay nagkaroon ng dalawang bahagi: Pagsangguni at Pagsasalin.
Sa unang bahagi ay inanyayahan sa isang kumperensya ang kinikilalang mga pangunahing manunulat at iskolar sa pitong pangunahing wikain ng bansa: Cebuano, Ilocano, Hiligaynon, Bicol, Samar-Leyte Pampango, Pangasinan. Pinagdala sila ng mga piling materyales na nasusulat sa kani-kanilang vernakular upang magamit sa ikalawang bahagi ng proyekato.
Ang ikalawang bahagi ay isinagawa sa loob ng isang linggong workshop-seminar na nilahukan ng mga piling tagapagsalin na ang karamihan ay mga edukador na kumakatawan sa nabanggit na pitong vernakular ng bansa. Nagkaroon pa rin ng mga pagsasalin sa ilang Chinese-Filipino Literature, Muslim at iba pang panitikan ng mga minor na wikanin ng bansa.
PAANO LUMAGANAP ANG PAGSASALING-WIKA?
Ang mga sumusunod na impormasiyon ay hango sa aklat ni Alfonso Santiago na kanya namang halaw sa aklat ni Savory na (The Art of Translation, 1968).
“Sa pagdaraan ng maraming taon ay dumami nang dumami ang mga tagasalingwika. Natural lamang ang ganito sapagkat parami na rin nang parami ang mga manunulat at paunlad nang paunlad ang pag-uugnayan ng mga bansa.”
a. pagdami ng mga tagasaling-wika
b. pagdami ng mga manunulat
c. maunlad at malawak na ugnayan ng mga bansa
“Ang ikalabimpitong siglo ay maituturing na tulad din halos ng dalawang nakaraang siglo na ang kinawilihan ay ang pag-aaral at pagsasalin ng mga literatura sa ibang bansa…”
a. kawilihan sa pag-aaral at pagsasalin ng mga literatura
… Nang sumapit ang ikadalawampung siglo ay isa na lamang karaniwang gawain ang pagsasaling-wika, ayon kay Savory. Ang lahat daw halos ay nagtatangkang magsalin….At wari raw na karamihan sa mga nagsasalin ay sahol sa inspirasyon sapagkat ang pangunahing layunin na lamang ay “dami” at hindi na “uri”.
“…Gayunpaman, sa kabuuan ay masasabing nakabuti ang gayon sapagkat kundi dahil sa lansakang pagsasaling-wika ay maraming manunulat ang hindi makikilala at dadakilain….”
“Sa kasalukuyan, lahat halos ng bansa sa daigdig ay patuloy sa lansakang pagsasalin sa kani-kanilang wika ng mga mahuhusay na akdang nasusulat sa iba’t ibang wika sa layuning maihatid sa higit na nakararaming bahagi ng mambabasa ang mga makabagong kalakaran sa panitikan
a. lansakang pagsasaling-wika
Suliranin sa Pagsasalin ng mga Tekstong Klasiko
Pagsasalin ng Bibliya
Sa kasaysayan ng pagsasaling-wika, ang Bibliya ay maituturing ng isa sa mga klasikong akdang sumabay sa kalakaran ng pagsasaling-wika sa daigdig. Klasikong akda ito kung ituring, sapagkat laman nito ang kasaysayan ng pinagmulan ng tao, ng daigdig, at ng mga bagay-bagay tungkol sa tao at daigdig mismo. Ito lamang ang akdang sinasabing “salita ng Diyos”. Sinasabing klasika rin ito sa dahilang ito ay likha na may kataas-taasang pagkilala at ‘ika nga ay walang kinikilalang panahon.
Ang pagsasalin ng mga bagay-bagay na napapaloob sa konteksto nito ay isa na marahil sa hindi maitatatwang kalinangang dumaan at maging sa kasalukuyan ay nasa hilahil pa rin ng pagdaan sa napakamasalimot na suliranin sa pagsasaling-wika, na siya namang ugat ng masalimuot na kalakaran ng buhay-relihiyon ng tao sa mundo.
Sa dinami-rami ng mga salin ng bibliya, sindami na rin ng mga nag-uumpugang paniniwala ang nagsilabasan noon pa man. Subalit kahit na ganito, ang lansakang pagsasaling-wika ng bibliya ay nagsisilbing gabay at mapananaligang tuklas ng tao upang hanapin ang rurok ng pag-unawa sa kanyang kalikasan bilang nilalang at ng Diyos na sinasabing gumawa sa kanya.
Suliranin # 1:
Nagsasalungatang Paniniwala sa Pagsasalin
ng mga Akdang Klasika
Subok na ang lawak ng kapakinabangan ng lipunan sa pagsasaling-wika. Ganunpaman, napakarami pa rin ang nagsasalungatang paniniwala sa pagsasalin ng mga klasikang akda.
a. Ayon kay Virginia Woolf, isang kilalang modernista sa larang ng literatura, “Isang pag-aaksaya lamang ng panahon ang pagbabasa ng mga salin ng panitikang Griyego. Ang alinmang salin ay tiyak na hindi makapapantay sa orihinal.”
Anupat maraming mga pala-palagay at paniniwala ang mga tagapagsalin na karamihan ay magkakasalungat, gaya na lamang ng mga paniniwala ng dalawang pangkat ng mga tagapagsaling-wka sa Ingles ng panitikang Griyego. Ang una ay ang pangkat ng mga makaluma o ang tinatwag na hellenizers; ang ikalawa ay ang mga makabago o Modernizers. Ang una ay matapat, ang huli ay Malaya. Ang layunin ng mga makaluma ay maging matapat diumano sa pagsasalin sa paghahangad na mapanatili ang orihinal na diwa at katangian ng kanilang isinasalin. Sa pangkat ng mga makaluma, ang kahulugan ng katapatan ay ang paglilipat sa pinagsasalinang-wika ng mga kakanyahan ng wikang isinasalin sa paraan ng pagpapahayag, tulad ng balangkas ng mga pangungusap at mga idyoma. Sila ay naniniwala na ang salin ay dapat makilalang salin.
Samantala, ang mga makabago naman ay ang kasalungat ng layunin ng una. Nilalayon nilang makalikha ng mga salin sa kanilang wika, mga saling nahubdan na ng mga katangian at idyoma ng wikang isinalin at nabihisan na ng mga katangian at idyoma ng wikang pinagsasalinan.
Savory, Art of Translation. 1968
Suliranin # 2:
Mga Nagsasalungatang paraan sa Pagsasaling-wika
Ayon pa rin sa mga sianbi ni Savory, napakaraming iba’t ibang simulain sa pagsasaling-wika na kalimitan ay nagsasalungatan. Walang isang prinsipyo o simulain sa pagsasalin ang tinatanggap nang walang pasubali, lalo na ng mismong natuturingang mga dalubhasa o may mahaba nang karanasan sa larang na ito. Ang nagsasalungatang paniniwala ng mga dalubhasa ay nilagom ni Savory nang ganito:
• A translation must give the words of the original.
A translation gives the ideas of the original.
• A translation should read like an original work.
A translation should read like a translation.
• A translation should reflect the style of the original.
A translation should possess the style of the translator.
• A translation should read as a contemporary of the original.
A translation should read as a contemporary of the translator.
• A translation may add to or omit from the original.
A translation may never add to or omit from the original.
• A translation of verse should be in verse.
A translation of verse should be in prose.
Filipino 215
Pagtalakay: Kasaysayan at mga Suliranin sa Pagsasalin ng mga Tekstong Klasiko
KASAYSAYAN NG PAGSASALING-WIKA SA DAIGDIG
Ayon kay Savory:
Sa Europa, ang kinikilalang unang tagasaling-wika ay si Andronicus, isang Griyego. Isinalin niya nang patula sa Latin ang Odyssey ni Homer.
May isang pangkat ng mga iskolar sa Syria ang nakaabot ng Baghdad sa pagsasalin sa Arabic ng mga isinulat nina Aristotle, Plato, Galen, Hippocrates at marami pang ibang kilalang mga pantas.
Dakong ikalabindalawang siglo sinasabing nagsimula ang pagsasalin ng Bibliya. Sa wikang Aleman, ang kinikilalang pinakamabuting salin ay ang kay Martin Luther (1483-1646). Sa katotohanan ay dito nagsimulang makilala sa larangan ng pandaigdig na panitikan ang bansang Alemanya.
Sa panahon ng unang Elizabeth nagsimula ang pagsasaling-wika sa Inglatera samantalang ang pinakatuktok naman ng larangang ito ay sa panahon ng ikalawang Elizabeth. Ang pambansang diwang nangingibabaw ng panahong iyon ay pakikipagsapalaran at pananampalataya.
Mga Salin ng Bibliya:
1. Aramaic – wika ng kauna-unahang teksto ng Matandang Tipan
2. Griyeyo – salin ni Origen noong ikatlong siglo na nakilala sa Septuagint
3. Latin – salin ni Jerome noong ikaapat na siglo
John Wycliffe – kauna-unahang nagsalin ng Bibliya sa wikang Ingles noong ikalabing
– apat na siglo
Mga Mahahalagang Personalidad, Lugar, Konsepto at Panahon
sang-ayon sa Kasaysayan ng Pagsasaling-wika sa Daigdig:
Adronicus(Europe) – ang kinilalang unang tagasaling-wika na isang aliping Griyego
-Isinalin niya ng patula sa Latin ang Odyssey ni Homer
Naevius at Ennius – gumawa ng mga pagsasalin sa Latin ng mga dulang Griyego
Cicero – nakilala bilang isang mahusay na tagasaling-wika at manunulat
Baghdad – isang paaralan ng pagsasaling-wika na nagging bukal ng kumalat na
karunungan sa Arabia
-Isang pangkat ng mga iskolar sa Syria ang nakaabot sa Baghdad
-Isinalin nila ang sa wikang Arabic ang mga sinulat nina Aristotle, Plato,
Galen, Hippocrates, etc.
Toledo – pinalitan nito ang Baghdad bilang sentro ng karunungan sa larangan ng
pagsasaling-wika
-Isinalin nila sa Latin ang mga nasusulat sa wikang Arabic
Adelard – nagsalin sa Latin ng mga sinulat ni Euclid
Retines – nagsalin sa Latin ng Koran noong 1141
1200 AD – nakaabot sa Toleda ang mga orihinal na teksto ng mga literaturang
nasusulat sa wikang Griyego
Liber Gestorum Barlaam et Josephat – orihinal na teksto ay nakasulat sa
Griyego
Barlaam et Josephat – nakilalang bilang santo ang dalawa dahil sa mga salin nito
-Dalawang tauhang uliran sa pag-uugali at sa pagiging
maka-Diyos, kahit ang mga ito ay likhang-isip lamang
Biblia (Wycliffe, Tysdale at Coverdale)
– pinakahigit na pagsasaling-wika Martin Luther: isinalin sa Aleman ang Biblia
Jacques Amyot – “Prinsipe ng Pagsasaling-Wika”
-Lives of Famous Greek and Romans ni Plutarch
Sir Thomas North – isinalin sa Ingles ang Lives of Famous Greek and Romans
John Bourchier – isinalin ang Chronicles ni Froissart
George Chapman – isinalin ang mga sinulat ni Homer
John Florio – lumabas ang mga salin saEssays ni Montaigne, isang babasahing
itinuturing na kasinghusay ng Plutarch ni North
Thomas Shelton – isinalin ang Don Quixote
Hobbles – isinalin angThucydides atHomer
John Dryden – isinalin angJevenal atVirgil
Alexander Pope – isinalin angIliad atOdyssey ni Homer
William Cowper – isinalin ang Odyssey ni Homer
A.W. von Schlegel – isinalin sa Aleman ang gawa ni Shakespeare
Alexander Tytler – naglathala ng libro na Essay on the Principles of Translation
1.Ang isang salin ay kailangang katulad na katulad ng orihinal na diwa
2.Ang estilo at paraan ng pagkasulat ay kailangang katulad ng sa orihinal
3.Ang isang salin ay dapat na maging maluwag at magaang basahing tulad
ng orihinal
IKALABINSIYAM NA SIGLO
Thomas Carlyle – ang nagsalin ng Wilheim Meister ni Goithex noong 1824
Omar Khayyam – isang Persyano na nangingibabaw dahil sa kaniyang salin ng
“Rubayait” noong 1850
Fitzgerald –sinikap niyang mapanatili ang likas na kagandahang estetiko ng
Rubayait
Matthew Arnold– On Translating Homer
F.W. Newman - isa sa mga nagsalin ng Homer
-ang isang salin ay kailangang maging amtapat sa orihinal, na ailangangamdama ng bumabasa na ang kaniyang binabasa ay isang salin at hindiorihinal
IKADALAWAMPUNG SIGLO
Richie at Moore (1919) – nagpalathala ng isang artikulo na nagsasabing ang
tunay na panitikan ng France ay hindi lubusang maaabot sa pamamagitan lamang ng mga salin
Leo Tolstoy – isinulat ang War and Peace
-Mula sa Russia, gumawa ng mga pagsasalin sa panahong ito na dinakila at
hinangaan ng mga mababasa
Chekov, Strinberg at Ibsen – nagsalin ng mga dula at nakagawa rin ng kani-
kanilang pagkilala sa larangan ng pagsasaling-wika
BIBLIA
Aramaic ng Ebreo – ang kauna-unahang teksto ng Matandang Tipan na nagging
malaganap noong mga unang siglo, A.D.
Dalawang dahilan ng pagsasalin ng Biblia:
1. dahil ang biblia ay tumatalakay sa tao – kaniyang pinagmulan, sa kaniyang
layunin at sa kaniyang destinasyon
2. dahil sa di-mapasusubliang kataasan ng uri ng pagkakasulat nito
Origen – nagsalin mula sa Aramaic patungo sa Griyego na nakilala sa tawag na
Septuagint
Jerome – Latin: Vulgate
Dakilang salin
1. Jerome sa Latin
2.Luther sa Aleman
3.Haring James sa Ingles: Authorized Version
John Wycliffe – kauna-unahang nagsalin ng Ingles ng Biblia
Dalawang edisyon:
1. 1382: Nicholas
2.1390: inedit ni John Purvey
William Tyndale – pagsasalin sa Ingles ng Biblia buhat sa wikang Griyego na salin
naman ni Erasmus
-Kakaiba dahil sa masalimuot na mga talababa
John Rogers – ipinagpatuloy ang hindi natapos na salin ni Tyndale
Richard Taverner – nirebisa ang salin ni John Rogers
Coverdale – nirebisa ang Biblia ni Matthew at nakilala itong Great Bible
-naging sikat dahil sa Salmo
Geneva Bible – isinagawa nina William Whittingham at John Knox
-para sa pagpapalaganp ng Protestantismo
- tinaguriang Breeches Bible
Douai Bible
1. New Testament
2. Old Testament
Haring James- nagdaos ng kumperensya
-Upang gumawa ng isang salin ng Biblia na higit na maayos kaysa mga
naunang sali
Ginamit na pinakasaligang salin ng lupon:
1. Bishops Bible
2. Mga Teksto sa Griyego at Ebreo
Authorized Version – naging malaganap at hindi na malalampasan
Obispo Winchester – nagmungkahi na rebisahin ang Authorized Version
The New English Bible – ang naging resulta ng pagrerebisa ng Authorized
Version
-Mula sa orihinal na Ebreo at Griyego
-Isinama ang Apocrypa
Tatlong dahilan kung bakit napakagkaisahang muling isalin ang biblia
1. Marami nang mga natuklasan ang mga arkeologo na naiibia sa diwang
nasasaad sa maraming bahagi ng mga unang salin
2. Nitong mga huling araw ay higit na maging masigla ang pag-aaral sa
larangan ng linggwistika sa pagpapalinaw ng maraming malabong bahagi ng
biblia
3. Ang sinaunang wikang ginamit sa klasikang English Bible ay hindi na
halosmaunawaan ng kasalukuyang mambabasa, bukod sa kung minsan ay iba
naang inahahatid na diwa
AKDANG KLASIKA
Dalawang pangkat ng mga tagasaling-wika sa Ingles ng Panitikang Griyego
1. Hellenizers
2. Modernizers
Robert Bridges – sinabi na mas mahalaga ang estilo ng awtor kung ang isang
mamababasa ay bumabasa ng isang salin
Edward, Fitzgerald at Samuel Butler – sinabi na dapat maging natural ang
daloy ng mga salita, madaling basahin at unawain
-Dapat maging idyomatiko ang salin
Homer- hindi pa nahihigitan ng ibang mga manunulat
F.W. Newman – naniniwala na hindi dapat makaligtaang isaisip ng mambabasa na
ang kaniyang binabasa ay isang salin
Arnold – ang sinasabing katapatan sa pagsasalin ay hindi nangangahulugan ng
pagpapaalipin sa orihinal na wikang kinasusulatan ng isasalin
Haring Augusto – nagpatayo ng isang malaking aklatan
-dalawang prinsipal na departamento
1. wikang Latin
2. wikang Griyego
Aeneid – pagsasalin sa Ingles ng kung paano ito sinabi ni Virgil sa Latin
Machine Translation
Dahilan kung bakit hindi makabuo ng machine translator
para sa di-teknikal na Paksa:
1. hindi pa maabot ng isip ng kasalukuyang mga sayantist kung papaano
mabisang maisasalina ng gma idyoma
2. pagkakaiba ng istraktura o pagsusunud-sunod ng mga salita ng mga wika
3. maraming kahulugan ang maaaring ikarga sa isang salita
4.napakaraming oras naman ang magugugol sa pre-editing at post-editing
ng tekstong isusubo rito
5. wala pang computerized bilingual dictionary
Problema sa paglikha ng machine translator
1. ang isip ng tao ang pinakakumplikadong computer machine
2.kulang pa sa nalalamang mga teorya ang mga linggwista tungkol sa
paglalarawan at paghahambing ng mga wika upang magamit sa pagbuo ng MTr
KASAYSAYAN NG PAGSASALING-WIKA SA PILIPINAS
Unang Yugto ng Kasiglahan: Panahon ng mga Kastila sa Pilipinas
Masasabing nagsimulang magkaanyo ang pagsasaling-wika sa Pilipinas noong Panahon ng Kastila kaugnay ng pagpapalaganap ng Kristyanismo o dahil sa pangangailangang panrelihiyon ng mga akdang Tagalog at iba pang mga katutubong akdang makarelihiyon, mga dasal at iba pa, sa ikakadali ng pagpapalaganap ng Iglesia Catolica Romana. Subalit gaya ng nasasaad sa kasaysayan, naging bantilawan o urong-sulong ang naging sistema ng pagpapalaganap ng wikang Kastila sapagkat hindi naging konsistent ang Pamahalaang Espanya sa pagtuturo ng wikang Kastila sa mga Indios na kanilang nasakop. Sa halip, lumaganap ang Kristyanismo sa masang Pilipino sa pamamagitan ng kanilang mga katutubong wika.
Ikalawang Yugto ng Kasiglahan: Pagdating ng Amerikano
Nagtuluy-tuloy pa rin ang pagsasalin ng mga piyesang orihinal na nasusulat sa wikang Kastila, kaalinsabay ng mga pagsasalin sa wikang pambansa ng mga nasusulat sa Ingles. Karamihan sa mga isinaling dula ay itinanghal sa mga teatro na siyang pinakapopular na libangan ng mga tao sapagkat wala pa noong sinehan o televisyon. Mapapansin din ang dami ng mga salin sa iba’t ibang genre ng panitikan sapagkat sa Panahon ng Amerikano nagsimulang makapasok sa Pilipinas nang maramihan ang mga iyon mula sa Kanluran.
Nang pumalit ang Amerika sa España bilang mananakop ng Pilipinas, nagbago na rin ang papel na ginagampanan ng pagsasaling-wika. Kung ang pangunahing paraang ginamit noong panahon ng kastila ay krus o relihiyon at espada para masakop ang Pilipinas; edukasiyon naman ang kinasangkapan ng mga Amerikano. Ang mga Pilipino ay napilitang pag-aralan ang pagsasalita at pagsulat sa Ingles.
Ikatlong Yugto ng Kasiglahan:
Paglinang at pagtupad sa patakarang Bilinguwal
Ito ang pagsasalin sa Filipino ng mga materyales pampaaralan na nasusulat sa Ingles, tulad ng mga aklat, patnubay, sanggunian, gramatika at iba pa kaugnay ng pagpapatupad sa Patakarang Bilinggwal sa ating sistema ng edukasyon. Kaugnay ng nasabing kautusan, mas marami ang kursong ituturo sa Filipino kaysa Ingles.
Ikaapat na Yugto ng Kasiglahan
Sa panahong ito, isinalin ang mga katutubong panitikang di – Tagalog. Kailangang-kailangang isagawa ang ganito kung talagang hangad nating makabuo ng panitikang talagang matatawag na “pambansa.”
Mahusay ang naging proyekto sa pagsasalin na magkatuwang na isinagawa ng LEDCO (Language Education Council of the Philippines) at ng SLATE (Secondary Language Teacher Education ng DECS at PNU noong 1987 sa tulong na pinansyal ng Ford Foundation. Ang proyekto ay nagkaroon ng dalawang bahagi: Pagsangguni at Pagsasalin.
Sa unang bahagi ay inanyayahan sa isang kumperensya ang kinikilalang mga pangunahing manunulat at iskolar sa pitong pangunahing wikain ng bansa: Cebuano, Ilocano, Hiligaynon, Bicol, Samar-Leyte Pampango, Pangasinan. Pinagdala sila ng mga piling materyales na nasusulat sa kani-kanilang vernakular upang magamit sa ikalawang bahagi ng proyekato.
Ang ikalawang bahagi ay isinagawa sa loob ng isang linggong workshop-seminar na nilahukan ng mga piling tagapagsalin na ang karamihan ay mga edukador na kumakatawan sa nabanggit na pitong vernakular ng bansa. Nagkaroon pa rin ng mga pagsasalin sa ilang Chinese-Filipino Literature, Muslim at iba pang panitikan ng mga minor na wikanin ng bansa.
PAANO LUMAGANAP ANG PAGSASALING-WIKA?
Ang mga sumusunod na impormasiyon ay hango sa aklat ni Alfonso Santiago na kanya namang halaw sa aklat ni Savory na (The Art of Translation, 1968).
“Sa pagdaraan ng maraming taon ay dumami nang dumami ang mga tagasalingwika. Natural lamang ang ganito sapagkat parami na rin nang parami ang mga manunulat at paunlad nang paunlad ang pag-uugnayan ng mga bansa.”
a. pagdami ng mga tagasaling-wika
b. pagdami ng mga manunulat
c. maunlad at malawak na ugnayan ng mga bansa
“Ang ikalabimpitong siglo ay maituturing na tulad din halos ng dalawang nakaraang siglo na ang kinawilihan ay ang pag-aaral at pagsasalin ng mga literatura sa ibang bansa…”
a. kawilihan sa pag-aaral at pagsasalin ng mga literatura
… Nang sumapit ang ikadalawampung siglo ay isa na lamang karaniwang gawain ang pagsasaling-wika, ayon kay Savory. Ang lahat daw halos ay nagtatangkang magsalin….At wari raw na karamihan sa mga nagsasalin ay sahol sa inspirasyon sapagkat ang pangunahing layunin na lamang ay “dami” at hindi na “uri”.
“…Gayunpaman, sa kabuuan ay masasabing nakabuti ang gayon sapagkat kundi dahil sa lansakang pagsasaling-wika ay maraming manunulat ang hindi makikilala at dadakilain….”
“Sa kasalukuyan, lahat halos ng bansa sa daigdig ay patuloy sa lansakang pagsasalin sa kani-kanilang wika ng mga mahuhusay na akdang nasusulat sa iba’t ibang wika sa layuning maihatid sa higit na nakararaming bahagi ng mambabasa ang mga makabagong kalakaran sa panitikan
a. lansakang pagsasaling-wika
Suliranin sa Pagsasalin ng mga Tekstong Klasiko
Pagsasalin ng Bibliya
Sa kasaysayan ng pagsasaling-wika, ang Bibliya ay maituturing ng isa sa mga klasikong akdang sumabay sa kalakaran ng pagsasaling-wika sa daigdig. Klasikong akda ito kung ituring, sapagkat laman nito ang kasaysayan ng pinagmulan ng tao, ng daigdig, at ng mga bagay-bagay tungkol sa tao at daigdig mismo. Ito lamang ang akdang sinasabing “salita ng Diyos”. Sinasabing klasika rin ito sa dahilang ito ay likha na may kataas-taasang pagkilala at ‘ika nga ay walang kinikilalang panahon.
Ang pagsasalin ng mga bagay-bagay na napapaloob sa konteksto nito ay isa na marahil sa hindi maitatatwang kalinangang dumaan at maging sa kasalukuyan ay nasa hilahil pa rin ng pagdaan sa napakamasalimot na suliranin sa pagsasaling-wika, na siya namang ugat ng masalimuot na kalakaran ng buhay-relihiyon ng tao sa mundo.
Sa dinami-rami ng mga salin ng bibliya, sindami na rin ng mga nag-uumpugang paniniwala ang nagsilabasan noon pa man. Subalit kahit na ganito, ang lansakang pagsasaling-wika ng bibliya ay nagsisilbing gabay at mapananaligang tuklas ng tao upang hanapin ang rurok ng pag-unawa sa kanyang kalikasan bilang nilalang at ng Diyos na sinasabing gumawa sa kanya.
Suliranin # 1:
Nagsasalungatang Paniniwala sa Pagsasalin
ng mga Akdang Klasika
Subok na ang lawak ng kapakinabangan ng lipunan sa pagsasaling-wika. Ganunpaman, napakarami pa rin ang nagsasalungatang paniniwala sa pagsasalin ng mga klasikang akda.
a. Ayon kay Virginia Woolf, isang kilalang modernista sa larang ng literatura, “Isang pag-aaksaya lamang ng panahon ang pagbabasa ng mga salin ng panitikang Griyego. Ang alinmang salin ay tiyak na hindi makapapantay sa orihinal.”
Anupat maraming mga pala-palagay at paniniwala ang mga tagapagsalin na karamihan ay magkakasalungat, gaya na lamang ng mga paniniwala ng dalawang pangkat ng mga tagapagsaling-wka sa Ingles ng panitikang Griyego. Ang una ay ang pangkat ng mga makaluma o ang tinatwag na hellenizers; ang ikalawa ay ang mga makabago o Modernizers. Ang una ay matapat, ang huli ay Malaya. Ang layunin ng mga makaluma ay maging matapat diumano sa pagsasalin sa paghahangad na mapanatili ang orihinal na diwa at katangian ng kanilang isinasalin. Sa pangkat ng mga makaluma, ang kahulugan ng katapatan ay ang paglilipat sa pinagsasalinang-wika ng mga kakanyahan ng wikang isinasalin sa paraan ng pagpapahayag, tulad ng balangkas ng mga pangungusap at mga idyoma. Sila ay naniniwala na ang salin ay dapat makilalang salin.
Samantala, ang mga makabago naman ay ang kasalungat ng layunin ng una. Nilalayon nilang makalikha ng mga salin sa kanilang wika, mga saling nahubdan na ng mga katangian at idyoma ng wikang isinalin at nabihisan na ng mga katangian at idyoma ng wikang pinagsasalinan.
Savory, Art of Translation. 1968
Suliranin # 2:
Mga Nagsasalungatang paraan sa Pagsasaling-wika
Ayon pa rin sa mga sianbi ni Savory, napakaraming iba’t ibang simulain sa pagsasaling-wika na kalimitan ay nagsasalungatan. Walang isang prinsipyo o simulain sa pagsasalin ang tinatanggap nang walang pasubali, lalo na ng mismong natuturingang mga dalubhasa o may mahaba nang karanasan sa larang na ito. Ang nagsasalungatang paniniwala ng mga dalubhasa ay nilagom ni Savory nang ganito:
• A translation must give the words of the original.
A translation gives the ideas of the original.
• A translation should read like an original work.
A translation should read like a translation.
• A translation should reflect the style of the original.
A translation should possess the style of the translator.
• A translation should read as a contemporary of the original.
A translation should read as a contemporary of the translator.
• A translation may add to or omit from the original.
A translation may never add to or omit from the original.
• A translation of verse should be in verse.
A translation of verse should be in prose.
book review:pedagogy of the oppressed
"There is no such thing as a neutral education process. Education either functions as an instrument which is used to facilitate the integration of generations into the logic of the present system and bring about conformity to it, or it becomes the ‘practice of freedom’, the means by which men and women deal critically with reality and discover how to participate in the transformation of their world."
—Jane L. Thompson
The highly influential and intellectually gifted Brazilian philosopher Paulo Frerie’s wrote a book entitled “Pedagogy of the Oppressed”, which should have been recognized worldwide for its considerable, profound and critical impacts and undeniable contributions on educational thoughts/philosophy and practices in the retransformation of universal education.
And concretely, as to its context, this book which consists of four chapters centrally evolves much on liberating the existing dehumanizing process of literacy education of the society. This is of special concern not only to the idea of reading the word, but more so on understanding the world as it is, and as it should be; focuses on the development of critical consciousness of each and every actor in the world and culture of educational arena.
In its first chapter, outlines oppression as a system in which both oppressors and oppressed are held captive and victims by the forces of oppression. Freire emphasizes the significance of the fact that oppressed peoples cannot simply reverse the roles of oppression in order to achieve full humanity and Freire calls it human completion.
Freire suggests that there is a natural phenomenon for the oppressed, after revolution, to take on the role of oppressor, because their entire framework of being exists within the frameworks of oppression. This is perhaps the most frightening moment in any revolution, thus, because in the moment in which the oppressed are no longer the oppressed, the moment that the power shifts into their hands, they must either simply reverse the balances of power and maintain the same system of oppression that enslaved them (and will continue to do so even if they take on the role of oppressor) or they must not recognize the entire system of oppression entirely and join with their oppressors. Freire writes, If the goal of the oppressed is to become fully human, they will not achieve their goal by merely reversing the terms of the contradiction, by simply changing poles (56).
Freire also emphasizes the oppressors cannot simply engage in “false charity” in which they use the economic influence to further oppress. He suggests instead that “true charity” involves “fighting the causes which nourish false charity” (45). In order for the oppressors to break free from their own bonds, they must fight alongside the oppressed; Freire states that “solidarity requires that one enter into the situation of those with whom one is solidary”(49). Breaking free from the chains of oppression is in many ways as difficult a struggle for the oppressors as for the oppressed; in both, people must throw off long-established ideologies of seeing people as things and not fully human entities. Solidarity requires the oppressed and the oppressors to merge into one force: “no pedagogy which is truly liberating can remain distant from the oppressed by treating them as unfortunates…” (54). And therefore in this chapter, Frerie explains that in order to humanize the oppressor, especially oppressed, he suggests that both themselves have tasks of liberating themselves. And to be able to realize this, they must understand, the oppressed, that they are valuable as the oppressors; they have to value humane relations. In other words, the recognition of humanity should be the central focus of their existence.
Moreover, an important part of critical literacy is applying our readings to the world around us and considering current world events, the most striking example in the world today of this type of transition of power is happening in most middle-east countries, like Bahrain. In Bahrain today, for example, we see a system in which the oppressed have become the oppressors. Those anti-government protesters politically oppressed by the ill-rulings of Prime Minister Sheikh Khalifa bin Salman al-Khalifa over the years and his people have no reversed the power structure in that country so that they now have become the oppressors. It frightens me, makes me wonder what is to come next. Has the point already passed in which it was possible for Bahrain to overthrow its own system of oppression. How many times must the cycles of revenge and hatred repeat themselves before humankind can see its own senselessness?
Another important issue that comes up for me in this early stage of my reading of Freire involves how this work is to be used by us as teachers. How is this book a work about teaching at this point? I make the connection myself because of my reading and re-reading, but I am not sure that it would be entirely clear to a student coming to this book for the first time. I think, though, there are a couple of points in the chapter that begin to mention to the importance of this book for teachers – the most important one being its concluding paragraph:
A revolutionary leadership must accordingly practice co-intentional education. Teachers and students (leadership and people), co-intent on reality, are both Subjects, not only in the task of unveiling that reality, and thereby coming to know it critically, but in the task of re-creating that knowledge. As they attain this knowledge of reality through common reflection and action, they discover themselves as its permanent re-creators. In this way, the presence of the oppressed in the struggle for their liberation will be what it should be: not pseudo-participation, but committed involvement.
In the second chapter, however, Frerie criticizes the banking concept of education, as a venue of discriminately educational practices of the society. Such concept is considered by him as an instrument of oppression; therefore be liberated by the problem-posing concept of education as an instrument for genuine liberation. In other words, in application to the world of teaching and learning process, especially in most educational practices, teachers are not the ones as mere individuals who impose on the students what they should learn; students should also be the ones to be considered as active and critical learners, who are aware of their own learning through their experiences.
In the third chapter, Frerie puts emphasis on the essence of Dialogics and dialogue, as the practice of freedom in education. He explains that it is the presence of dialogue to renew and reevaluate humanity and the world as a whole. And in the fourth and last chapter, however, Frerie discusses many cultural trends wherein this chapter examines the broader cultural context in which the educational programmes described in the previous chapter take place. In the same way that banking education is contrasted with problem-posing education so 'antidialogical action' is contrasted with 'dialogical action' in social relations and cultural communication. This is how this chapter gives emphasis to revolutionary way of liberating educational practices.
Sitting back, in the comfort of our faculty room, in the leisure time of my last minute morning reading session, I could not help but feel more an oppressor as I read this book than a member of the oppressed. Certainly, in many ways, I fit into the category of the oppressed, but in many more ways, I tend to feel as though it is me who must continue to change, to constantly renew my own involvement in the struggle for liberation. Thinking about the role I play in society with my profession, I have the amazing opportunity to get involved through teaching, through reaching out not only to the many students I have, but also indirectly through my contact with other teachers and future teachers. I have the opportunity, thus, as do all teachers, to make a huge and committed change in the world, first by being that type of a force in my own world, by being involved, but even more so by bringing to the attention of my students their own need to become this changing force in the world.
Pedagogy of the Oppressed is a book about teaching, a book for teachers, and even though it may not always feel that way while reading this book, I feel reassured in knowing that it directed towards teachers, from Freire, a teacher himself, because teachers, above all others, have the opportunity to get involved and make a huge difference in the world all around them for affecting social change. And as to what Frerie puts it in his book, knowledge about humanizing process of the society is totally relevant to:
The oppressed,
And to those who suffer with them
And fight at their side…
References:
Frerie, Paulo.1998. Pedagogy of the Oppressed. 20th aAnniversary Edtion. N.Y.: The Continuum Publishing Group Company.
—Jane L. Thompson
The highly influential and intellectually gifted Brazilian philosopher Paulo Frerie’s wrote a book entitled “Pedagogy of the Oppressed”, which should have been recognized worldwide for its considerable, profound and critical impacts and undeniable contributions on educational thoughts/philosophy and practices in the retransformation of universal education.
And concretely, as to its context, this book which consists of four chapters centrally evolves much on liberating the existing dehumanizing process of literacy education of the society. This is of special concern not only to the idea of reading the word, but more so on understanding the world as it is, and as it should be; focuses on the development of critical consciousness of each and every actor in the world and culture of educational arena.
In its first chapter, outlines oppression as a system in which both oppressors and oppressed are held captive and victims by the forces of oppression. Freire emphasizes the significance of the fact that oppressed peoples cannot simply reverse the roles of oppression in order to achieve full humanity and Freire calls it human completion.
Freire suggests that there is a natural phenomenon for the oppressed, after revolution, to take on the role of oppressor, because their entire framework of being exists within the frameworks of oppression. This is perhaps the most frightening moment in any revolution, thus, because in the moment in which the oppressed are no longer the oppressed, the moment that the power shifts into their hands, they must either simply reverse the balances of power and maintain the same system of oppression that enslaved them (and will continue to do so even if they take on the role of oppressor) or they must not recognize the entire system of oppression entirely and join with their oppressors. Freire writes, If the goal of the oppressed is to become fully human, they will not achieve their goal by merely reversing the terms of the contradiction, by simply changing poles (56).
Freire also emphasizes the oppressors cannot simply engage in “false charity” in which they use the economic influence to further oppress. He suggests instead that “true charity” involves “fighting the causes which nourish false charity” (45). In order for the oppressors to break free from their own bonds, they must fight alongside the oppressed; Freire states that “solidarity requires that one enter into the situation of those with whom one is solidary”(49). Breaking free from the chains of oppression is in many ways as difficult a struggle for the oppressors as for the oppressed; in both, people must throw off long-established ideologies of seeing people as things and not fully human entities. Solidarity requires the oppressed and the oppressors to merge into one force: “no pedagogy which is truly liberating can remain distant from the oppressed by treating them as unfortunates…” (54). And therefore in this chapter, Frerie explains that in order to humanize the oppressor, especially oppressed, he suggests that both themselves have tasks of liberating themselves. And to be able to realize this, they must understand, the oppressed, that they are valuable as the oppressors; they have to value humane relations. In other words, the recognition of humanity should be the central focus of their existence.
Moreover, an important part of critical literacy is applying our readings to the world around us and considering current world events, the most striking example in the world today of this type of transition of power is happening in most middle-east countries, like Bahrain. In Bahrain today, for example, we see a system in which the oppressed have become the oppressors. Those anti-government protesters politically oppressed by the ill-rulings of Prime Minister Sheikh Khalifa bin Salman al-Khalifa over the years and his people have no reversed the power structure in that country so that they now have become the oppressors. It frightens me, makes me wonder what is to come next. Has the point already passed in which it was possible for Bahrain to overthrow its own system of oppression. How many times must the cycles of revenge and hatred repeat themselves before humankind can see its own senselessness?
Another important issue that comes up for me in this early stage of my reading of Freire involves how this work is to be used by us as teachers. How is this book a work about teaching at this point? I make the connection myself because of my reading and re-reading, but I am not sure that it would be entirely clear to a student coming to this book for the first time. I think, though, there are a couple of points in the chapter that begin to mention to the importance of this book for teachers – the most important one being its concluding paragraph:
A revolutionary leadership must accordingly practice co-intentional education. Teachers and students (leadership and people), co-intent on reality, are both Subjects, not only in the task of unveiling that reality, and thereby coming to know it critically, but in the task of re-creating that knowledge. As they attain this knowledge of reality through common reflection and action, they discover themselves as its permanent re-creators. In this way, the presence of the oppressed in the struggle for their liberation will be what it should be: not pseudo-participation, but committed involvement.
In the second chapter, however, Frerie criticizes the banking concept of education, as a venue of discriminately educational practices of the society. Such concept is considered by him as an instrument of oppression; therefore be liberated by the problem-posing concept of education as an instrument for genuine liberation. In other words, in application to the world of teaching and learning process, especially in most educational practices, teachers are not the ones as mere individuals who impose on the students what they should learn; students should also be the ones to be considered as active and critical learners, who are aware of their own learning through their experiences.
In the third chapter, Frerie puts emphasis on the essence of Dialogics and dialogue, as the practice of freedom in education. He explains that it is the presence of dialogue to renew and reevaluate humanity and the world as a whole. And in the fourth and last chapter, however, Frerie discusses many cultural trends wherein this chapter examines the broader cultural context in which the educational programmes described in the previous chapter take place. In the same way that banking education is contrasted with problem-posing education so 'antidialogical action' is contrasted with 'dialogical action' in social relations and cultural communication. This is how this chapter gives emphasis to revolutionary way of liberating educational practices.
Sitting back, in the comfort of our faculty room, in the leisure time of my last minute morning reading session, I could not help but feel more an oppressor as I read this book than a member of the oppressed. Certainly, in many ways, I fit into the category of the oppressed, but in many more ways, I tend to feel as though it is me who must continue to change, to constantly renew my own involvement in the struggle for liberation. Thinking about the role I play in society with my profession, I have the amazing opportunity to get involved through teaching, through reaching out not only to the many students I have, but also indirectly through my contact with other teachers and future teachers. I have the opportunity, thus, as do all teachers, to make a huge and committed change in the world, first by being that type of a force in my own world, by being involved, but even more so by bringing to the attention of my students their own need to become this changing force in the world.
Pedagogy of the Oppressed is a book about teaching, a book for teachers, and even though it may not always feel that way while reading this book, I feel reassured in knowing that it directed towards teachers, from Freire, a teacher himself, because teachers, above all others, have the opportunity to get involved and make a huge difference in the world all around them for affecting social change. And as to what Frerie puts it in his book, knowledge about humanizing process of the society is totally relevant to:
The oppressed,
And to those who suffer with them
And fight at their side…
References:
Frerie, Paulo.1998. Pedagogy of the Oppressed. 20th aAnniversary Edtion. N.Y.: The Continuum Publishing Group Company.
Biyernes, Enero 14, 2011
KABANATA I
Ang Suliranin at ang Pinagsimulan Nito
Panimula
Nilalarawan ng panitikan ang ating lipunan at panlahing
pagkakakilanlan. Ang ating kaugalian ay mababakas sa ating mga kwentong
bayan, alamat, epiko, kantahing-bayan, kasabihan, bugtong, palaisipan
at sinaunang dula. Ayon sa mga mananakop na dayuhan, ang ating mga
ninuno ay mayaman sa mga katitikan na nagbibigay ng kasiyahan at
nagtatampok sa kalinangan at kultura ng ating lahi. Ang mga ito ay
gumamit ng kawayan, talukap ng niyog, dahon, balat ng punungkahoy
bilang mga sulatan habang ang ginamit nilang mga panulat ay matutulis
na kahoy, bato o bakal.
Ibat' iba ang pagpapakahulugan ng mga manunulat at dalubhasa sa
panitikan. Ayon kay Arrogante (1983), ito ay talaan ng buhay sapagkat
dito naisisiwalat ng tao sa malikhaing paraan ang kulay ng buhay, ang
buhay ng kanyang daigdig, ang daigdig na kanyang kinabibilangan at
pinapangarap.
Samantala, ayon naman kina Salazar (1995:2), ang panitikan ay siyang
lakas na nagpapakilos sa alinmang uri ng lipunan. Sinasabi ring ito ay
bunga ng mga diwang mapanlikha, ng diwang naghehele sa misteryo ng mga
ulap o ng diwang yumayapos sa palaisipan ng buwan. Ito ay isang
kasangkapang lubos na makapangyarihan. Maari itong gumahis o kaya'y
magpalaya ng mga nagpupumiglas na ideya sa kanyang sariling bartolina
ng porma at istruktura. Sa isang banda, maituturing ang panitikan na
isang kakaibang karanasan. Ito ay naglalantad ng mga katotohanang
panlipunan, at mga guniguning likhang-isip lamang. Hinahaplos nito ang
ating mga sensorya tulad ng paningin, pandinig, pang amoy, panlasa at
pandama. Kinakalabit nito ang ating malikhaing pag-iisip at maging
sasal na kabog ng ating dibdib. Pinupukaw din nito ang ating
nahihimbing na kamalayan. Lahat ng ito ay nagagawa ng panitikan sa
pamamagitan lamang ng mga payak na salitang buhay na dumadaloy sa ating
katawan, diwa at damdamin (Villafuerte, 2000). Ang panitikan ay buhay
na pulsong pumipintig at mainit na dugong dumadaloy sa ugat ng bawat
nilalang at ng buong lipunan. Isang karanasan itong natatangi sa
sangkatauhan.
Kaugnay ng pag-aaral ng panitikan ay ang pagsusuri ng mga akdang
bahagi ng panitikan tulad ng tula, dula, katha, maikling kwento at mga
nobela. Ang nobela at katha ang nais bigyang diin ng tesis na ito,
sapagkat ang nobela ay kakaiba sa ibang mga uring naisulat na, dahil
ito ay higit na mahaba, kawing-kawing ang mga pangyayari at higit na
marami ang mga tauhan, gayundin naman ang mga katha dahil sa ito ay
kalibang-libang dahil maikli lamang ito.
Sa tesis na ito ay makikita ang maigting pagsusuri ng ilang piling
nobela at katha ni Edgardo M. Reyes, isang manunulat ng maikling
kuwento at nobela na may sariling tatak sa pagsusulat. Bukod pa dito
ipaparating ng tesis na ito sa ibang mag-aaral na may asignaturang
Filipino, ang mga aral, mensahe at implikasyon ng mga nobela ni E.M
Reyes.
Paglalahad ng Suliranin
Ang pag-aaral na ito ay may pangkalahatang layunin na matuto ang mga
mag-aaral na gumamit ng proseso sa masusing pagsusuri sa ilang piling
nobela at katha.
Ang tiyak na layunin ng pag-aaral na ito ay upang makalikom ng mga
kasagutan sa mga sumusunod na suliranin.
1. Anu-ano ang mga kahalagahang moral at panlipunan na makukuha sa mga
nobela at katha ni Edgardo M. Reyes?
2. Anu-ano ang mga katangian ng mga piling nobela at katha sa pag-aaral
na ito ayon sa mga sumusunod:
2.1 Mensaheng hatid ng mga nobela at katha sa mga mambabasa at
implikasyon ng mga mensahe sa pamumuhay ng mga Pilipino;
2.2 Naging pape! ng mga pangunahing tauhan sa paghahatid ng mensahe ng
nobela,at
2.3 Bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa?
Inaasahang Katugunan sa mga Suliranin
Ang mga inaasahang katugunan para sa mga nabanggit na suliranin ay
pinagsikapang saliksikin upang maging makabuluhan ang pag-aaral na ito.
Nawa'y ang mga nobe!a at kathang pinag-aralan dito ay magiging
malaking tulong sa mga mag-aaral at maging sa mga guro upang makamit
ang mga katugunan na isinasaad sa paradim o batayang teoriya at maging
gabay nila sa kasalukuyang pamumuhay. Bunga ng layang ibinigay ng mga
Amerikano sa mga Pilipino, isinilang ang pahayagan. Sa mga pahayagang
ito inilimbag ang maraming nobela at mga katha na, naging bahagi na ng
ating lipunan. Ito ay may layuning lumibang, magturo o magbigay kaya ng
isang aral. Gayundin ang mapagyaman ang ating karanasan sa pamamagitan
ng paglalahad ng mga pangyayaring tumutugon sa karanasan ng tao,
gumigising sa diwa at damdamin at nanawagan sa talino at guni-guni.
Mula sa mga nasulat natinag ang panlipunan at kasaysayang kahalagahan.
Mga Kahalagahan ng Pag-aaral
Ang panitikan ay may malaking kaugnayan sa kasaysayan. Kung sa
kasaysayan ay nasasabi ang tiyak na panahon at pangyayari, ang
panitikan naman ay naglalarawan ng buhay, kultura, tradisyon,
kaugalian, at karanasan. Nagpapahayag ang panitikan ng damdamin ng
bawat indibidwal, gaya ng pag-ibig, kabiguan, tagumpay, lungkot, tuwa,
at marami pang mukha ng buhay na inilalarawan ng bawat panitik.
Pinapaksa ng panitikan ang ating pinagmulan kung kaya't ito ay
tinaguriang salamin ng buhay. Nasasalamin dito ang pinagmulan ng isang
lahi, ang pagsulong at pag-unlad ng isang bansa sa bawat panahong
kanyang dinaanan at pagdadaanan pa. Ang kahalagahan ng tesis na ito ay
ang pag-unawa sa uri ng panitikan sa bawat lahi o lalawigan matapos
maibalangkas ang pinanggagalingan at malaman kung ano ang naging buhay
at kung paano sila namuhay. Gayundin ang pag-unawa sa dalang
impluwensiya sa lipunan, relihiyon, edukasyon at kultura na maaaring
isinasabuhay pa natin hanggang sa kasalukuyan.
Isa pang kahalagahan ng pag-aaral na ito ay ang pagsusuri ng
kasaysayang pampanitikan ng isang lahi o mga lahi, ang matunghayan ang
mga makahulugang pangyayari sa tiyak na panahong sinusuri o nabasa
upang mapag-ugnay sa isipan ang mga pampanitikan at pangkasaysayan na
tunay sa ganitong lohika ay magiging malinaw sa mga mag-aaral o mga
mambabasa ang bawat pinag-ugat ng hilig, takbo, at uri ng mga nobela o
akdang pampanitikang tinatalakay.
Saklaw ng Pag-aaral
Ang pag-aaral na ito ay sumasaklaw sa pagsusuri at pagbibigay haiaga sa
ilang piling nobela at katha ni Edgardo M. Reyes. Ang mga nobelang
pinili sa pag-aaral ay ang mga sumusunod:
A. Mga Nobela
Laro sa Baga
Sa Kagubatan ng Lunsod
Sa mga Kuko ng Liwanag
B. Mga Katha
Ang Gilingang Bato
Di-Maabot ng Kawalang Malay
Emmanuel
Lugmok na ang Nayon
Ang mga nobelang ito ay galing sa Koleksyon ni Edgardo M. Reyes na
nalathala sa aklat na may pamagat na "Pagsusuri at Pagbubuod ng mga
Nobela, (Villafuerte, 2000). Ang mga katha naman ay nalathala sa aklat
na "Mga Agos Sa Disyerto", Ikatlong Edisyon (Abueg, et.al 1993).
Gayunman, hindi saklaw ng pag-aaral na ito ang paggamit ng istatistika
sapagka't ang layunin ng pag-aaral ay suriin ang mga nobela at katha
ayon sa kahalagahang moral at panlipunan, mensahe at implikasyon sa
pamumuhay ng mga Pilipino, papel ng mga tauhan sa paghahatid ng
mensahe, at bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa.
Mga Kinalabasan ng Proseso
A. Mga Nobela
· Laro sa Baga
· Sa Kagubatan ng Lunsod
· Sa mga Kuko ng Liwanag
B. Mga Katha
· Ang Gilingang Bato
· Di-Maabot ng Kawalang malay
· Emmanuel
· Lugmok na ang Nayon
Mga Nobela at Katha
Proseso
BATAYANG TEORIYA
· Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
· Mensahe at Implikasyon Kasalukuyang Pamumuhay ng mga Pilipino
· Papel ng mga Tauhan sa paghahatid ng mensahe
· Bisa sa Isip at damdamin ng mga mambabasa
Pasuri at
Palarawang
Pagsusuri
Ang Batayang Teoriya ng Pagsusuri sa mga Piling Nobela at Katha ni
Edgardo M. Reyes
Ang pag-aaral na ito ay gumamit ng pasuri at palarawang pagsusuri upang
higit na maipaliwanag ang mga kahalagahang pangmoral at panlipunan ng
mga nobela at kathang ginamit. Ang mga mensahe at implikasyon nito sa
kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino ay binigyang diin sa pagsusuring
ginawa upang higit na maunawaan ng mga mambabasa ang kahalagahan ng
nobela at katha. Ang mga mensaheng hatid ng bawat nobela at katha ay
may mga bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa.
Sa bawa't kuwento o nobela ay may malaking papel na ginagampanan ang
mga tauhan sa paghahatid ng mga mensahe o kaisipan. Sa mga nobela at
kathang ito ni Edgardo M. Reyes ay tinalakay din ang mga naging papel o
"role" lalo na nang mga pangunahing tauhan, sapagkat sa kanila
nakasalalay ang buhay ng nobela at katha . Hindi rin kinaligtaan ang
estilo ng manunulat sa paghahabi o pagsulat ng bawat kabanata sa
kanyang mga nobela at katha. Sa pamamagitan ng pag-analisa sa estilo ay
malalaman natin ang lalim ng ambag nito sa ating Panitikang Pilipino.
Katuturan ng mga Katawagan
Epiko May kahabaang salaysay na patula sa mga kabayanihang
nagawa na kadalasan ay may uring angat sa kalikasan.
Kabanata Bawat isa sa mga yugto o bahagi ng nilalaman ng alinmang
aklat, ayon sa pagkakabukud-bukod ng mga isipan o mga pangyayaring
isinalaysay.
Kaisipan Ideya; kuru-kuro; palagay; pag-iisip
Katha Maikling kathang pampanitikan na may isang tema
lamang; payak ang paksa at kakaunti lamang ang mga tauhan na gumagalaw
sa katha. May layunin itong libangin ang mga mambabasa.
Manunulat Sinumang sanay at dalubbhasa sa pagsulat ng mga artikulo,
kuwento, nobela, tula at iba pa.
Mensahe Aral na gustong ipaabot ng manunulat sa mambabasa.
Nobela Mahabang kathang pampanitikan naglalahad ng isang
kawil ng mga pangyayaring pinaghabi-habi sa isang mahusay na
pagbabalangkas na ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalaban ng
hangarin ng bayani sa isang dako at ang hangarin naman ng kanyang mga
katunggali sa kabila.
Pagsusuri Opisyal na pagsisiyasat at pagpapatunay sa mga tala.
Teorya Makatuwirang pagpapaliwanag sa anumang palagay.
Yugto Dibisyon o bahagi ng isang nobela, bahagi ng isang
serye. Saglit na pagtigil o paghinto.
KABANATA II
Mga Akdang may Kaugnayan sa Kasalukuyang Pag-aaral
Ang mga sumusunod na mga artikulo at mga sulatin ay pawang may
kaugnayan sa pag-aaral na ito, na lahat ay nauukol sa mga nobelang
isinulat ni Edgardo M. Reyes.
Deskripsyon ng Nobela
Kung ibig mong makabasa ng isang akdang maituturing mong masalimuot
dahil sa tuwirang tumatalakay sa buhay ng tao, sa mga
pakikipagsapalaran, sa mga nakakatawang pangyayari, sa paghubog ng
pagkatao, sa mga nakakabagabag na pangyayari sa isang bansa at iba pang
mga bagay na may nakatutuwang paksa, ay bumasa ka ng nobela. (Devesa,
1982)
Tinatawag na isang kathang pampanitikan na binubuo ng maraming
pangyayaring magkakasunod at magkakaugnay-ugnay. Ang pangyayari rito ay
may kanya-kanyang tungkuling ginagampanan upang mabuo ang isang matibay
at kawili-wiling mga pangyayari ng isang nobela.
Tinatawag ding kathang buhay, ang nobela sapagkat ito ay naglalahad ng
maraming pangyayaring kinasasangkutan ng isa o dalawang pangunahing
tauhan at iba pang mga katulong na tauhan at ang buong pangyayari ay
sumasaklaw nang higit na mahabang panahon.
Ayon kay Rufino Alejandro (Perez, 1991),
" Ang nobela ay naglalahad ng isang kawil ng mga kawili-wiling
pangyayari na pinaghabi-habi sa isang mahusay na pagkakabalangkas,na
ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalaban ng hangarinng bayani
sa isang dako at ng hangarin ng kanyang katunggali sa kabila. Ang mga
katunggali niya ay maaaring mga tao ring katulad niya o kaya ay mga
kasalungat na pangyayari, kabilang diyan ang sarili niyang pag-uugali
at pagkatao. Tumutugon ito sa karanasan ng tao at matapat na
nanghahawak sa buhay, gumagamit ng guniguni datapwat hindi napatatangay
dito, gumigising sa diwa at damdamin, at nananawagan sa ating talino
gayundin sa ating imahinasyon. Katangian ng tao ang pinagkukunan ng
paksa ng isang nobela. Ito ay naglalarawan din ng pagkatao bukod pa sa
paglinang ng isang balangkas na mga pangyayari."
Ayon naman kay Tiangco et.al, (1976 & 1981), ang nobela ay naglalahad
ng isang kawil ng kawili-wiling pangyayari na pinaghabi-habi sa isang
mahusay na pagkakabalangkas. Ang binibigyang diin ay ang pagtutunggali
ng hangarin ng bayani sa isang dako at sa hangarin ng kanyang mga
kalaban sa kabilang dako. Ang katunggali ng pagunahing tauhan ay
maaaring ibang tao o kaya'y mga salungat na pangyayari o ang sarili
niyang pag-uugali at pagkatao.
Ang isa pang deskripsyon ng nobela ay mula naman sa panulat ni Casanova
(1984). Ayon sa kanya ang nobela ay isang mahabang pagkukuwento na may
kabanata, laging itutuloy at may karugtong. Hango ito sa talagang
pangyayari sa buhay ng tao. Tumatalakay din ito ng mahabang panahon at
maraming tauhan ang nagsisiganap.
Sa isang aklat na isinulat ni Mag-atas et.al, (1994) ang nobela ay
tinatawag ding mahabang kasaysayang tuluyan sa panahon ng kastila. Ang
sabi naman ni Roman Reyes (1908), ang nobela ay naglalarawan ng
sariling pag-uugali, mga kilos, at damdaming katutubo ng bayang
pinaghanguan ng matiyagang sumulat. At hindi lamang ganyan, kundi
gumagamot din naman sa maraming sakit sa pag-uugali, rnaling paniniwala
at masasagwang kilos na nagpapapusyaw sa dapat na magningning ng
kapurihan ng tao kung kaya nabubuhay.
Ayon kay Faustino Aguilar (Mag-atas et.al, 1994), ang salitang
"nobela", na hiram natin sa kastila ay hiram sa Italyanong "novella" na
ang ibig sabihin ay isang katha na nagsasalaysay ng anumang bagay na sa
kabila o sa isang bahagi ay hinango sa isang pangyayari. Ito ay
isinulat sa isang paraang kaaliw-aliw at kakikitaan ng ugali ng mga
taong pinagagalaw ng mga pangyayari.
Kasaysayan ng Nobelang Pilipino
Pinakaugat ng nobela (Mag-atas et.al, 1994)
Marami ang nagsasabi na ang pinakaugat ng nobelang Pilipino ay ang
epiko. Ito ay mahabang salaysay na tungkol sa kabayanihan ng bida, kung
minsan ay hango sa mga karaniwang pangyayari ngunit ang bida ay may di
pangkaraniwang lakas, may engkanto. Patula ang mga epiko at sa
kasalukuyan ay mahirap nang makatagpo ng taong nakakasaulo ng kanilang
mga epiko, bagamat sa ating mga tribo ay may mangilan-ngilan pa ring
nakakatanda ng ilang bahagi nito (hindi na ang kabuuan) sapagkat ang
daloy ng kabihasnan ay sumapit na sa kanilang pook.
Kabilang sa mga epiko ang Hudhod at Alim ng Ipugaw, ang Darangan ng
Muslim, ang Ibalon ng Bikol, at iba pa. Sayang at ang epiko ng Tagalog
ay hindi napangalagaan, dahil sa pagsapit ng kabihasnan buhat sa ibang
bayan ay nawala ang katibayan ng pagkakaroon nila ng sariling epiko.
Gayunman, sinasabing Kumintang ang tawag sa epiko ng mga Tagalog.
Noong panahon na ng mga Kastila ang akda ni Antonio de Borja na Barlaan
at Josaphat (1709) ang tinuturing na "Juan Bautista" ng Nobelang
Tagalog. Tagapagbalita lamang ito ng tunay na nobelang Tagalog sapagkat
ito ay salin lamang buhat sa wikang Griyego ni Juan Damasceno. Ang
buong pamagat ay Aral na Tunay Na Totoong Pag Acay sa Tauo, Ng Manga
Cabana lang Gaua Nang Manga Maloalhating Santo Na Si Barlaan Ni
Josaphat.
Ito ay tungkol kay Josaphat na kahit na iniiwas na ng amang si Abenir
ng India sa pagiging katoliko, ang kagustuhan din ng Maykapal ang
nasunod sapagkat si Barlaan, isang pari, ang naatasan ng Panginoon
upang gawing Kristiyano si Josaphat. Sa wakas, pati na si Abenir ay
naging kristiyano.
Ang isa pang pinag-ugatan ng nobela ay ang Tandang Basiong Macunat
(1885) na tinaguriang akda sa loob ng isang akda, ni Miguel Lucio
Bustamante.Dito ay inilalahad na hindi nararapat pag-aralin ang anak sa
Maynila sapagkat nabubuyo ito sa masamang bisyo at hindi nakakatapos ng
pag-aaral.
Matatawag ding pinag-ugatan ng nobela ang Pasyon, tulad ng Martir sa
Golgota na salin ni Juan Evangelista. May salin din si Joaquin Tuazon
ng orihinal na Kastila ni Tomas Iriarte (1879-80) ng Bagong Robinson.
May ibang mga salin at halaw ngunit hindi ito gaanong kilalang
babasahin at marahil ay wala naming makikitang patunay sa kasalukuyan.
Ang mga komedya at moro-moro ay mga baytang din tungo sa pagkakaroon ng
nobelang Tagalog. Hindi rin dapat kalimutan ang palitan ng liham na
Urbana at Fetisa ni Modesto de Castro, tinaguriang "Ama ng Tuluyan", na
kinapapalooban ng pagtuturo ng kagandahang asal.
Bagamat nakasulat sa wikang Kastila ang Ninay ni Pedro Paterno,
nakatulong din ito sa pag-unlad ng nobela, at naging batayan pa marahii
ni Rizal sa kanyang nobela sa punto ng katauhan ng mga gumagalaw sa
nobela.
Ang realismo naman sa mga nobela ay matatagpuan sa mga akda ni Jose
Rizal na Noli Me Tangere at El Filibusterismo na bagamat sa wikang
Kastila rin nasulat ay nagsilbing huwaran at inspirasyon ng mga
mambabasa na masasabing nagtataglay ng tatlong bisang kinakailangang
dapat taglayin ng isang nobela. Ang panahong ito ay nasa panahon na ng
tinatawag na Propaganda at Himagsikan. Si Apolinario Mabini ay may
nobela rin tulad ng El Desarollo y Caisa de la Repubiica Filipinas,
lamang ito ay tungkol sa rebolusyon at sa wikang Kastila rin.
Panahon ng Nobela
Ang masasabing tunay na panahon ng mga nobelang Pilipino ay nagsimula
noong 1900, batay nga sa mga pag-aaral at pagpapangkat-pangkat, nahati
ito sa apat na panahon (Mag-atas et. Al,1994).
Unang Panahon
1900-1920 - Klasikal na Rebolusyunaryo
Napapaloob dito ang mga nobelang may binhi ng sosyalismo na akda nina
Lope K. Santos (Banaag at Sikat, 1906) at Faustino Aguilar
(Pinaglahuan, 1907). Narito rin ang mga haiimbawa ng impluwensya ng
klasiko, malawak na aral-Kastila at mga laban sa prayle. Masigasig ang
mga manunulat na makapagsulat ng nobela nang panahong ito.
Kabilang sa mga manunulat noong panahong ito sina Valeriano H. Peña
(Nena at Neneng, 1904, nalathala sa pahayagang Muling Pagsilang);
Francisco Lacsamana {Anino ng kahapon); Roman Reyes (Bulaklak ng
Calumpang, 1970); lnigo Ed. Regalado (Kung Magmahal ng Da/aga/1913) na
siyang taga panguna ng mga nobelang romantiko sa kanyang May pusong
Walang Pag-ibig; Engracio Valmonte (Ang Mestisa); Pascual Poblete,
Patricio Mariano.
Masasabing si Lope K. Santos ang nagsimula ng paglalathala nang
yugtu-yugtong kabanata ng mga nobela sa pahayagang "Ang
Kaliwanagan", pagkatapos naman ay "Ang Kapatid ng Bayan", sa
kanyang "Salawahang Pag-ibig".
Ikalawang Panahon
1921-1944 - Romantiko-Sentimental
Sa panahong ito namayani ang mga nobelang nauukol sa pag-ibig at
sentimentalismo kaya't sa mga sinehan ay dinudumog ng mga tao ang mga
may iyakang palabas. Sa panahong ito masasabing naiiba ang landasin ni
Lazaro Francisco sapagkat may kamalayang panlipunan ang kanyang mga
akda.
Kabilang sa mga manunulat dito sina Fausto Galauran, Nieves Baens-del
Rosario, Jose Esperanza Cruz, Garvacio Santiago, (sentimental na
mistisismo), Florentine Collantes, Servanto de los Angeles, Teofilo
Sauco, atbp.
Ikatlong Panahon
1945-1960 - Realistiko-NaturaIistiko
Sa panahong ito, malawak na ang naging impluwensya ng mga dayuhan, ng
mga Amerikano, ng mga Ingles, ng mga Kastila, ng mga Pranses at iba pa.
Kabilang sa mga manunulat ng panahong ito si Agustin Fabian na siyang
kinikilalang tagapanguna ng panahong ito sapagkat naiiba ang istilo ng
kanyang nobela. Mapapatunayan ito sa kanyang Timawa at Maria Mercedes.
Isa pa si Amado V. Hernandez na naglahad ng mga realistikong ugnayan ng
matataas at maliliit sa kanyang Luha ng Buwaya at Mga Ibong Mandaragit.
Nariyan din Alejandro Abadilla na naglaiarawan ng sex sa kanilang
nobela ni Capulong na Pagkamulat ni Magdalen at si Andres
Cristobal-Cruz, Liwayway Arceo na modernong realistiko at iba pa.
Sa oryentasyon naturalismo natagpuan ang katayuang panlipunan na
mapagsamantala, maralita at marahas.
Ikaapat na Panahon
1961 - Proletaryat - Realistiko
Kabilang sa unang panahon nito ang mga manunulat na may kamalayang
panlipunang sina Edgardo Reyes, Efren Abueg, Rogelio Mangahas, Rogelio
Sikat, at iba pa.
Masasabing may pangalawang panahon ito sapagkat sa kasalukuyan, ang
realismong ipinakikita sa mga nobela ay iyong mga buhay-buhay ng mga
nasa mababang antas ng lipunan, ang kanilang pakikipagsapalaran at ang
kanilang tagumpay. Iba ang pagkarealistiko rito sapagkat ipinakikita na
ang nasa
putik ay maaaring mahango.
Sa rebolusyunaryong realismo na pagsasadula ng tunggaliang makauri,
optimista ang tono, may pananalig sa pagtatagumpay ng masa.
Ang ibang manunulat ay nagbago rin ng tema nila dahil sa pagbabago ng
lipunang kanilang ginagalawan.
Mga Uri ng Nobela
Ang nobela ay may iba't ibang uri upang hindi magsawa ang mga tao sa
pagbasa ng ganitong uri ng katha.
Ayon sa pag-aaral na isinagawa ni Mag-atas et.al, (1994) may nobelang
historikal, ito ay isang uri ng nobelang tradisyonal na binubuo ng mga
akdang hango sa mga pangyayaring naghanap sa kasaysayan. Pinapaksa ng
mga manunulat ang mga palasak na paniniwala.
Ang nobelang realistiko naman ay ukol sa mga kaisipang hango sa isang
partikular na paniniwala. Himig protesta ay nangingibabaw sa mga akdang
realistiko. Ito ay nagtutuon ng pansin sa mga umiiral na kalagayan,
pagpuna at paglaban sa mga maling aspekto ng lipunan.
Ang ibang uri ng nobela ay ang nobela ng pangyayari - Ito ay nagbibigay
diin sa mga pangyayari o kwento. Nandyan din ang nobelang tauhan - ito
ay nagbibigay pansin sa pangunahing mga layunin at pangangailangan ng
mga tauhan.
Pag-iibigan at romansa ang binibigyang dim sa nobela ng romansa. Ang
nobela ng kasaysayan ay nagkukuwento ng tungkol sa mga pangyayaring may
kaugnayan sa kasaysayan ng bayan at nagbibigay-diin ito sa mga nagwang
kabayanihan ng kinikitalang mga bayani ng ating lahi bilang tanda ng
kanilang pagtatanggol at pagmamahal sa bansa.
Mga Sangkap ng Nobela, Tradisyon, at Bisa
May tatlong sangkap ang mahusay na nobela. Ito ay ang kuwento o
kasaysayan, ang pag-aaral o pagmamasid sa mga gawa at kilos ng
sangkatauhan at ang paggamit ng malikhaing guni-guni (Perez, 1991)
Ayon pa rin kay Perez (1991), bagamat ang pangunahing layunin ng nobela
ay lumibang maaari rinitong magturo, magtaguyod ng isang pagbabago sa
pamumuhay o sa lipunan o magbigay-aral sa di tahasang paraan maitataas
din nito ang panlasa ng mga mambabasa. Mainam ang nobela kung naipadama
sa mambabasa na mayroon pala siyang natatagong kaisipang hindi niya
alam na mayroon pala siya.
May tatlong bisang tinataglay ang nobela ayon kay Guaman (1989). Ito ay
bisa sa isip na nangangahulugan ito na sa pagbabasa ng nobela ay
madaragdagan ang kaalaman ng mambabasa. Ang bisa sa damdamin naman ay
nakakapukaw ng damdamin o emosyon. Ang pagtuturo ng mabuti o
nakahuhubog tungo sa kabutihan ay ang bisa sa asal.
Mga Tradisyong Matatagpuan sa Nobela
May mga tradisyong matatagpuan sa mga nobela at sa masusing pagbabasa
at pagpapahalaga ng mambabasa. Ayon kay Mag-atas et.al (1994) isa sa
mga ito ang tradisyong katutubo na kasasalaminan ng katutubong
kaugaliang Pilipino. Ang mga diyoses at diyosa na tulad nina, Jupiter,
Venus, Juno ay mga tradisyong klasiko naman. Sa tradisyong
pangrelihiyon ay ang pagkilala sa kapangyarihan ng Diyos, ang
pagmimilagro at tungkol sa kagandahang-asa! tulad ng nasa Urbana at
Felisa.
Ang tradisyong Romantisismo ay nagsimula sa Europa nang magkaroon ng
himagsikan sa Pransya. Ang lungkot at kaligayahan, tulad din ng
pantasya ay iniialarawan sa mga awit at korido. Noong ika-19 na siglo
naging industriyalisado ang mga bayan, nakapukaw ang pagpapahalaga sa
demokrasya at nasyonalismo. Mababasa ito sa mga nobela ni Dr. Jose P.
Rizal na Noli MeTangere at El Filibusterismo.
Ang mga Estiio sa Pagsulat ng Nobela
May ilang dahilan kung bakit hindi higit na sumikat ang maikling
kuwento kaysa ang nobelang tagalog. Una ay ang mabilis na takbo ng
panahon kung kayat kulang na ang oras at panahon ng mambabasa sa
pagbasa ng nobela. Nandiyan rin ang kasiyahan sa pagbabasa ng maikling
kuwento na matatapos basahin sa isang upuan na di makukuha sa pagbabasa
ng nobela. At ang mahal na halaga ng nobelang isinaaklat. (Garcia,
1989)
Ngunit nalunasan ito ng mga nobelista, lalo na ng mga nasa patnugutan
ng mga pinaglalathalaang pahayagan o magasin. Inilathala nila ang mga
nobela nang kaba-kabanata, pinuputol nila ito sa bahaging
kapana-panabik. Dahil dito ang mambabasa ay bumabasa ng limitadong
nobela na kung saan ang bawat kabanata ay kasinghaba lamang ng isang
maikling kuwento. Dahil dito nakatitiyak ang mga tagasubaybay na
maitutuloy nila ang pagbabasa sa nobela.
Dahil sa pagpapalitan ng pagsulat na ito ng mga kabanata ay nawawalan
ng kaisahan ang estilo ng pagsulat ng nobela. May mga pangyayari na
napapalitan ng pangalan ang mga tauhan sa nobela.
Naging mabagal ang pag-unlad ng nobelang Tagalog bilang akdang
pampanitikan dahil sa "barkadahan" o pagsasamahan ng patnugutan at mga
ilang kasama sa labas ng patnugutan. Pinid sa mga di-kasama sa
barkadahan ang pagkakataong makapaglathala ng isang nobela.
Ang nobela noon ay karaniwan nang mga "pantakas" na akda. Iniaalis nito
ang mga mambabasa sa pangit na katotohanan at dinadala sa maganda at
kaaya-ayang daigdig ng mga guni-guni.
Halos iisa ang paksa ng mga nobela noon at may iilang pagbabago lamang
sa isa't-isa. Naroon ang tunggalian ng mayaman at mahirap na kung saan
karaniwang sa dakong huli ay yumuyuko ang kapalaluan. Kung saan na
mumutiktik sa sentementalismo at panay ang agos ng luha. At ang mga
mambabasang di nakapagbabasa ng mga nobelang banyaga ay gumagawa ng
isang sukatan: "Maganda ang kasaysayan - nakakaiyak."
Karaniwan sa mga nobela noon ang may pangyayaring pilit na
pinapagkataon upang maiuwi ang takbo ng salaysay sa ibig mangyari ng
manunulat at ng mga mambabasa. Mabulaklak ang wika ng mga nobelista
noon, walang katipiran, walang katimpian kung kaya't dahil dito naging
mahina ang katunayan at paglalarawang tauhan.
Walang tauhan ng alinmang nobelang Tagalog ang naging kahanay ng mga
tauhan ni Rizal sa Noli at Fili o ni Balagtas sa Florante. Mga tauhang
halos paulit-ulit na natutukoy sa pagpapahayag ng mga diwa't kaisipang
kaugnay o natutulad sa mga pinapel nila bilang tauhan sa akda. Ang mga
tauhang Elias, Ibarra at Simoun, Maria Clara, Donya Victorina,
Pilosopong Tasyo, Padre Damaso, Padre Salvi at iba pa ay wari bang
tunay na tao sa kasaysayan at di likha lamang ng panitikan.
ANG MAIKLING KATHA
A. Mga Simula ng Maikling Katha
Ano ang Maikling Katha? (Paredes, 1989)
Ang maikling katha o maikling kwento, gaya ng karaniwang
tawag dito, ay sangay ng salaysay (narration) na may isang kakintalan
(single impression). Ito ay may mga sariling katangian na ikinaiiba sa
mga kasamahang sangay ng salaysay at dito'y kabilang ang mga
sumusunod: (1) isang madulang bahagi ng buhay na tinatalakay, (2) isang
pangunahing tauhang may mahalagang suliranin, at kakauntian ng iba pang
mga tauhan, (3) isang mahalagang tagpo o kakauntian nito, (4) mabilis
na pagtaas ng kawilihan hanggang sa kasukdulang madaling sinusundan ng
wakes at (5) iisang kakintalan.
Ang maikling katha ay hindi pinaikling nobela. Hindi rin
ito buod ng isang nobela o ng isang kuwento kaya.
Mga Ugat ng Kasalukuyang Maikling Katha
Ang maikling katha sa kasalukuyan na siyang pinakamaunlad na sangay ng
panitikan ngayon dito sa atin, maging sa Tagalog o sa Ingles, ay tila
mayabong na punungkahoy na may nararami't malalalim ha ugat. Kabilang
sa mga ugat na ito ang mitolohiya, alamat, kuwentong bayan, pabula,
parabula, anekdota at karaniwang kuwento.
Ang Mitolohiya
Ang mitolohiya ay katipunan ng iba't ibang paniniwala at mga kuwento
tungkol sa .mga diyos at diyosa. Gaya ng mga Romano at Griyego, tayo ay
may katipunan ng mga ganitong paniniwala at kuwento. Marahil,
nakatulong nang malaki sa bagay na ito ang pangyayaring ang ating mga
ninuno ay pagano bago dumating ang mga Kastila. Sila'y naniwala sa
maraming Diyos, sa ispiritung mabuti o masama.
Ang Alamat
Ang alamat ay kuwentong pasalin-salin sa bibig ng mga taong
bayan, at karaniwang tungkol sa pinagmulan ng mga bagay-bagay. Ito ang
karaniwan nang kasagutan sa mga kababalaghan o mga pangyayaring may
kaugnayan sa kalikasan na hindi maalaman sa agham. Marami tayong mga
alamat, nguni't makabuluhang pag-aaralan ang ilang naglalarawan sa
paniniwala ng ating
Ang Kuwentong Bayan
Gaya ng mga alamat, ang mga kuwentong bayan ay mga kuwentong
pasalm-salin sa bibig ng mga taong bayan. Kabilang dito ang mga
kuwentong bayan tungkol kina Mariang Makiling, Mariang Sinukuan, Juan
Tamad, Juan Tanga, Suwan, sa Bulkang Mayon, at marami pang iba. Ang mga
kuwentong bayan tungkol sa iisang paksa ay pabagu-bago sa iba't ibang
pook sapagka't nararagdagan o nababawasan habang nagpapasalin-salin sa
mga bibig. Kung ang nagkukuwento ay malilimutin, ang kuwentong bayan ay
nababawasan. Kung mayaman naman ang guniguni ng nagsasalaysay, ang
kuwento'y nararagdagan.
Ang Pabula
Ang pabula ay kuwento ng mga hayop na nagsisikilos at nangagsasalitang
parang tao, at ang layon ay makapagturo ng aral sa bumabasa.
Kilalang-kilala ang mga pabula ni Esopo, na noong pa mang una ay
nakatuklas nang ang tao'y ayaw panga-ngaralan nang tuwiran, kaya,
marahil, dinaan niya ito sa tulong ng mga pabula.
Ang Parabula
Karaniwang nanggagaling sa Banal na Kasulatan, ang parabula ay
kuwentong umaakay sa tao sa tuwid na landas ng buhay. Kabilang na
marahil sa mga kinagigiliwang parabula ang mga sumusunod: "Ang Mabuting
Samaritano", "Ang Publikano at ang Pariseo", "Ang Manghahasik", at
"Ang Lagalag na Anak". Magkatulad ang layunin ng pabula at parabula,
ang magturo ng aral sa tao, bagaman magkaiba ang pamaraan.
Ang Anekdota
Maiikling kuwento ng mga tunay na karanasan ang anekdota na kung
minsa'y katuwa-tuwa, at kung minsa'y "nag-iiwan ng aral". Kadalasan
nang kawili-wiling basahin ang mga anekdota tungkol sa mga bayani, mga
dakilang tao, o mga kilalang tao. Mga halimbawa: ang tungkol sa
pagkahulog ng tainelas ni Rizal sa ilog, ang kakuriputan at pagkaseloso
ni Valeriano Hernandez Pena, ang mapagmahal na pag-iiringan ng
magkaibigan nguni't magkaagaw na siria Jose Corazon de Jesus at
Florentino T. Collantes.
Ang Karaniwang Kuwento
Kuwento ang tawag sa mga salaysay nasinulat ng mga paring Kastila upang
magbigay ng halimbawa sa kanilang mga pangaral gaya ng "Mga Buhok na
Nangungusap", at "Sa Kagalitan". At kuwento rin ang tawag sa mga
sumusunod na salaysay na lumabas sa mga pahayagan noong mga unang taon
dito ng mga Amerikano. Kabilang dito ang mga dagli ni Lope K. Santos sa
puhayagang Muling Pagsilanr!, at ng kanyang mga kapanahon sa pahayagang
Deinocracia, Taliba. at Ang Mithi,
B. Ang Simula at Pag-unlad ng Taal na Maikling Katha
Buhat sa simu-simulang nabanggit na sa mga nakaraang dahon, ang kuwento
ay unti-unting nagkaroon ng tiyak na anyo at tungkulin, hanggang sa
tanghalin sa kasalukuyan na isang sangay ng salaysay na may sarili't
di-mapag-aalinlanganang tatak at kakanyahan.
Mga Unang Hakbang sa Pag-unlad
Ang mga dagli (sketch) at mga tinatawag na kuwento ay nagsimulang
magkahugis at magkaanyo, sa tulong ng bagong kamalayan ng banghay
(plot) na naging kapansin-pansin aa kuwentong "Bunga ng Kasalanan" ni
Cirio H. Panganiban, at tinaguriang Katha ng Taong 1920. Nauna kaysa
ritong kinilalang Katha ng taon ang kuwentong "Elias" ni Rosauro
Almario (1910). Ang Lingguhang Liwayway na sinimulan noong 1922 ay
nagpasigla sa pagsulat ng mga katha. Ang mga taga "Aklatang Bayan" at
"Ilaw at Panitik", dalawang kapisanan ng mga mananagalog at manunulat
ng panahong yaon, ay nagpalabas ng kanilang mga akda sa nasabing
lingguhan. Kabilang dito ang tinaguriang "Ama ng Maikling Kathang
Tagalog", si Deogracias A. Rosario, Kung paanong naghimagsik .si Jose
Corazon de Jesus sa matandang pamaraan sa tulang Tagalog, si Deogracias
A. Rosario naman ang nagpabago'sa kinamihasnang pamaraan sa maikling
kuwento. Ang kuwentong "Walang Panginoon" ni DAR ay magpapatunay nito.
K. Mga Uri ng Maikling Katha
Mahirap ang pag-uuri-uri ng ano mang bagay, at dito'y kabilang ang
maikling katha. Karaniwan nang ang mabuting banghay, ang isang malakas
at makulay na katauhan,, ang isang makabuluhang kaisipan, at iba pa, ay
sama-sama sa pagbubuo ng isang mabuting katha. Kaya't may kahirapan ang
pag-uuri sa akda kung ito'y pangkatauhan, ynakabanghay, at iba pa.
Nguni't upang mapag-aralan ng isang baguhan ang mga sangkap ng isang
maikling katha, tila kailangan ang pag-uuri-uri ng sangay na ito.
Bilang tulong sa pag-aaral ng isang baguha'y uuriin natin ang maiikling
katha sa lima: (1) Pangkatauhan - kung ang pinakamahalagang
nangingibabaw sa katha ay ang katauhan, (2) Makabanghay - kung ang
mahalaga'y ang pagkakabuo ng mga pangyayari, (3) Pangkapaligiran -
kung ang paligid o isang namumukod na damdamin ang namamayani, (4)
Pangkatutubong kulay - kung ang pamumuhay at kalakaran sa isang pook
ang binibigyang diin, at (5) Pangkaisipan - kung ang paksa, diwa o
isipan ng isang katha ang pinakamahalaga.
Maikling Kathang Pangkatauhan
Ang kathang pangkatauhan ay isa sa pinakamahalagang uri, kung hindi man
siyang pinakamahalaga, sapagka't higit na mahalaga ang katauhang iba't
iba sa bawa't tao. Ito'y maaaring sumatugatog ng kadakilaan; mamaya'y
maaari namang bumulusok sa kababaan ng kaimbihan. Maraming paraan ang
magagamit sa pagpapalitaw ng isang katauhan, kabilang na rito ang
karaniwang paraan, ang paglalarawan ng may-akda sa kanyang katauhan sa
tulong ng pag-uugali, isipan, mithiin at damdamin nito, gayon din sa
kanyang panlabas na anyo. Maaari ring lumitaw ang katauhan sa tulong ng
pag-uusap ng ibang tauhan sa kuwento tungkol sa kanya. Nguni't ang
pinakamabisang paglalarawan ng katauhan ay sa pamamagitan na rin ng
tauhan; halimba-wa, sa kanyang paraan ng pagkilos at pagsasalita, at
higit sa lahat, sa kanyang reaksyon (sa kanyang gagawin o magiging
damdamin) sa isang tiyak na pangyayari.
Isang kahinaan sa marami nating maiikling katha ang paglalarawan ng
katauhan. Kung hindi napakabuti ang isang tao (na waia kahit kaunting
kahinaan o karupukan')
ito'y napakasama.
Maikling Kathang Pangkapaligiran
Pangkapaligiran ang ginagamit nating katumbas ng salitang ingles na
"atmosphere", at ito ay hindi lamang sumasakop sa mga bagay na nadarama
kundi sa damdaming namamayani sa isang katha. Ang- paligid na ginagamit
sa isang katha ay nakatutulong nang malaki sa pagbubuo ng namamayaning
damdamin gayang kakanyahan o style ng sumusulat. Ang paligid ay
kadalasan nang' nakatutulong sa paglalarawan ng katutubong
kulay,nguni't hindi dapat ipagkamali ang isa sa isa.
Maikling Kathang Pangkatutubong Kulay
Ang paligid, kaayusang panlabas, pag-uugali, mga paniniwala, mithiin,
kakanyahang pampook (idiosyncrasies) at sariling tatak ay
nagkakatuhmg-tulong sa pagbubuo ng kathang pangkatutubong kulay.
Bagaman ang mga pamantayang pandaigdig (umversality) ay kailangan sa
pagbubuo ng isang mabuting katha, ito'y higit na sumasakop sa kalamnan,
sa mga bagay na natatagpuan sa lahat ng tao ano man ang lahi kulay,
bayan o pananampalataya. Samantala, ang mga sangkap ng katutubong kulay
ay higit na pampalamuti kaysa kalamnan, nguni't mga pampalamuting
nagtatatak ng kakanyahan.
Maikling Kathang Pangkaisipan
Sa mga akdang pangkaisipan, ang pangunahing katangiang taglay ay ang
kaisipan o ang diwang makabuluhan na binibigyang diin. Ang banghay,
katauhan, at paligid ay mga sangkap na ginagamit upang mapalutang ang
kahalagahan ng diwang binibigyang diin.
Ang kaisipan o diwang ito'y hindi dapat ipagkamali sa karaniwang aral
ng karaniwang kuwento. Ang masining na maikling katha'y nag-iiwan ng
bisa sa bumabasa, sa diwa man o sa damdamin, nang hindi nangangaral.
Sapagka't ang masining na katha, gaya ng iba pang sangay ng mining, ay
hindi dapat gamiting sermon.
Ang kalaliman o kababawan ng kaisipang tinatalakayayfa nasasalig
sa sariling pilosopya ng manunulat.
D. Mga Sangkap ng Maikling Katha
Ang maikling 'katha ay gumagamit, hangga't maaari, ng kakaunting
tauhan, at kung minsan, ng iisa lamang. Ang pangunahing tauhan ay dapat
magkaroon ng balakid ohadlang, sapagka't kung wala ay walang
pagtutunggali at kung walang pagtutunggali'y walang kuwento (sa
mahigpit na pakahulugan ng kuwento o dula man.) Karaniwan nang kakaunti
ring pook, panahon at pangyayari ang ginagamit sa katha. Kung maaari,
isang maikling panahon at isang madulang pangyayari ang dapat gamitin.
| Ang lahat nang ito'y tumutulong sa pagbubuo ng iisang kakintalan
(impression) na isang katangiang dapat taglayin ng maikling katha.
Ang karamihan ng tauhan, pook, pangyayari at ang matagal na panahon ay
nagpapaligoy at nagpapasalimuot sa isang kuwento, at kadalasan ay
sumisira rito. Gaya nang nasabi na, ang pangunahing tauhan ay
binibigyan ng may-akda ng isang mahalagang suliranin na bago niya
malutas o di-malutas ay may pagtutunggaling nagwawakas sa kasukdularig
sinusundan agad ng pagtatapos ng kuwento.
E. Mga Katangian ng Maikling Kathang Pampanitikan
Ang maikling kathang pampanitikan ay naiiba sa karaniwang kuwentong
komersyal sapagka't ang una ay higit na masining at higit na mataas ang
uri. Tungkol sa sining, tunghayan natin ang sinabi ni Agoncillo sa Ang
Maikling Kuwentong Tagalog (1886-1948):
"Ang alin mang sining, upang magkahalagaat magkabisa, ay kailangang
magtaglay ng kapangyarihang lumikom at humubog sa puta-putaking
karanasan ng isang katauhan at sa pamamagitan ng damdami't pag-iisip ng
manunulat ay yumari ng kabuuang may kaisahan, may kalamnan at may anyo.
Ang sining 'ay hindi isang palamuti lamang na walang maganda kundi ang
labas; lalong hindi isang larawan lamang. Ang sining ay buhay, at ang
bisa ng alin mang sining ay matatakal sa kung hanggang saan ito
matatagpuan at nararapat bigyan ng kahulugan ayon sa pag-iisip at
damdamin ng manunulat. Ang ikinagaganda at ikinadadakila ng buhay ay
nasa pagkakaiba-iba ng anyo at kulay at pagpapakahulugan ng mga
manunulat hindi lamang sa magkakalayong panahon kundi.sa iisang
panahong kinabibilangan nila."
F. Mga Tulong sa Pagsulat ng Maikling Katha
1. Mga Dapat Tandaan sa Simula Pa
Ang maikling katha ay maikling pagsasalaysay na may layon mag-iwan ng
iisarig bisa sa tulong ng pinakamatipid na paraan. Ang kaiklian ay
makatutulong nang malaki sa pag-iiwan ng iisang kakintalan, kung
susundin ang mga dapat malaman tungkol sa pagsulat.
Bagaman nakahihigit ang kalamnan kaysa kaanyuan ng alin mang sulatin,
ang kaalaman tungkol sa kaanyuan ay nakatutulong nang malaki sa
mabisang pagpapahayag ng kalamnan. Ang wastong kaanyuan ay natututuhan
sa pag-aaral ng pamamaraan. Ang huli ay natututuhan at naaayos sa
pamamagitan ng paulit-ulit na paggamit at sa wastong pamamatnubay.
Isang mabisang paraan ang walang sawang pagbabasa ng mabubuting katha
na katatagpuan ng mahahalagang kalamnan at ng maayos na kaanyuan. Ang
isang baguha'y dapat ding magsanay sa maingat na pagmamasid sa tao at
sa buhay. Dapat niyang sanayin ang sariling mag-isip tungkol sa mga
asal at damdamin ng mga tao, sa mga bagay na nangyayari sa kanila, at
sa kanilang mga reaksyon sa mga ito.
2. Kalamnan Laban sa Kaanyuan
Ang mahalagang kalamnan na ipinaloloob sa mahusay na kaanyuan upang
malikha ang kakintalang ninanais na maiwan sa mambabasa, ay masasabing
siyang ulirang pagsasama ng dalawang sangkap na kailangang-kailangan ng
isang mabuting maikling katha. Nguni't kung ang pagtataluna'y kung alin
sa dalawa ang higit na mahalaga, marahil ang maisasagot nati'y ito: sa
tao, kailangan ang kaluluwa at katawan upang maging tao; ang kaluluwa
na walang katawan ay hindi tao, at ang katawan na walang kaluluwa ay
hindi buhay na tao. Kailangan ang pagsasama ng dalawa upang maging
buhay na tao.
3. Pagpili ng Paksa
Sa pagpili ng paksa, dapat isaalang-alang ang kahalagahan. - ang
mahalagang paksa ay tumutulong sa pagbubuo ng mahalagang katha. Walang
paksang masasabing ganap na orihinal na hindi pa natatalakay ng kahit
sino. Nguni't ito'y maaaring talakayin sa naiibang paraan at
katatagpuan ng style o kakanyahan ng manunulat. Ang paksa'y dapat
magtaglay ng katangiang pangdaigdig (universality) upang maging tunay
na makabuluhan - yaong hindi lamang totoo sa isang pook at sa isang
panahon kundi yaong totoo sa alin mang pook, sa ano mang lahi o bansa,
at sa ano mang panahon.
Kung mababaw ang paksa at di-mahalaga, damitan man ito ng marikit na
kaanyuan, ang kathang malilikha'y magiging kaakit-akit, nguni't hindi
makabuluhan. Ang kahalagahan o di-kahalagahan ng paksa ay siyang
pinagsusumundan ng angkop napamamaraan, ng damdaming namamayani sa
pagkukuwento at ng isipang makikintal sa bumabasa.
4. Ang Banghay ng Katha
Ang banghay ay siyang balangkas o pagkakatagni-tagni ng Mga
pangyayaring buhat sa simula ay mabilis sa pag-akyat sa Kasukdulan, at
buhat doon ay mabilis sa pagtungo sa wakas. Noong unang panahon ng
maiikling katha, ang masasalimuot na Banghay ay ipinalagay na
kailangan. Nguni't ngayon, ang higit na payak na banghay ay
kinagigiliwan ng manunulat at ng mam-babasa rin; kung minsan pa nga,
halos wala nang banghay ang makabagong katha. Ang isang suliranin ay
sapat na, sa halip ng kawing-kawing na suliraning kailangang kalasing
isa-isa ng manunulat bago siya matapos sa kanyang kuwento.
Bago magsimula sa pagsulat kailangang buo na sa isip ng manunulat ang
kanyang balangkas. sa ganitong paraa'y halos nakikita na niya sa
kanyang isipan ang simulang mabilis na pumapaitaas hanggang sa
kasukdulan, sa halip na humaba pa nang walang kapararakan.
Sa pagbubuo ng balangkas, kailangang isaalang-alang ng
manunulat ang mga sumusunod: ang bawa't pangyayari, kilos, usapan o
tauhan, ay dapat magpasulong sa kuwento, patungo sa kalutasan ng
suliranin, na siya ring kasukdulan na sinusundan agad ng wakes; ang
pagpapasok agad sa suliranin sa simula pa; ang pagtiyak na kailangang
may mangyari sa kuwento (kung hindi man nabigyan ng naiibang pagtingin
sa pangyayari, ay natinag o nagbago ang damdamin ng bumabasa, sa
pamamagitab ng tauhan) Sa maikling panggungusap, may nangyari: ang mga
bagay-bagay ay hindi na gaya noong simulang basahin ang akda.
ANG PAGPAPAHALAGA SA KATHA
Iba-iba ang persepsyon ng tao sa isang bagay, ideya o
konsepto. Ang maganda sa iba'y maaaring hindi maganda sa iba.
Maaaring naiibigan ng iba ang nakatatawang pelikula, ang iba naman ang
nakatatakot o madramang pelikula. Kaya iba't ibaang isinasagawa ng
mga producer upang masagutan ang mga ninanais ng iba't ibang uri ng
mamamayan. Nalalaman ninyong iba't iba ang hilig ng mga tao, iba't
iba ang mga ugali, ang mga pangarap.
Mababakas ang pagkakaiba sa ganitong pagpapahalaga sa
larangan ng pakikipagtalastasan. Mapapansin ninyong kahit na iisang
bulaklak ang nakikita ng sampung tao, iba't ibang deskripsyon ang
kanilang gagawin. Iba't iba ang bibigyang-diin sa kanilang
paglalarawan batay sa kanilang pagpapahalaga sa bagay na iyon.
Ganito rin ang katha. Ang pagpapahalaga sa mga katha ay
nakadepende sa persepsyon ng bumasa o nakakita ng isang pagtatanghal.
Maaaring makita ng magpapahalaga ang simbolismo ng katha, ang
paglarawang-tauhan, ang akatotohanang tagpuan o ang paraan o istilo ng
pagkakasulat ng katha.
Ilang Bagay na Nararapat na Isaalang-alang sa Pagpapahalaga sa Katha
1. Paglalarawang-tauhan
Mahirap tiyakin kung paano nabubuo sa isip ng isang
bumabasa ang malinaw na larawan ng tauhan. Kung minsan nama'y
lipun-lipon na ang mga salitang nagagamit ng manunulat tungkol sa
tauhan ay hindi pa rin lumilitaw ang larawan nito sa isip ng bumabasa.
Sa maikling kuwento karaniwang inilahad na bigla at buo sa isang
pangungusap ang paglalarawang-tauhan. Lumilinaw na lamang sa isip ng
mambabasa ang paglalarawan sa pamamagitan ng pananalita, mga kilos at
ng isipan ng tauhan inilalarawan.
Noong unang panahon ng maikling kuwento ay laging
inilalarawan ang mga pangunahing tauhan bilang maganda, mahinhin at
mabait, gayon din ang mga lalaki na malusog, makisig at mabait din.
Likas namang masama ang ugali ng mga kontrabida. Ito ang mga
nagsasagawa ng masasamang kaparaanan upang hindi magtagumpay ang bida
sa hangaring kaligayahan.
Sa kasalukuyang mga akda, karaniwang makikita sa lansangan, sa opisina,
sa tirahan ng mahihirap, sa Tundo, sa bukid, sa bundok ang mga tauhan.
Hindi mahalaga sa ngayon kung mabuti o masama ang tauhan. Ang
pinahahalagahan ngayo'y ang sanhi ng paggawa ng tauhan ng gayong
pagkilos. Wala nang kapi-pitagang pagkilos, ang mahalaga'y ang
material na kadahilanan ng gayong pagkilos.
2. Pananalita o Lengguwahe
Lahat ng akdang- sining ay akdang buhat sa wika, tulad ng isang nililok
na maaring sabihing isang pirasong marmol na inukit. Kasama sa
pananalita ang tungkol sa usapan sa katha. Mahalaga ang pagiging
natural ng usapan kaya ang nararapat na pananalita'y malapit sa ayos
ng pagsasalita ng mga tao sa tunay na karaniwang buhay.
May sarili ring lengguwahe ang simbolismong ginagamit ng mga manunulat.
May matalik at realistikong pagkakilala ang mannunulat sa lengguwaheng
kanyang kasayang kasangkapan. Hindi napupugal ang manunulat sa himig at
hugis ng pagpapahayag ng makalumang manunulat noon na maligoy.
3. Pamamaraan, Porma at Istilo
Ang pamamaraan ang malimit na siyang kinasasaligan ng
pagiging mabisa ng pagpapahayag ng isang kaisipan, ng pagtatanghal ng
mga pangyayari, ng paglalarawan ng mga tauhan at ng pangwakas na
kabuuan at kasiyahang dapat maidulot ng isang katha.
Ang pamamaraan ang kasangkapan ng manunulat sa pagtuklas at
pagpapaunlad ng kanyang paksa pagpapahatid ng mensahe at sa pagpukaw ng
pagpapahalaga ng mambabasa. May sariling kaanyuan ang mga katha, Ang
pangunahing layunin nito'y magdulot ng aliw sa pamamagitan ng isang
kapangyarihang paglalahad ng isang maselang pangyayari sa buhay ng
pangunahing tauhan. Ito ang pinakakaluluwa ng katha. Ang kaisahan ng
bisang kinikintal sa puso at diwa ng mambabasa ang tandang sukat
pagkakilanlan sa katha.
Nararapat ding makatawag-pansin ang panimula. Ang
pamukaw-sigla pangyayari'y nararapat na dumating nang maaga.
Kailangan ding maging mabilis ang galaw ng pangyayari hanggang sa
makarating sa kasukdutan kung maikling kuwento ang pag-uusapan. Hindi
nararapat na itayo ang wakas.
Kung istilo naman ang pag-uusapan, ang bawat manunulat
aymay kani-kaniyang istilo. Iyon ay kanilang kakanyahan, kanilang
tatak. Ang paiba-ibang istilo ng manunulat ay higit na may kaugnayan sa
kaanyuan kaysa sa nilalaman. Ang kakanyahang pampanitikan ng isang akda
ay nasa pang-isipan, nilalaman at maliliit na bahagi nitong kapag
nabuo ay nagiging lakas na lumilikha ng kalamnan.
4. Kalamnan o Paksang -diwa
Ang diwa noong mga unang panahon ng pangangatha'y nangangahulugan ng
pangangaral, subalit sa ngayo'y nangangahulugan ito ng daloy na
walang patid sa loob ng katha, gayong hindi nakikita'y nasasalat
naman ng damdamin, Sa pamamagitaan ng diwa, nalilikha ng may-akda ang
kasiyahang pandamdamin at pangkaluluwa sa mambabasa. Sa gayon ay
nalalahiran ito ng kapangyarihan ng may katha bilang manlilikha.
Mabibilang sa mga paksain sa kasalukuyan ang mga pakikibaka sa buhay.
Nagsisimula sa mga pang-aapi sa mga busabos, pamamayani ng mga
panginoong piyudal, pamamayani ng puhunan, pakikisangkot sa kilusang
pambayan, atb.
Bago talakayin ang tungkol sa pagpapahalaga sa katha ang kabuuang
pagpapahalaga muna sa romantisismong taglay ng nobela ang pupukaw sa
inyong isipan. Kabilang sa mabibigyan ng pagpapahalaga sa mga katha ay
ang tungkol sa mga tinatawag na romatisismo, klasismo, simbolismo o
realismo ng katha.
5. Ang Paggamit ng Sagisag
Nakatutulong nang malaki sa pagiging masining ng isang katha ang
paggamit ng sagisag. Ito'y umaakay sa guniguni ng bumabasa na
makibahagi sa pagiging manlilikha ng may-akda.
Narito ang ilang halimbawa ng mga sagisag saating mga katha at ang mga
bagay na kanilang sinasagisag:
1. halaman (pagmamahal na dapat diligin) sa "Ang
Halaman ni Angela" ni Diego Atienza Quisao
2. bangkang papel (karupukan ng pangarap sa kalupitan
ng katotohanan) sa "Bangkang Papel" ni Genoveva D.Edroza
3. bahay na bato (tibay ng damdaming makatao) sa
"Bahay na Bato" ni A.B.L. Rosales
4. pusa (pag-uusig ng sariling budhi) sa "Ang Pusa
sa Aking Hapag" ni Jesus A. Arceo
5. lunting halaman (diwa ng kabayanihan) sa "At
Nupling ang Isang Lunting Halaman" ni Pedro S. Dandan
6. luad (tigas ng kaloobang di pa nagdaranas ng
kasawian) sa "Luad" ni Gloria Villaraza
Ang dahilan ng pagbabago sa katauhan, at hindi dahilan sa gusto lamang
itong mangyari ng sumusulat, gaya nang madalas mangyari sa ating
kuwento, nobela at pelikula.
Ang paglutas sa suliranin ay dapat manggaling sa katauhan
ng pangunahing tauhan (tagumpay man o pagkabigo) at hindi sa bagay na
panlabas. Isang tiyak na halimbawa: ang suliranin ni Maria ay ang
pag-aaruga sa mga kapatid o pag-iiwan sa mga ito upang tumakas na
kasama ang katipang wala rin namang gaanong kaya sa buhay upang arugain
silang lahat. Ang paglutas ay dapat sa alin man sa dalawang ito: ang
pagpili ni Maria sa kanyang mga kapatid (magpapalitaw sa katauhang
mapagpakasakit ni Maria), o ang patakas na kasama ang katipan
(katauhang praktikal at makasarili). Isang masamang paglutas ang
sumusunod: sakay ng bus ang lahat ng mga kapatid ni Maria; ang bus ay
inabot ng sakuna at namatay na lahat ang mga bata; si Maria ay Malaya
na ngayong pakasalan sa katipan sapagka't wala na siyan suliranin.
6. Pagtutunggali
Sa nasabing halimbawa, ang pagtutunggali'y nasa kalooban
ni Maria. Noong mga unang panahon, ipinalagay na madula ang
pagtutunggali ng tao at ng kapalarang hinulaan na sa kanyang
pagkapanganak; pagkatapos ay ang pagtutunggali ng tao laban sa
kalikasan; ng tao, laban sa kapwa tao (karaniwang idinadaan sa lakas ng
katawan). Ang makabagong pagtutunggali ay tao laban na rin sa damdamin
likas sa lahat ng tao, at timitinag sa pagkatakot, pagkahabag,
pagkapoot, paghanga at iba pang damdaming likas din sa lahat ng tao.
7. Paglalarawang-Tauhan
Kailangang pag-ingatan dito ng manunulat ang paglikha ng
karikatura (angbida ay bidang-bida at walang ano mang kahinaan o
kasiraan; ang kontrabida'y panay kasamaan at walang ano mang bahid ng
pag-asa sa kabutihan; ang magsasaka;y masipag, matiyaga, matagal sa
hirap at iba pa.) Ang bawa't tao'y may mga katangiang tulad ng iba,
nguni't may mga katangian ding ikinaiiba sa lahat, kaya nga't siya
ay siya at hindi sila
8. Paningin
Ang paningin o point of view ay dapat ding isaalang-alang
ng sumusulat, sapagka't hindi dapat magpabagu-bago ito sa isang
maikling katha.
May apat na uring mapamimilian ang manunulat, at kung alin
man ditto ang kanyang mabutihing gamitin ay siya niyang dapat sundin
mula sa simula sa simula hanggang sa katapusan ng akda. Naririto:
1. Ang katha ay isinasalaysay buhat sa paningin ng may-akda
na nanonood sa mga pangyayari.
2. Ang katha ay isinasalaysay buhat sa paningin ng
may-akdang nakakakita sa mga pangyayari buhat sa paningin ng
pangunahing tauhan (inilalagay niya ang kanyang sarili sa lugar ng
pangunahing tauhan).
3. Ang katha ay isinasalaysay buhat sa paningin ng isang
tauhan sa isang kuwento, tauhang hindi siyang pangunahing tauhan.
4. Ang katha ay isinasalaysay sa tulong ng unang panauhan
(first person) na gumagamit ng ako, akin, ko. Ang unang panauhang ito
ay maaring siyang pangunahing tauhan, isang pantulong na tauhan sa
kuwento, o isang tagapanood sa mga pangyayari.
KABANATA III
Pamamaraang Ginamit sa Pag-aaral
Sa kabanatang ito nalalahad ang mga pamamaraang ginamit upang higit na
maunawaan ng mga mambabasa.
1. Paraang Ginamit sa Paglutas ng Suliranin
Ang mananaliksik na ito ay gumamit ng paraang pasuri (analytical) at
palarawan (descriptive) sa pagsusuri ng ilang piling nobela at katha ni
Edgardo M. Reyes. Ang paraan ding ito ang nakatufong sa paglutas ng mga
suliranin gaya ng pag-unawa sa kahalagahang pangmoral at panlipunan,
mensahing hatid ng nobela sa mga mambabasa at implikasyon ng mga
indibidwal sa pamumuhay ng mga Pilipino, and papel ng mga pangunahing
tauhan sa paghahatid ng mensahe at bisa sa isipd at damdamin ng mga
mambabasa
Ang ilang bahagi ng nobela ay mahirap unawain kaya't ginamit din dito
ang pamamaraang pahambing upang higit na maunawaan ng mga mambabasa ng
nobela.
2. Pagpili ng Pamagat sa Napiling Paksa
Ang tesis na ito ay bunga ng pag-aaral ng mananaliksik ng aralin niya
sa Filipino. Isa sa aralin ay sa pag-aaral ng mga nobela at katha ang
pagsusuri ng mga inilalarawan ng nobela at katha at mga aral o mensahe
para sa
mga mambabasa. Ang nobela at katha ay napili dahil sa aral na naiwan
nito, at sa kahalagahan nito at kaugnayan sa kasalukuyang pamumuhay ng
mga Pilipino.
Dahil sa mga kadahilanan na nabangit pinili ng mananaliksik ang pamagat
na "Isang Masusing Pag-aaral sa Ilang Piling Nobela at Katha ni Edgardo
M. Reyes."
3. Pagtitipon ng mga Kagamitan
Nang mapagtibay na ng gurong tagapayo ang paksa para sa tesis na ito ay
gumawa na ng matiyagang pananaliksik ang sumulat nito. Ang unang
hakbang ay ang pagtitipon ng mga nobela ni Edgardo M. Reyes, mga
nobelang galing sa iba't-ibang akiat na ginamit ng mga mag-aaral sa
pangkolehiyo at pamantasan. Nakatulong din sa mananaliksik ang
pagbabasa ng may kinalaman sa panitikan at nobela.
Ang mga talang naibigay ng mga guro sa Filipino ay tinipon at isinama
din sa tesis na ito sapagkat ang mga ito ay may kaugnayang.pag-aaral.
4. Pananaliksik
Ang tagapayo at mananaliksik na ito ay nagtungo sa iba't-ibang aklatan
para sa isinagawang pananaliksik ng mga tala na may kaugnayan sa
nobela, gaya ng Colegio de Los Baños, Aklatan ng ACCI, Pambansang
Aklatan at sa Pamantasan ng Pilipinas sa Los Baños, at Unibersidad ng
Pilipinas Normal
Bawat nobela at katha na pinili para sa pag-aaral na ito ay ukol sa
kasaysayan kung paano at bakit naisulat ang akda. Ayon sa talambuhay
ni Edgardo M. Reyes, halos lahat ng mga nobela niya ay may malaking
kaugnayan sa kanyang buhay at karanasan sapagkat ang mga nobelang ito
ay mas madaling suiatin dahil nakita niya at naranasan.
Ang lahat ng mga pananaliksik ay nakatulong ng malaki sa tesis na ito.
KABANATA IV
PAGSUSURI SA MGA PILING NOBELA AT KATHA NI
EDGARDO M. REYES
Maraming ibat-ibang pamamaraan ang maaring magamit upang masuri at
mapag aralan ang isang akdang pampanitikan. Isa dito ay ang pag-uugnay
ng mga anyo, istilo at mga simbolismo na ginamit ng manunulat. Ang
tawag dito ay Marksista (Naval,1990). Sa pagsusuri ng mga nobela in
Edgardo M. Reyes ay maaring magamit ang pamamaraang ito, sapagkat
ito'y nag inusisa rin sa kahalagahan ng kasaysayan na naglalarawan ng
mga pwersa, salik at pangyayari na humuhubog at bumabago sa lipunan.
PAGSUSURI
Mga Nobela:
SA KAGUBATAN NG LUNSOD
A. Mga Tauhan
Mina - ang babaeng namuhay sa kasalanan ngunit nagbago ng matutong
umibig nang tapat
Primo - ang kinakasama ni Mina
Angel - ang lalaking minahal ni Mina ngunit nagbago dahil sa pangit
na nakaraan ni Mina
Lola Denang - ang lola ni Angel na namatay
Mercy - kaibigang matalik ni Mina
B. Kahalagahang Pangmoral Panlipunan
Sa nobelang "Sa Kagubatan ng Lunsod" ay ipinakita ang epekto ng
nakaraan ng isang tao sa kanyang pangkasalukuyang buhay. Si Mina ay isa
babaeng naging "prostitute" o taga-bigay ng aliw sa isang lalaki
kapalit ng salapi.
Sa usaping panlipunan ay tila walang puwang ang ganitong uri ng babae,
gayundin sa pangmoral na isyu. Ang pakiwari ng mga taong malilinis ang
pagkatao ay batik sila sa lipunan. Ngunit ang taong naghihirap ay
kumakapit sa patalim upang mabuhay; sundin sa tamang oras harapin ang
buhay gaano man kababa ang kapalit nito. Mga mapapait na alaala ng
nakalipas na upang hindi kamuhian ng lalaking mamahalin ay sadyang
ililihim. Pero sa ating lipunan ay walang lihim na hindi nabubunyag.
Ang kahalagahang pangmoral at panlipunan ay madaramasa
bigat ng naging problema ni Mina noong siya ay umibig ng tapat sa isang
lalaki. Sa lipunang Pilipino ay lubhang mahalaga ang karangalan lalo
na ng mga babae.
K. Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng
mga Pilipino.
Ang Mensahe na nais iparating sa mga mambabasa ay dapat pag-ingatan ng
mga babae ang kanilang puri at karangalan sapagkat ang mga katangiang
ito ang magdadala sa kanilang maligayang buhay pagdating ng araw. May
kasabihan nga ang mga Pilipino na "di bale na mahirap, basta
nabubuhay nang may karangalan man lamang"
Ang Paksa ng prostitusyon ay lagi na lamang pinagtatalunan
sa lipunang Pilipino. Laban dito ang simbahan at ang mga moralistang
babae, mga manang at mga nasa mataas na lipunan. Maging ang mga
pahayagan na naglalathala ng malalaswang larawan ay sinisisi sa
paglaganap ng prostitusyon. Sa usaping panlipunan ay malaki ang epekto
sa pagbaba ng moralidad sa ating lipunan at kapaligiran.
Ang mensahe ng katha ay nauukol din sa tema ng pagbabago.
Walang imposibleng makamtan ang katiwasayan at kaligayahan sa buhay
kung taos-puso ang pagnanais na magbago alang-alang sa isang minamahal.
D. Papel ng Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Si Mina ang naging sentro ng nobelang ito, sapagkat alam ni
Mina ang magiging kalagayan niya sa larangan ng pag-ibig. Lagi rin
niyang sinasabi kay Mercy and kanilang kalagayan sa buhay dahil sila ay
mga babaeng bayaran. Matindi and pagtatalo ng kalooban ni Mina ng
makilala niya si Angel dahil noong una ay plano niyang takawin,
paasahin at huthutan lamang ang lalaki. Pagtagal ng panahon ay
napatunayan niyang talagang mahal niya si Angel. Kaya hindi nagawa ni
Mina ang mga plano niya laban kay Angel.
Naging maligaya naman ang pagsasama nila ni Angel hanggang
sa makialam ang ina ni Angel. Dito naramdaman ang mensahe ng
pangunahing tauhan. Handa siyang magsakripisyo alang - alang sa
pag-ibig niya sa lalaki. Hindi niya gustong bigyan ng problema ang
mag-ina dahil lamang sa pag-ibig niya.
E. Bisa Sa Isip at Damdamin ng Mambabasa.
Ang naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa sa
kathang ito ay ang paghanga sa katauhan ni Mina, handa niyang
isakripisyo ang tunay niyang pag-ibig kay Angel upang hindi ito madamay
sa paglibak ng lipunan sa pagkatao niya.
Ang nanay naman ni Angel ay nag-iwan ng pagkamuhi sa mga
mambabasa dahil siya laging nagmumura kapag hindi siya nabibigyan ng
pera ni Angel.
SA MGA KUKO NG LIWANAG
A. Mga Tauhan at papel na ginampanan sa nobela
Julio Madriaga - isang mahirap na tao labis ang pagmamahal sa isang
babae lamang na humantong sa kanyang kamatayan.
Ligaya Paraiso - ang babaeng minahal ni Julio, nagka-anak ng Intsik.
Ahtek - ang salbaheng intsik na nagkulong kay Ligaya sa bahay niya
hanggang magka-anak ito
Mr. Balajadia - ang switik na amo ni Julio.
Mr. Manabat - may ari ng building na pinagtratrabahuhan ni Julio.
Imo, Atong, Omeng - mga kasamahan ni Julio sa trabaho
Misis Cruz- ang "recruiter" na nagdala kay Ligaya sa Maynila.
Perla - Ang walang swerte ng dalaga mula sa Apog-Sunog
B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Ang nobelang ito ay tumatalakay sa kalagayang pang-agraryo sa
probinsiya at ang kaugnayan nito sa problema ng maralitang taga-lunsod
sa Maynila.
Sa nobelang ito, ang mga suliraning panlipunan ay hindi
lamang tumatalakay kundi iniugnay din sa kawalan ng hanapbuhay,
prostitusyon at problema sa iskwater sa Maynila noong dekada sisenta
(1960's).
Ipinahiwatig dito ang kapangyarihan ng mga mayaman na
may-ari ng mga lupa sa lalawigan ni Atoy, ang kaibigan ni Julio, dahil
sila ay pinalayas ng mga ito sa lupang sinasaka ng pamilya ni Atong.
Isa pang kahalagahang pagmoral at panlipunan ay ang
pagbanggit ng nobelista sa mga prostitusyon, na ipinakita sa
pamamagitan ng paggamit ng maruruming salita. Dito ay mararamdaman ng
mga mambabasa ang kasawiang palad ng mga babaeng walang natapos na
kurso; nahirapang humanap ng disenteng hanap-buhay kayat humantong sa
prostitusyon.
Ang hindi pantay-pantay na pagtingin ng lipunan sa mahihirap
at mayayaman at patutunayan ng diyalogo ng mga trabahador gaya ng
"Alam mo yang batas, yan ay para sa maliit lamang. Sa malalaki, wala
siyang batas-batas" Ang ibig sabihin nito ay mas nakakiling ang batas
sa mayayaman kaysa sa mahihirap.
C. Mensahe sa Mambabasa
Ang pinakamahalagang mensaheng nais iparating ng manunulat sa mambabasa
ay ito sana magsikap ang tao na makapag-aral upang hindi siya abusuhin
o pagsamantalahan ng mga amo nila sa trabaho.
Ipinakita sa nobela ang pagsasamantala kay Julio at sa iba pang
trabahador ang pagpapapirma ng kapatas na sila ay tumanggap ng halagang
tatlong piso, ngunit sa katunayan ay dos singkwenta lamang ang talaga
nilang tinanggap.
Isa pang mensahe dito ay ang maling palagay na ang Maynila ay isang
paraiso. Sa lalawigan daw kapag ipinanganak sa araro, e tiyak mong
doon ka rin mamatay. Ang umiiral na sistemang panlupa noon ang
nagpapahirap sa buhay ng mga manggagawa sa bukid. Para sa kanila, ang
babae ay mag-aasawa din lang ng mahirap kaya sa probinsiya mananatili.
Magiging tulad din nila ito na magkakaroon ng mga anak na palalakihin
sa paghihirap at pagtitiis.
Para sa mga taga-lalawigan, kailangang lumuwas ng Maynila
at doon hanapin ang kapalaran. Mabisang ipinakita ni G. Reyes na mali
ang mga ganitong palagay dahil ang mga tauhan niyang kinatha ay
napahamak dahil sa pagluwas sa Maynila.
Ang uri ng produksyon na tinatawag na kapitalista na siyang
basehan ng lipunang Pilipino noong 1960's ay ipinakita rin ni G.
Reyes sa mga mambabasa. Nagawa niyang ipahiwatig sa mga mambabasa at
ipaliwanag sa isang limitadong pamamaraan ang impluwesiya ng ekonomyang
metropolitan sa pambansang ekonomiya.
D. Papel ng mg Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Sa lahat ng mga tauhan na gumalaw sa nobelang "Sa Mga Kuko ng
Liwanag" ang papel na ginampanan nina Ligaya Paraiso at Julio
Madriaga ang tumatak nang matiim sa puso at damdamin ng mga mambabasa,
gusto ng mga magulang na umunlad si Ligaya ngunit napahamak lamang sa
Maynila. Si Julio Madriaga naman ang naging simbolo ng transpormasyon
na nagaganap sa bawat tao na dulot ng mga di-maiiwasang pangyayari sa
takbo ng buhay.
Mula sa isang kimi at mahiyaing probinsiyano na dumanas ng
lahat na yata ng klaseng paghihirap ay naging parang mabangis na hayop
siya. Ang pang-aabuso at pandaraya ng mga kapitalista sa mga pinasukan
niyang trabaho ay nagpatigas sa kanyang puso at damdamin. Ngunit ang
pagkasawi niya sa pag-ibig kay Ligaya Paraiso ang talagang nagpabago sa
kanya hanggang sa mapatay niya si Ah-Tek ang lalaking tumangay kay
Ligaya. Sa nobela ay si Julio ang simbolismo ng pagbabago; na hindi
lahat ng tao ay kayang magpasensiya at darating din ang araw na siya ay
mapupuno at matututong gumanti.
Si Ligaya naman ang naging simbolo ng kapalaran ng mga
taga-lalawigan na ang kapalaran ay binago ng pagsunod sa gusto ng mga
magulang. Sa halip na bumuti ang buhay ay napahamak lamang. Gayundin
ang sinapit ni Perla na naging isang biktima ng prostitusyon dahil sa
kahirapan.
Si Imo ang simbolo ng pagkagahaman sa mga biyayang dulot ng
pera na sa akala ay sa Maynila talaga matatagpuan ang mga kapitalistang
tulad ni Mr. Balajadia at Mr. Manabat; ang mga taong nagpapahirap sa
buhay ng kanilang mga kababayan. Sa lahat ng mga ito, lumitaw ang
kahalagahan ng pera o ng magandang pwesto upang mabuhay ng marangal sa
loob ng isang lungsod na kung saan ang mga tao ay walang tigil na
nakikipagsapalaran at nakikipagkompetisyon sa isat isa upang umasenso
at umunlad.
Si Ah-Tek ang kumakatawan sa mga dayuhan na dahil sa may
pera ay nagawang pagsamantalahan ang katulad ni Ligaya.
E. Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa
Ang nagiging buhay ng mga taga lalawigan na nagpunta sa Maynila at ang
kanilang pagkapamak ay ipinakikitang kaisa sa isip at damdamin ng mga
mambabasa. Hindi rin malilimutan ng mga mambabasa ang pagiging
mapagsamantala ng mga taong nasa kapangyarihan o mataas na pwesto. At
lalong mahirap malimutan ang walang katuturang pagkamatay ni Julio -
ay simbolo ng "sa Kuko ng Liwanag".
Mga Katha:
ANG GILINGANG BATO
A. Mga Tauhan
Ina(Trining) - siya ang ina pitong anak na binuhay niya sa tulong ng
gilingang bato.
Ate
Ditse
Kuya magkakapatid
Diko
Tagapagsalaysay (kapatid na bunso)
B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Ang kahalagahang pangmoral at panlipunan ng kathang ito any ang
ipinakitang walang pasuhaling pagmamahal ng isang ina sa kanyang mga
anak. Sobrang hirap sa papaikot ng gilingang bato ang ina upang may
maipag-paaral sa kanyang mga anak, lalo na nang biglang mamatay ang ama
ng mga bata.
Sa lipunang Pilipino ay isa ng tradisyon ang pagpapaaral ng mga anak,
mahirap man o mayaman ang angkan. Nagtutulong-tulong ang buong pamilya
upang may makatapos ng pag-aaral. Kung minsan ay napipilitan pang
huminto ng pag-aaral ang ibang kapatid upang makatapos muna ng
pag-aaral ang mga nakakatandang kapatid.
Isang moral na obligasyon din ng mga magulang na kausapin ang mga anak
kung may mahigpit na problema ang pamilya upang mapag usapan ang
solusyon dito. Sa pamamagitan ng prosesong ito ay magkakaroon ng
kalutasan.
K. Mensahe at Implikasyon sa kasalukuyang Pamumuhay ng
mga Pilipino
Ang mensahe ang kathang ito ay maliwanag; ang pagsalo ng ina sa lahat
ng responsibilidad na naiwan ng ama upang mapakain at mapag-aral ang
mga anak. At upang ang mga nasabing anak ay hindi mapahamak ang buhay.
Ang paghihirap ng bawat isa tulad ng paggigiling ng ina,
pagluluto ng kakainin, at paglalako ng mga bata sa iba't ibang lugar
ay simbolo ng implikasyon sa kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino.
Ngunit ang isang mensahe na mahirap mawala sa mga mambabasa ay ang
taglay na pagtitiis ng ina sa kathang ito. Dito masasalamin kung paano
niya sinikap na tulungan ang mga anak na maabot ang kani-kanilang mga
pangarap sa buhay.
D. Papel ng Pangunahing Tauhan Sa Paghahatid ng Mensahe
Ang gilingang-bato ang naging simbolo ng lakas ng ina, pansinin ang mga
linyang ito sa kwento;
"makupad na at hirap ang kanyang mga kilos. May kinig na
ang kanyang kamay sa pagsusubo ng binabad na malagkit. Mabagal na ang
ikot ng pang-ibabaw na taklob ng gilingang-bato. Pasaglit-saglit ay
tumitigil siya, maghahabol ng hininga wala na ang kanyang dating lakas,
sigla at liksi"
Ang anak na nagsasalaysay sa kuwento ay may malaking papel
din sa paghahatid ng mensahe ng kwento. Sa pamamagitan niya ay nalaman
ng mga mambabasa ang nilalaman ng puso ng bawat anak.
E. Bisa Sa Isip at Damdamin
Masakit sa damdamin ang naiwang bisa ng kathang ito,
sapagkat namatay sa gitna ng hirap ang ina ng magkakapatid. At nang
paghati-hatian nila ang mga naiwang ari-arian ng ina ay wala man lamang
nagpala sa gilingang-bato na pinanggalingan ng kanilang kabuhayan.
DI MAABOT NG KAWALANG-MALAY
A. Mga Tauhan
Emy ang dalawang batang magkalaro na parehong nabibilang
Ida sa napakahirap na pamilya.
Obet - kapatid ni Ida na may sakit
Nanay ni Ida - ginagawa ang lahat upang kumita ng pera para sa
dalawang anak nila.
B. Kahalagang Pangmoral at Pangsosyal
Ang kathang ito ay malaki ang impluwensya sa kahalagahang pangmoral at
pangsosyal na ipinakita ng manunulat sa pamamagitan ng usapan nina Emy
at Ida. Ang maaring paglalarawan sa kapaligiran na pinaglalaruan ng
dalawang bata ay nakakahabag, tulad ng ganitong paglalarawan;
"tumingin ang bata sa dram ng tubig sa may gripong labahan, sa yerong
nakatabing sa naglalawa at mabahong pusalian, sa tanging tiklis ng
tapunan ng mga basurang nilalangaw sa gilid ng eskinita, sa matayog na
poste ng ilaw sa labas ng bakod na alambreng tinik."
Sa pansosyal na aspeto ay ni hindi dapat sa ganitong pook maglaro ang
mga bata sapagkat makasasama sa kanilang kalusugan. Sa pangmoral naman
ay ipinakita nito ang pagpapabaya ng mga ina sa kanilang mga anak
sapagkat abala sila sa pagbabaraha.
Para sa mga mambabasa ng kathang ito, ang mga kahalagang pangmoral at
pangsosyal ang dapat tandaan, sapagkat sa ibang kapus-palad na nilalang
ay waring sapat lamang na may tirahan sila kahit gaano ito kadumi.
K. Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng
mga Pilipino
Ang kathang ito ay salamin ng mga nagaganap sa totoong buhay lalo na sa
mga pook ng mga dukha at iskwater. Bagamat hindi tuwirang sinabi ng
manunulat kung ano ang trabaho ng nanay ni Ida, ay mahuhulaan sa siya
ay isang prostitiyut o babaeng nagbibili ng aliw sa mga lalaki kapalit
ng salapi. Ito ay dahil sa pagbanggit ni Emy na tuwing "umaalis ang
nanay ni Ida ay ang ganda-ganda ng damit at umaga na kung umuwi". Ang
Implikasyon nito sa kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino ay matindi,
dahil sa ito ay isang katotohanan. Ang mga babaeng labis ang kahirapan
ay talagang napipilitan na pumasok sa ganitong uri ng buhay upang
masuportahan ang pamilya niya.
Ang mensahe naman dito ay ang pagbaling ng mga ina ng tahanan ng
magsugal dahil sa walang ibang magawa sa kanilang mga bahay. Isama na
rin dito ng hilig ng mga Pilipino o ng kahit anong lahi na
makipagsapalaran upang kumita ng salapi.
D. Papel ng mga Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Sa kathang ito ay lumutang ang katauhan ni Ida, sapagkat
ang kanyang ina ang may matinding problema sa pananalapi.
Si Ida ang nagkukuwento kay Emy ng mga paghihirap nila, tulad ng
pagkakasakit ng kapatid, niyang si Obet; ang pagkakapos nila sa
pagkain, sa mga gamit sa bahay at sa gamot ni Obet.
Binabanggit din niya ang tila pangungulila sa ama na maagang namatay.
Si Ida ang tagapagpaalala sa mga mambabasa ng mga realidad ng buhay,
kahit tila musmos ang istilo ng pagsasalita niya ay naroroon ang
mensahe; na mahirap mawalan ng ama ang isang tahanan. Lalong mahirap
din kung ang ina ay wala ring hanap buhay at wala ring tinapos sa
pag-aaral ay tiyak na magugutom ang pamilya.
Sa parte ni Emy, ang kalaro ni Ida ay hatid din niya ang mensahe na sa
mga taong walang tiyak na hanap buhay ay talagang sa pagsusugal,
pagkukuwentuhan at pag iistambay mauubos ang kanilang panahon.
Ang matinding lungkot sa mukha ng ina habang kumakain ng
pansit si Ida ay palatandaan ng pagkaawa niya sa anak. Ang papel ng
ginagampanan ng ina ng paghahatid ng mensahe ay epektibo, kahit hindi
siya gaanong nagsalita ay naipaparating niya sa mambabasa ang
paghihirap ng kanyang kalooban dahil sa dinaranas ng mga anak, at
gayundin maaring napipilitan lamang siyang magtrabaho ng mababang
trabaho dahil sa tindi ng pangangailangan.
E. Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa
Ang mambabasa ng kathang ito ay maiiwanan ng malungkot
bilang pakikiramay sa mga tauhan sa kwento. Awa o pagkahabag kay Obet
ang maiwang bisa sa damdamin, dahil hindi naman binanggit sa kwento
kung gumaling ba siya o hindi.
Ang isa pang pangyayari sa kwento na may "impact" o
bisa sa isip at damdamin ng mambabasa ay ang pakatapon ng pansit na
ipapakain sana ni Ida kay Emy dahil katulad nga din itong gutom palagi.
Ang maiisip ay ito "sayang!nakakain sana ng masarap si Emy!"
EMMANUEL
A. Mga Tauhan
Emmanuel - ang bida sa katha; mayaman, malungkutin, at
hindi alam kung ano ang gusto sa buhay
Brad - ang tagapagsalaysay sa katha; kaibigan at laging
karamay sa bawat gawin ni Emmanuel
B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Ang kathang ito ay may kahalagahang pangmoral dahilan sa
kabila ng kayamanan ni Emmanuel at halos lahat ng katangian ay nasa
kanya na ay hindi pa rin siya maligaya. Si Emmanuel ay maputi, mataas,
matangos ang ilong o sa madaling sabi ay magandang lalaki, mataas ang
pinag aralan siya ay doktor at napakayaman ngunit hindi siya masaya sa
kanyang buhay.
Sa pangmoral at panlipunan na pamantayan ay medyo
kataka-taka ang inuugali ni Emmanuel sapagkat nasa kanya na ang lahat,
ngunit ano pa ang dahilan ng kalungkutan niya? Sa kabilang banda, ang
kaibigan naman niya na nagsasalaysay ay katamtaman lamang ang kalagayan
sa buhay, ngunit naging matalik na magkaibigan sila. Ang kaibigang ito
ay katamtaman lamang ang kalagayan sa buhay kaya kalimitan ay si
Emmanuel ang gumagastos sa mga lakad.
Sa pangmoral na isyu ay tila hindi maganda ang ginagawa ni
Emmanuel na pagkuha ng mga bayarang babae upang makapag-aliw lamang.
K. Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng mga
Pilipino
Ang mensahe ng katha ay maliwanag, ito ay ang
kawalang-kasiyahan ng tao sa buhay. Ang mahirap ay naghihimutok dahil
sa hindi niya makamtam ang mga gusto niya sa buhay. Ang ibang mayaman
naman ganoon din ang sitwasyon. Lahat halos ng mga bagay na maaring
mabili ng salapi, karangyaan, luho at karangalan ay nasa kanila na pero
hindi pa rin nasisiyahan sa buhay.
May implikasyon ito sa kasalukuyang pamumuhay ng mga
Pilipino. Ang mayaman na hindi marunong masiyahan ay gumagawa ng mga
mumunting krimen sa lipunan, tulad ng panggugulo, pananakit at iba pa
para makatawag lamang ng pansin sa lipunan. Halos ganoon din ang
ginagawa ng mga mahihirap sa buhay. Ang iba ay napipilitang magnakaw
upang may maipakain sa pamilya o maipagamot ang anak o kamag-anak na
may sakit.
Ang mensahe dito ay ito, dapat magkaroon ng kasiyahan ang
mga tao anuman ang kalagayan nila sa buhay, upang magkaroon ng
katahimikan.
D. Papel ng mg Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Sa pagsulat at pagbasa ng maikling kwento, ang mga tauhang
gumagalaw sa kwento ay sadyang pinanggagalingan ng damdamin na nais
ipaabot ng awtor sa kanyang mga mambabasa. Sa kwentong "Emmanuel"
ang nanaig ay ang nadarama ni Emmanuel at ng kanyang kaibigan. Malayo
ang agwat ng kanilang kalagayan sa buhay. Ramdam ng mambabasa and
dinaranas na lungkot at pagkabagot in Emmanuel ngunit wala siyang
magawa.
Ang mga pagkakataong parang nawawala sa sarili si Emmanuel,
nakatanga at waring sakmal ng malalim na pagmumuni ay napapansin ng
kaibigan niya. At kapag napuna nito na napapansin ng kaibigan ito ay
agad na ngingiti. Mahusay magtago ng emosyon si Emmanuel kayat parang
nakakaawa siya. Kung tutuusin ay nakakaawa talaga ang tauhan dito.
Walang mangyaring maganda sa buhay niya, hanggang sa dumating ang araw
na siya ay lumayo na lamang upang pumunta sa ibang bansa.
Ang kaibigan din ay nakabagbag ng kalooban, pansinin ang
mga huling pangungusap niya "kung ako'y babae, marahil ay inayakan
ko ang paghihiwalay namin ni Emmanuel. Lumulubog na ang araw at
maipu-ipo sa paliparan. Nakangiti si Emmanuel ngunit hindi maganda ang
kanyang ngiti, at naisip ko na marahil ay gayondin ang pagkakangiti
ko."
E. Bisa Sa Isip at Damdamin ng mga Mambabasa
Ang naiiwang bisa sa isip at damdamin ay mahalaga sapagkat
dito nakasalalay ang ganda o kapangitan ng kwento. Ang mga problema ni
Emmanuel ay tila hindi tama para sa kalagayan niya sa buhay. Kailangan
natin bigyan ng pansin ang mga gawain sa araw-araw ni Emmanuel, tulad
ng pagpapasarap lamang sa buhay pero sa kabila ng lahat ay wala pa rin
siyang nakikitang kaligayahan sa buhay. Ang bisa sa isip at damdamin ng
mga mambabasa ay ito; Ano nga kaya ang sukatan at saligan ng
kaligayahan sa buhay ng isang tao?
LUGMOK NA ANG NAYON
A. Mga Tauhan
Vic/Inte - ang taga-nayon na bumalik sa kanilang sinilangan upang
manghingi ng mga pwedeng ihanda sa kasal ng kapatid niya.
Ang kaibigan ni Vic - siya ang nagsasalaysay sa kathang ito
Tata Pilo - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon
Nana Buro - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon
Oding - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon
Ising - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon
B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Ang kathang ito ay nagpakita ng kahalagahang pangmoral at
panlipunan dahil sa pagnanais ni Vic na makahingi ng panghanda sa kasal
ng kanyang kuya, ngunit ayaw nilang ipakita o ipahalata na nais niya
talagang manghingi. Sa lipunang Pilipino ay sadyang isang kaugalian
ang paghahanda nang marami sa kasal. Kahit hindi kaya ay pilit kinakaya
kahit manghingi o mangutang pa.
Sa pangmoral na isyu naman ay talagang isa ring katangian
ng mga Pilipino ang hindi pagtanggi kahit hindi na nila kaya ang mga
pangangailangan ng kanilang kamag-anak.
K. Mensahe at Implikasyon sa kasalukuyang Pamumuhay ng mga
Pilipino
Ang buhay sa kasalukuyan ay sadyang mahirap, lalo na sa mga
nayon o baryo. Ang mga tagarito kasi ay walang tiyak na hanap-buhay at
walang sapat na salapi para sa kanilang pamilya, ngunit kapag may
kamag-anak na humingi ng tulong ay buong-puso pa rin silang magbibigay
ng tulong. Ang katotohanang ito ay malaki ang implikasyon sa
kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino. Parte ng ating kultura ang
pagiging marangya sa mga handaan kahit halos paghirapan ang pagkuha ng
ihahanda para sa mga panauhin.
Ang mensahe nito na nais iparating sa mambabasa ay and
bukal sa kalooban na pagtutulungan ng mga magkakamag-anak kung may mga
okasyon na mahalaga tulad ng kasal. Ang isa pang mensahe ay ang likas
na ugali ng mga Pilipino na tumulong sa abot ng kanyang kakayahan kahit
sakdal-hirap din ang pamilya.
D. Papel ng mga Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Sa kathang ito ay si Vic ang may maraming ginawa upang
makakuha ng ihahanda sa kasal ng kanyang kapatid. Ngunit ang naging
instrumental sa paghahatid ng mensahe ay ang naging tagapagsalaysay ng
mga kalagayan ng nayon na pinuntahan nila ni Vic. Sa pagkukuwento niya
ay mababagbag ang puso ng mga mambabasa dahil sa hirap ng mga
taga-nayon. Maging ang itsura ng nayon ay nakakaawa din. Ang salitang
"lugmok ang nayon" ay tamang-tama dahil sa kanyang paglalarawan.
E. Bisa Sa Isip at Damdamin
Ang naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa ay
ang pagkaawa sa kalagayan ng mga taga-nayon. Maging ang paglalarawan sa
kalagayan ng pamilya ni Tata Pilo na ang ulam ay talong at tuyo lamang.
Ang bahay ay walang gamit o kasangkapan.
Isa pang bisa sa isip at damdamin ay ang istayl ng mga
bahay; walang sariling silid ang mga babae at maging ang mag-asawa. Ang
tanong sa isip ng mga mambabasa ay paano ang sekswal na problema ng mga
mag-asawa.
KABANATA V
Buod, Konklusyon at Rekomendasyon
Ang kabanatang ito ay nalalaman ng mga kabuuan ng pag-aaral, konklusyon
at rekomendasyon.
Kabuuan
Ang pag-aaral na ito ay may pangkalahatang layunin na
makapagsagawa ng masusing pagsususri sa ilang piling nobela at katha ni
Ginoong Edgardo M. Reyes, isang mahusay at tanyag na manunulat sa loob
ng ilang dekada.
Isa pang layunin ng pag-aaral na ito ay upang mahanap ang
mga kasagutan sa mga sumusunod na suliranin; anu-ano ang mga
kahalagahang pangmoral at panglipunan ang makukuha sa mga nobela at
katha ni Edgardo M. Reyes; anu-ano ang mga katangian ng mga nobela at
katha ayon sa mga sumusunod;
· Mensaheng hatid at mga implikasyon sa pamumuhay ng mga
Pilipino
· Naging papel ng mga pangunahing tauhan sa paghahatid ng
mensahe
· Naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa
Ang pag-aaral na ito ay mahalaga sapagka't sa pamamagitan nito ay
malalaman ng mga mag-aaral ang pinag-ugatan ng pampanitikan ng lahing
Pilipino. Mauunawaan din nila ang takbo rin ng kasaysayan ng bawa't
nobela at kathang sinuri sa pag-aaral na ito. Ang mga saklaw ng
pag-aaral na ito ay ang mga sumusunod:
MGA NOBELA
· Laro Sa Baga
· Sa Kagubatan ng Lunsod
· Sa mga Kuko ng Liwanag
MGA KATHA
· Di-Maabot ng Kawalang-Malay
· Emmanuel
· Ang Gilingang-Bato
· Lugmok Na Ang Nayon
Ang mga nobela ant kathang saklaw ng pag-aaral ay galing sa mga
koleksyon ng autor . gayun man, hindi saklaw ng pag-aaral na ito ang
paggamit ng statistika sapgka't ang layunin ng pag-aaral na ito ay
suriin ang mga nobela para sa kapakanan ng mga mag-aaral at mga
mambabasa.
Ang pag-aaral na ito ay gumagamit ng pasuri at palarawang pag-susuri
upang higit na maipaliwanag ang mga kahalagahang pangmoral at
panlipunan, ang mga mensahe at implikasyon sa kasalukuyang pamumuhay ng
mga Pilipino at iba pang mga kriterya.
Binanggit sa kaugnay na mga literatura at pag-aaral ang deskripsyon ng
nobela at katha, Kasaysayan ng nobelang Pilipino at katha, ang mga
panahon ng nobela, mga uri ng nobela at katha, mga sangkap ng nobela,
tradisyon at bisa nito sa mambabasa at mga iba pang mga literature na
may kaugnayan sa kasalukuyang pag-aaral.
Mga Kinalabasan ng Pagsusuri sa mga Nobela at Katha
Ayon sa pagsusuring isinagawa sa mga saklaw na nobela at
katha ang mga sumusunod na natuklasan sa pag-aaral ay makikita sa
talahanayang ito:
A. Mga Nobela Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng mga Pilipino
Papel ng Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa
1. Laro Sa Baga
· Ang pagkahilig ng mga lalaki sa pagpunta sa mga pook na may
babaeng nagbibili ng panandaliang aliw.
· Ang paghahabilin ng isang ina sa isang taong
pinagkakatiwalaan ng kanyang anak
· Ang halaga ng pagtitiwala sa isang tao.
· Ang marupok na pagkatao ni Ding dahil pati ninang niya ay
pinagsamantalahan niya.
· Ang labis na panghihinayang sa kinabukasan ng isang bata na
maagang namulat sa seks.
· Ang pagkasira ng buhay ni Ding.
2. Sa Kagubatan ng Lunsod
· Ang taong nag hihirap, kahit sa patalim kumakapit.
· Ang batik sa pagkatao ay hindi naililihim sa habang panahon.
· Sa lipunang Pilipino ay lubhang mahalaga ang karangalan
· Dapat pag-ingatan ng mga bababe ang kanilang karangalan
upang hindi sila ikahiya ng asawa nila at mga kamag-anak
· Ang pagbabago ng tao ay dapat hangaan.
· Ang pagsisikap ni Mina na tulungan ang pamilya na makaahon
sa kahirapan kahit ipagbili ang kanyang sarili.
· Ang pagbabago niya alang-alang sa isang minamahal
· Paghanga sa katauhan ng isang babae ang naiwang bisa sa isip
at damdamin ng mga mambabasa.
3. Sa mga Kuko ng Liwanag
· Ukol ito sa problemang pang agraryo at sa naging masamang
kapalaran ng mga taong nagpupunta sa Maynila.
· Dapat magsikap sa pag-aaral ang isang tao upang magtagumpay
siya sa buhay at upang hindi siya abusuhin ng mga nakakataas sa kanila
sa trabaho.
· Si Ligaya Paraiso at Julio Madriaga ang mga pangunahing
tauhan na naghatid ng mensahe sa mambabasa; nakapatay si Julio dahil sa
pagmamahal kay Ligaya. Si Ligaya naman ang halimbawa ng babaeng
napariwara dahil sa kahirapan ng buhay.
· Ang miserableng buhay ng mga taong walang pinag-aralan at
mahirap ang naiwang bias sa isip at damdamin ng mamababasa. Gayundin
ang pagkamuhi sa mga taong mapagsamantala sa kapwa.
B. Mga Katha
Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng mga Pilipino
Papel ng Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa
1. Ang Gilingang- Bato
· Sa mga Pilipino ay isa nang banal na layunin ng mga magulang
ang magpatapos ng pag-aaral ang mga anak. Kahit magdanas ng matinding
hirap ang mga magulang ay titiisin nila para sa layuning ito.
· Ang pagtutulungan ng bawat miyembro ng pamilya ang isang
magandang mensahe ng kathang ito.
· Sa pamamagitan nito ay mayroong solusyon na magagawa ang
pamilya.
· Simbulo ang gilingang- bato ang lakas ng isang ina
alang-alang sa kinabukasan ng kanyang mga anak.
· Lalo na sa kathang ito na patay na ang asawa ng inang ito.
· Ang pagkamatay ng ina na wala manlamang nadamang ginhawa sa
buhay ang naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga manbabasa.
· At nang mapaghati-hatian ang naiwan ng ina ay wala man lamang
sa magkakapatid ang nagdala sa gilingang- bato.
2. Di-Maabot ng Kawalang Malay
· Hindi dapat magpabaya nag mga ina sa mga tungkulin nila sa
kanilang mga anak.
· Hindi rin dapat itira ang mga anak sa isang napakaruming
kapaligiran.
· Salamin ng totoong buhay ang ipinakita sa kathang ito, tulad
ng matinding paghihirap ng mga magulang na nadadamay ang mga anak na
walang-malay.
· Ang tono ng pagsasalita ni Ida kay Emy na salamin ng
kawalang-malay ay matinding sundot sa puso ng mga mambabasa.
· Ang ginagawa ng ina ni Ida ay tila ng prostityut na para
mabuhay ang mga anak ay ang naiwang biss sa isip at damdamin ng mga
mambabasa.
· Ang isa pa ay ang katotohanan na hindi man lamang
nakapag-aral ang ina ni Ida, Emy at Obet dahil sa kanilang kahirapan.
3. Emmanuel
· Sa pangmoral at panglipunan na pamantayan ay sadyang
kataka-taka ang inuugali ni Emmanuel. Lagi pa rin siyang malungkot at
tila walang kasiyahan sa buhay, sa kabila ng kanyang mga katangian;
mayaman magandang Lalaki at mataas ang pinag-aralan
· Kawalang-kasiyahan ng mga tao. Ang mahirap ang naghihimutok
sa buhay; pati ibang mayaman ay ganon din;
· Mensahe: dapat magkaroon ng kasiyahan ang tao upang magkaroon
ng kapayapaan ang ating lipunan.
· Si Emmanuel ang may hatid ng mensahe dahil sa tila pagkawala
niya sa wastong isipan.
· Ang pag-aalala ng kanyang kaibigan ang isa ring magandang
katangian ng tao at tunay na kaibigan.
· Dapat ay matuklasan ng tao ang kahalagahan ng pagkakaroon
ng kasiyahan sa mga bagay na ibinigay ng Diyos.
4. Lugmok na ang Nayon
· Mga kaugalian ng mga Pilipino sa nayon ang tinukoy sa
kathang ito. Sa pangmoral at panlipunan na aspeto ay talagang
nanghihingi ng panghanda sa kasal o anumang okasyon sa mga kamag-anakan
sa nayon.
· Ang mga taga nayon ay hindi kaylanman marunong tumanggi sa
kahilingan ng mga kamag-anakan kahit sila man ay naghihirap din.
· Talagang bukal sa kanilang kalooban ang pagbibigay.
· Si Vic ang pangunahing may ginawa para maging marangal ang
kasal ng kaniyang kapatid.
· Ngunit ang kaniyang kainigan ang nakapansin ng paghihirap ng
kaniyang kamag-anakan ni Vic sa nayon ngunit todo bigay pa rin
· Pagkaawa sa kalagayan ng mga taga-nayon; naghihirap din pero
matulungin at madamayin.
· Ang istayl ng mga bahay sa nayon ay iisipin mo din; wala man
lamang silid para sa mga mag-aasawa o anak na dalaga.
Mga Kongklusyon
Ayon sa talahanayan ng kahalagahang pangmoral at
panlipunan, mensahe at implikasyon sa kasalukuyang pamumuhay ng mga
Pilipino, naging papel ng mga pangunahing tauhan sa paghahatid ng
mensahe at bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa, ay nagawa ni
Ginoong Edgardo M. Reyes na mapukaw ang kamalayan ng mga mambabasa ukol
sa mga nangyayari sa ating lipunan.
Nailarawan niya ang mga bunga ng kakulangan ng pinag-aralan,
tulad ng walang-mabuting hanap-buhay at labis na paghihirap sa buhay.
Ang mga dahilang ito ang nagtulak sa isang babae upang magbili ng
laman, ang mga lalaki naman ay nakakagawa rin ng kasalanan sa lipunan.
Hindi rin nalimutan ng autor na isama sa mga akda niya ang mga paalaala
na dapat magkaroon ng kasiyahan ang mga tao kung ano ang bigay ng
Maykapal sa kanila.
Ang isang konklusyon ng pag-aaral na ito ay maganda ang
kontribusyon ni Ginoong Edgardo M. Reyes sa larangan ng panitikang
Pilipino. Ang mga paksa kasi niya any tumatalakay sa mga tradisyon at
kaugaliaan ng mga Pilipino. Halos lahat ng mga nobela at katha niya ay
ng bigay ng aral na pwedeng pamarisan ng mga mag-aaral.
Mga Rekomendasyon
Inirerekumenda ng mananaliksik na ito ang mga sumusunod:
1. Dapat isama sa mga paksang-aralin sa elementarya, hayskul at
kolehiyo ang mga akda ni Ginoong Reyes.
2. Magparami ng mga kopya ng mga nobela at katha ang mga paaralan
upang ilagay sa mga silid-aklatan. Sa ganitong paraan ay higit na
maraming mag-aaral ang makakabasa sa mga akda ni Ginoong Edgardo M.
Reyes.
3. Maaaring magdaos ng "seminar" o "workshop" ang mga guro
sa Filipino at anyayahan nila si Ginoong Reyes na tagapagsalita.
MGA TALASANGGUNIAN
Abueg, Efren R., Mirasol D., Ordoñez, R., Reyes, E., Sikat, R. 1993.
Mga Agos Sa Disyerto. Solar Publishing Corporation.
Arrogante, Jose A. 1983. Panitikang Pilipino: Antolohiva. Manila:
National Bookstore, Inc.
Belvez, Paz M. 1994. Wika at Panitikan. Maynila, Quezon City. Rex
Bookstore.
Casanova, Arthur P. 1984. Kasaysavan at Pag-unlad ng Dulang Filipino.
Maynila: Rex Printing Co., Inc.
Devesa, Eduardo T. 1982. Panitikang Pilipino.
Gamboa-Alcantara, Ruby V., Gonzales-Garcia, Lydia Fer. 1989. Nobela:
mga buod at pagsusuri. Rex Bookstore.
Guamen, Pructosa 1989. Tanging Gamit ng Pilipino. Manila: Rex
Publishing House.
Iranzo, Berverly C. 2005. Isang Masusing Pag-aaral sa mga Pamamaraan sa
Pagtuturo at Paggamit ng Wika ng Asignaturang Filipino ng mga Guro sa
B.N. Calara Elem School Los Baños Laguna. Los Baños Laguna. Colegio
de Los Baños.
Mag-atas, Rosario U. 1994. Panitikang Kayumanggi. Metro Manila.
Maynila: Printing Co., Inc.
Merciales, Loreta 2003. Isang Masusing Pag-aaral ng mga Piling Kwento
ni Dr. Genoveva E. Matute. Los Baños Laguna: Colegio de Los Baños.
Perez, Al Q. 1971. Mga Babasahin sa Panunuring Pampanitikan.
Mimeographed.
Ponciano, Pineda B. 1973. Ana Panitikang Pilipino. Kalookan City:
Philippine Graphics Arts Inc.
Reyes, Edgardo M. Laro sa Baga: a novel. San Juan Metro Manila: Book
for Pleasure.
Reyes, Edgardo M. Laro sa Baga: the screen play. San Juan Metro Manila:
Book for Pleasure.
Salazar, Evelyn 1995. Panitikang Pilipino. Manila: Phoenix Publishing
House.
Sta. Cruz, Lorna C. 2004. S&SCOM Internet Café. Cabanatuan City. Trace
Computer & Business College.
Tiangco, Norma de Guzman at T. Suarez, 1976 & 1981. Maikling Kasavsavan
ng Pilipino at Ilang Piling Akda. Maynila: Pamantasan ng Santo Tomas
Palimbagong Tanggapan ng UST.
Villafuerte, Patrocino V. 2000: Panitikang Panrehivon sa Pilipinas.
Valenzuela City: Mutya Publishing House.
Ang Suliranin at ang Pinagsimulan Nito
Panimula
Nilalarawan ng panitikan ang ating lipunan at panlahing
pagkakakilanlan. Ang ating kaugalian ay mababakas sa ating mga kwentong
bayan, alamat, epiko, kantahing-bayan, kasabihan, bugtong, palaisipan
at sinaunang dula. Ayon sa mga mananakop na dayuhan, ang ating mga
ninuno ay mayaman sa mga katitikan na nagbibigay ng kasiyahan at
nagtatampok sa kalinangan at kultura ng ating lahi. Ang mga ito ay
gumamit ng kawayan, talukap ng niyog, dahon, balat ng punungkahoy
bilang mga sulatan habang ang ginamit nilang mga panulat ay matutulis
na kahoy, bato o bakal.
Ibat' iba ang pagpapakahulugan ng mga manunulat at dalubhasa sa
panitikan. Ayon kay Arrogante (1983), ito ay talaan ng buhay sapagkat
dito naisisiwalat ng tao sa malikhaing paraan ang kulay ng buhay, ang
buhay ng kanyang daigdig, ang daigdig na kanyang kinabibilangan at
pinapangarap.
Samantala, ayon naman kina Salazar (1995:2), ang panitikan ay siyang
lakas na nagpapakilos sa alinmang uri ng lipunan. Sinasabi ring ito ay
bunga ng mga diwang mapanlikha, ng diwang naghehele sa misteryo ng mga
ulap o ng diwang yumayapos sa palaisipan ng buwan. Ito ay isang
kasangkapang lubos na makapangyarihan. Maari itong gumahis o kaya'y
magpalaya ng mga nagpupumiglas na ideya sa kanyang sariling bartolina
ng porma at istruktura. Sa isang banda, maituturing ang panitikan na
isang kakaibang karanasan. Ito ay naglalantad ng mga katotohanang
panlipunan, at mga guniguning likhang-isip lamang. Hinahaplos nito ang
ating mga sensorya tulad ng paningin, pandinig, pang amoy, panlasa at
pandama. Kinakalabit nito ang ating malikhaing pag-iisip at maging
sasal na kabog ng ating dibdib. Pinupukaw din nito ang ating
nahihimbing na kamalayan. Lahat ng ito ay nagagawa ng panitikan sa
pamamagitan lamang ng mga payak na salitang buhay na dumadaloy sa ating
katawan, diwa at damdamin (Villafuerte, 2000). Ang panitikan ay buhay
na pulsong pumipintig at mainit na dugong dumadaloy sa ugat ng bawat
nilalang at ng buong lipunan. Isang karanasan itong natatangi sa
sangkatauhan.
Kaugnay ng pag-aaral ng panitikan ay ang pagsusuri ng mga akdang
bahagi ng panitikan tulad ng tula, dula, katha, maikling kwento at mga
nobela. Ang nobela at katha ang nais bigyang diin ng tesis na ito,
sapagkat ang nobela ay kakaiba sa ibang mga uring naisulat na, dahil
ito ay higit na mahaba, kawing-kawing ang mga pangyayari at higit na
marami ang mga tauhan, gayundin naman ang mga katha dahil sa ito ay
kalibang-libang dahil maikli lamang ito.
Sa tesis na ito ay makikita ang maigting pagsusuri ng ilang piling
nobela at katha ni Edgardo M. Reyes, isang manunulat ng maikling
kuwento at nobela na may sariling tatak sa pagsusulat. Bukod pa dito
ipaparating ng tesis na ito sa ibang mag-aaral na may asignaturang
Filipino, ang mga aral, mensahe at implikasyon ng mga nobela ni E.M
Reyes.
Paglalahad ng Suliranin
Ang pag-aaral na ito ay may pangkalahatang layunin na matuto ang mga
mag-aaral na gumamit ng proseso sa masusing pagsusuri sa ilang piling
nobela at katha.
Ang tiyak na layunin ng pag-aaral na ito ay upang makalikom ng mga
kasagutan sa mga sumusunod na suliranin.
1. Anu-ano ang mga kahalagahang moral at panlipunan na makukuha sa mga
nobela at katha ni Edgardo M. Reyes?
2. Anu-ano ang mga katangian ng mga piling nobela at katha sa pag-aaral
na ito ayon sa mga sumusunod:
2.1 Mensaheng hatid ng mga nobela at katha sa mga mambabasa at
implikasyon ng mga mensahe sa pamumuhay ng mga Pilipino;
2.2 Naging pape! ng mga pangunahing tauhan sa paghahatid ng mensahe ng
nobela,at
2.3 Bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa?
Inaasahang Katugunan sa mga Suliranin
Ang mga inaasahang katugunan para sa mga nabanggit na suliranin ay
pinagsikapang saliksikin upang maging makabuluhan ang pag-aaral na ito.
Nawa'y ang mga nobe!a at kathang pinag-aralan dito ay magiging
malaking tulong sa mga mag-aaral at maging sa mga guro upang makamit
ang mga katugunan na isinasaad sa paradim o batayang teoriya at maging
gabay nila sa kasalukuyang pamumuhay. Bunga ng layang ibinigay ng mga
Amerikano sa mga Pilipino, isinilang ang pahayagan. Sa mga pahayagang
ito inilimbag ang maraming nobela at mga katha na, naging bahagi na ng
ating lipunan. Ito ay may layuning lumibang, magturo o magbigay kaya ng
isang aral. Gayundin ang mapagyaman ang ating karanasan sa pamamagitan
ng paglalahad ng mga pangyayaring tumutugon sa karanasan ng tao,
gumigising sa diwa at damdamin at nanawagan sa talino at guni-guni.
Mula sa mga nasulat natinag ang panlipunan at kasaysayang kahalagahan.
Mga Kahalagahan ng Pag-aaral
Ang panitikan ay may malaking kaugnayan sa kasaysayan. Kung sa
kasaysayan ay nasasabi ang tiyak na panahon at pangyayari, ang
panitikan naman ay naglalarawan ng buhay, kultura, tradisyon,
kaugalian, at karanasan. Nagpapahayag ang panitikan ng damdamin ng
bawat indibidwal, gaya ng pag-ibig, kabiguan, tagumpay, lungkot, tuwa,
at marami pang mukha ng buhay na inilalarawan ng bawat panitik.
Pinapaksa ng panitikan ang ating pinagmulan kung kaya't ito ay
tinaguriang salamin ng buhay. Nasasalamin dito ang pinagmulan ng isang
lahi, ang pagsulong at pag-unlad ng isang bansa sa bawat panahong
kanyang dinaanan at pagdadaanan pa. Ang kahalagahan ng tesis na ito ay
ang pag-unawa sa uri ng panitikan sa bawat lahi o lalawigan matapos
maibalangkas ang pinanggagalingan at malaman kung ano ang naging buhay
at kung paano sila namuhay. Gayundin ang pag-unawa sa dalang
impluwensiya sa lipunan, relihiyon, edukasyon at kultura na maaaring
isinasabuhay pa natin hanggang sa kasalukuyan.
Isa pang kahalagahan ng pag-aaral na ito ay ang pagsusuri ng
kasaysayang pampanitikan ng isang lahi o mga lahi, ang matunghayan ang
mga makahulugang pangyayari sa tiyak na panahong sinusuri o nabasa
upang mapag-ugnay sa isipan ang mga pampanitikan at pangkasaysayan na
tunay sa ganitong lohika ay magiging malinaw sa mga mag-aaral o mga
mambabasa ang bawat pinag-ugat ng hilig, takbo, at uri ng mga nobela o
akdang pampanitikang tinatalakay.
Saklaw ng Pag-aaral
Ang pag-aaral na ito ay sumasaklaw sa pagsusuri at pagbibigay haiaga sa
ilang piling nobela at katha ni Edgardo M. Reyes. Ang mga nobelang
pinili sa pag-aaral ay ang mga sumusunod:
A. Mga Nobela
Laro sa Baga
Sa Kagubatan ng Lunsod
Sa mga Kuko ng Liwanag
B. Mga Katha
Ang Gilingang Bato
Di-Maabot ng Kawalang Malay
Emmanuel
Lugmok na ang Nayon
Ang mga nobelang ito ay galing sa Koleksyon ni Edgardo M. Reyes na
nalathala sa aklat na may pamagat na "Pagsusuri at Pagbubuod ng mga
Nobela, (Villafuerte, 2000). Ang mga katha naman ay nalathala sa aklat
na "Mga Agos Sa Disyerto", Ikatlong Edisyon (Abueg, et.al 1993).
Gayunman, hindi saklaw ng pag-aaral na ito ang paggamit ng istatistika
sapagka't ang layunin ng pag-aaral ay suriin ang mga nobela at katha
ayon sa kahalagahang moral at panlipunan, mensahe at implikasyon sa
pamumuhay ng mga Pilipino, papel ng mga tauhan sa paghahatid ng
mensahe, at bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa.
Mga Kinalabasan ng Proseso
A. Mga Nobela
· Laro sa Baga
· Sa Kagubatan ng Lunsod
· Sa mga Kuko ng Liwanag
B. Mga Katha
· Ang Gilingang Bato
· Di-Maabot ng Kawalang malay
· Emmanuel
· Lugmok na ang Nayon
Mga Nobela at Katha
Proseso
BATAYANG TEORIYA
· Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
· Mensahe at Implikasyon Kasalukuyang Pamumuhay ng mga Pilipino
· Papel ng mga Tauhan sa paghahatid ng mensahe
· Bisa sa Isip at damdamin ng mga mambabasa
Pasuri at
Palarawang
Pagsusuri
Ang Batayang Teoriya ng Pagsusuri sa mga Piling Nobela at Katha ni
Edgardo M. Reyes
Ang pag-aaral na ito ay gumamit ng pasuri at palarawang pagsusuri upang
higit na maipaliwanag ang mga kahalagahang pangmoral at panlipunan ng
mga nobela at kathang ginamit. Ang mga mensahe at implikasyon nito sa
kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino ay binigyang diin sa pagsusuring
ginawa upang higit na maunawaan ng mga mambabasa ang kahalagahan ng
nobela at katha. Ang mga mensaheng hatid ng bawat nobela at katha ay
may mga bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa.
Sa bawa't kuwento o nobela ay may malaking papel na ginagampanan ang
mga tauhan sa paghahatid ng mga mensahe o kaisipan. Sa mga nobela at
kathang ito ni Edgardo M. Reyes ay tinalakay din ang mga naging papel o
"role" lalo na nang mga pangunahing tauhan, sapagkat sa kanila
nakasalalay ang buhay ng nobela at katha . Hindi rin kinaligtaan ang
estilo ng manunulat sa paghahabi o pagsulat ng bawat kabanata sa
kanyang mga nobela at katha. Sa pamamagitan ng pag-analisa sa estilo ay
malalaman natin ang lalim ng ambag nito sa ating Panitikang Pilipino.
Katuturan ng mga Katawagan
Epiko May kahabaang salaysay na patula sa mga kabayanihang
nagawa na kadalasan ay may uring angat sa kalikasan.
Kabanata Bawat isa sa mga yugto o bahagi ng nilalaman ng alinmang
aklat, ayon sa pagkakabukud-bukod ng mga isipan o mga pangyayaring
isinalaysay.
Kaisipan Ideya; kuru-kuro; palagay; pag-iisip
Katha Maikling kathang pampanitikan na may isang tema
lamang; payak ang paksa at kakaunti lamang ang mga tauhan na gumagalaw
sa katha. May layunin itong libangin ang mga mambabasa.
Manunulat Sinumang sanay at dalubbhasa sa pagsulat ng mga artikulo,
kuwento, nobela, tula at iba pa.
Mensahe Aral na gustong ipaabot ng manunulat sa mambabasa.
Nobela Mahabang kathang pampanitikan naglalahad ng isang
kawil ng mga pangyayaring pinaghabi-habi sa isang mahusay na
pagbabalangkas na ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalaban ng
hangarin ng bayani sa isang dako at ang hangarin naman ng kanyang mga
katunggali sa kabila.
Pagsusuri Opisyal na pagsisiyasat at pagpapatunay sa mga tala.
Teorya Makatuwirang pagpapaliwanag sa anumang palagay.
Yugto Dibisyon o bahagi ng isang nobela, bahagi ng isang
serye. Saglit na pagtigil o paghinto.
KABANATA II
Mga Akdang may Kaugnayan sa Kasalukuyang Pag-aaral
Ang mga sumusunod na mga artikulo at mga sulatin ay pawang may
kaugnayan sa pag-aaral na ito, na lahat ay nauukol sa mga nobelang
isinulat ni Edgardo M. Reyes.
Deskripsyon ng Nobela
Kung ibig mong makabasa ng isang akdang maituturing mong masalimuot
dahil sa tuwirang tumatalakay sa buhay ng tao, sa mga
pakikipagsapalaran, sa mga nakakatawang pangyayari, sa paghubog ng
pagkatao, sa mga nakakabagabag na pangyayari sa isang bansa at iba pang
mga bagay na may nakatutuwang paksa, ay bumasa ka ng nobela. (Devesa,
1982)
Tinatawag na isang kathang pampanitikan na binubuo ng maraming
pangyayaring magkakasunod at magkakaugnay-ugnay. Ang pangyayari rito ay
may kanya-kanyang tungkuling ginagampanan upang mabuo ang isang matibay
at kawili-wiling mga pangyayari ng isang nobela.
Tinatawag ding kathang buhay, ang nobela sapagkat ito ay naglalahad ng
maraming pangyayaring kinasasangkutan ng isa o dalawang pangunahing
tauhan at iba pang mga katulong na tauhan at ang buong pangyayari ay
sumasaklaw nang higit na mahabang panahon.
Ayon kay Rufino Alejandro (Perez, 1991),
" Ang nobela ay naglalahad ng isang kawil ng mga kawili-wiling
pangyayari na pinaghabi-habi sa isang mahusay na pagkakabalangkas,na
ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalaban ng hangarinng bayani
sa isang dako at ng hangarin ng kanyang katunggali sa kabila. Ang mga
katunggali niya ay maaaring mga tao ring katulad niya o kaya ay mga
kasalungat na pangyayari, kabilang diyan ang sarili niyang pag-uugali
at pagkatao. Tumutugon ito sa karanasan ng tao at matapat na
nanghahawak sa buhay, gumagamit ng guniguni datapwat hindi napatatangay
dito, gumigising sa diwa at damdamin, at nananawagan sa ating talino
gayundin sa ating imahinasyon. Katangian ng tao ang pinagkukunan ng
paksa ng isang nobela. Ito ay naglalarawan din ng pagkatao bukod pa sa
paglinang ng isang balangkas na mga pangyayari."
Ayon naman kay Tiangco et.al, (1976 & 1981), ang nobela ay naglalahad
ng isang kawil ng kawili-wiling pangyayari na pinaghabi-habi sa isang
mahusay na pagkakabalangkas. Ang binibigyang diin ay ang pagtutunggali
ng hangarin ng bayani sa isang dako at sa hangarin ng kanyang mga
kalaban sa kabilang dako. Ang katunggali ng pagunahing tauhan ay
maaaring ibang tao o kaya'y mga salungat na pangyayari o ang sarili
niyang pag-uugali at pagkatao.
Ang isa pang deskripsyon ng nobela ay mula naman sa panulat ni Casanova
(1984). Ayon sa kanya ang nobela ay isang mahabang pagkukuwento na may
kabanata, laging itutuloy at may karugtong. Hango ito sa talagang
pangyayari sa buhay ng tao. Tumatalakay din ito ng mahabang panahon at
maraming tauhan ang nagsisiganap.
Sa isang aklat na isinulat ni Mag-atas et.al, (1994) ang nobela ay
tinatawag ding mahabang kasaysayang tuluyan sa panahon ng kastila. Ang
sabi naman ni Roman Reyes (1908), ang nobela ay naglalarawan ng
sariling pag-uugali, mga kilos, at damdaming katutubo ng bayang
pinaghanguan ng matiyagang sumulat. At hindi lamang ganyan, kundi
gumagamot din naman sa maraming sakit sa pag-uugali, rnaling paniniwala
at masasagwang kilos na nagpapapusyaw sa dapat na magningning ng
kapurihan ng tao kung kaya nabubuhay.
Ayon kay Faustino Aguilar (Mag-atas et.al, 1994), ang salitang
"nobela", na hiram natin sa kastila ay hiram sa Italyanong "novella" na
ang ibig sabihin ay isang katha na nagsasalaysay ng anumang bagay na sa
kabila o sa isang bahagi ay hinango sa isang pangyayari. Ito ay
isinulat sa isang paraang kaaliw-aliw at kakikitaan ng ugali ng mga
taong pinagagalaw ng mga pangyayari.
Kasaysayan ng Nobelang Pilipino
Pinakaugat ng nobela (Mag-atas et.al, 1994)
Marami ang nagsasabi na ang pinakaugat ng nobelang Pilipino ay ang
epiko. Ito ay mahabang salaysay na tungkol sa kabayanihan ng bida, kung
minsan ay hango sa mga karaniwang pangyayari ngunit ang bida ay may di
pangkaraniwang lakas, may engkanto. Patula ang mga epiko at sa
kasalukuyan ay mahirap nang makatagpo ng taong nakakasaulo ng kanilang
mga epiko, bagamat sa ating mga tribo ay may mangilan-ngilan pa ring
nakakatanda ng ilang bahagi nito (hindi na ang kabuuan) sapagkat ang
daloy ng kabihasnan ay sumapit na sa kanilang pook.
Kabilang sa mga epiko ang Hudhod at Alim ng Ipugaw, ang Darangan ng
Muslim, ang Ibalon ng Bikol, at iba pa. Sayang at ang epiko ng Tagalog
ay hindi napangalagaan, dahil sa pagsapit ng kabihasnan buhat sa ibang
bayan ay nawala ang katibayan ng pagkakaroon nila ng sariling epiko.
Gayunman, sinasabing Kumintang ang tawag sa epiko ng mga Tagalog.
Noong panahon na ng mga Kastila ang akda ni Antonio de Borja na Barlaan
at Josaphat (1709) ang tinuturing na "Juan Bautista" ng Nobelang
Tagalog. Tagapagbalita lamang ito ng tunay na nobelang Tagalog sapagkat
ito ay salin lamang buhat sa wikang Griyego ni Juan Damasceno. Ang
buong pamagat ay Aral na Tunay Na Totoong Pag Acay sa Tauo, Ng Manga
Cabana lang Gaua Nang Manga Maloalhating Santo Na Si Barlaan Ni
Josaphat.
Ito ay tungkol kay Josaphat na kahit na iniiwas na ng amang si Abenir
ng India sa pagiging katoliko, ang kagustuhan din ng Maykapal ang
nasunod sapagkat si Barlaan, isang pari, ang naatasan ng Panginoon
upang gawing Kristiyano si Josaphat. Sa wakas, pati na si Abenir ay
naging kristiyano.
Ang isa pang pinag-ugatan ng nobela ay ang Tandang Basiong Macunat
(1885) na tinaguriang akda sa loob ng isang akda, ni Miguel Lucio
Bustamante.Dito ay inilalahad na hindi nararapat pag-aralin ang anak sa
Maynila sapagkat nabubuyo ito sa masamang bisyo at hindi nakakatapos ng
pag-aaral.
Matatawag ding pinag-ugatan ng nobela ang Pasyon, tulad ng Martir sa
Golgota na salin ni Juan Evangelista. May salin din si Joaquin Tuazon
ng orihinal na Kastila ni Tomas Iriarte (1879-80) ng Bagong Robinson.
May ibang mga salin at halaw ngunit hindi ito gaanong kilalang
babasahin at marahil ay wala naming makikitang patunay sa kasalukuyan.
Ang mga komedya at moro-moro ay mga baytang din tungo sa pagkakaroon ng
nobelang Tagalog. Hindi rin dapat kalimutan ang palitan ng liham na
Urbana at Fetisa ni Modesto de Castro, tinaguriang "Ama ng Tuluyan", na
kinapapalooban ng pagtuturo ng kagandahang asal.
Bagamat nakasulat sa wikang Kastila ang Ninay ni Pedro Paterno,
nakatulong din ito sa pag-unlad ng nobela, at naging batayan pa marahii
ni Rizal sa kanyang nobela sa punto ng katauhan ng mga gumagalaw sa
nobela.
Ang realismo naman sa mga nobela ay matatagpuan sa mga akda ni Jose
Rizal na Noli Me Tangere at El Filibusterismo na bagamat sa wikang
Kastila rin nasulat ay nagsilbing huwaran at inspirasyon ng mga
mambabasa na masasabing nagtataglay ng tatlong bisang kinakailangang
dapat taglayin ng isang nobela. Ang panahong ito ay nasa panahon na ng
tinatawag na Propaganda at Himagsikan. Si Apolinario Mabini ay may
nobela rin tulad ng El Desarollo y Caisa de la Repubiica Filipinas,
lamang ito ay tungkol sa rebolusyon at sa wikang Kastila rin.
Panahon ng Nobela
Ang masasabing tunay na panahon ng mga nobelang Pilipino ay nagsimula
noong 1900, batay nga sa mga pag-aaral at pagpapangkat-pangkat, nahati
ito sa apat na panahon (Mag-atas et. Al,1994).
Unang Panahon
1900-1920 - Klasikal na Rebolusyunaryo
Napapaloob dito ang mga nobelang may binhi ng sosyalismo na akda nina
Lope K. Santos (Banaag at Sikat, 1906) at Faustino Aguilar
(Pinaglahuan, 1907). Narito rin ang mga haiimbawa ng impluwensya ng
klasiko, malawak na aral-Kastila at mga laban sa prayle. Masigasig ang
mga manunulat na makapagsulat ng nobela nang panahong ito.
Kabilang sa mga manunulat noong panahong ito sina Valeriano H. Peña
(Nena at Neneng, 1904, nalathala sa pahayagang Muling Pagsilang);
Francisco Lacsamana {Anino ng kahapon); Roman Reyes (Bulaklak ng
Calumpang, 1970); lnigo Ed. Regalado (Kung Magmahal ng Da/aga/1913) na
siyang taga panguna ng mga nobelang romantiko sa kanyang May pusong
Walang Pag-ibig; Engracio Valmonte (Ang Mestisa); Pascual Poblete,
Patricio Mariano.
Masasabing si Lope K. Santos ang nagsimula ng paglalathala nang
yugtu-yugtong kabanata ng mga nobela sa pahayagang "Ang
Kaliwanagan", pagkatapos naman ay "Ang Kapatid ng Bayan", sa
kanyang "Salawahang Pag-ibig".
Ikalawang Panahon
1921-1944 - Romantiko-Sentimental
Sa panahong ito namayani ang mga nobelang nauukol sa pag-ibig at
sentimentalismo kaya't sa mga sinehan ay dinudumog ng mga tao ang mga
may iyakang palabas. Sa panahong ito masasabing naiiba ang landasin ni
Lazaro Francisco sapagkat may kamalayang panlipunan ang kanyang mga
akda.
Kabilang sa mga manunulat dito sina Fausto Galauran, Nieves Baens-del
Rosario, Jose Esperanza Cruz, Garvacio Santiago, (sentimental na
mistisismo), Florentine Collantes, Servanto de los Angeles, Teofilo
Sauco, atbp.
Ikatlong Panahon
1945-1960 - Realistiko-NaturaIistiko
Sa panahong ito, malawak na ang naging impluwensya ng mga dayuhan, ng
mga Amerikano, ng mga Ingles, ng mga Kastila, ng mga Pranses at iba pa.
Kabilang sa mga manunulat ng panahong ito si Agustin Fabian na siyang
kinikilalang tagapanguna ng panahong ito sapagkat naiiba ang istilo ng
kanyang nobela. Mapapatunayan ito sa kanyang Timawa at Maria Mercedes.
Isa pa si Amado V. Hernandez na naglahad ng mga realistikong ugnayan ng
matataas at maliliit sa kanyang Luha ng Buwaya at Mga Ibong Mandaragit.
Nariyan din Alejandro Abadilla na naglaiarawan ng sex sa kanilang
nobela ni Capulong na Pagkamulat ni Magdalen at si Andres
Cristobal-Cruz, Liwayway Arceo na modernong realistiko at iba pa.
Sa oryentasyon naturalismo natagpuan ang katayuang panlipunan na
mapagsamantala, maralita at marahas.
Ikaapat na Panahon
1961 - Proletaryat - Realistiko
Kabilang sa unang panahon nito ang mga manunulat na may kamalayang
panlipunang sina Edgardo Reyes, Efren Abueg, Rogelio Mangahas, Rogelio
Sikat, at iba pa.
Masasabing may pangalawang panahon ito sapagkat sa kasalukuyan, ang
realismong ipinakikita sa mga nobela ay iyong mga buhay-buhay ng mga
nasa mababang antas ng lipunan, ang kanilang pakikipagsapalaran at ang
kanilang tagumpay. Iba ang pagkarealistiko rito sapagkat ipinakikita na
ang nasa
putik ay maaaring mahango.
Sa rebolusyunaryong realismo na pagsasadula ng tunggaliang makauri,
optimista ang tono, may pananalig sa pagtatagumpay ng masa.
Ang ibang manunulat ay nagbago rin ng tema nila dahil sa pagbabago ng
lipunang kanilang ginagalawan.
Mga Uri ng Nobela
Ang nobela ay may iba't ibang uri upang hindi magsawa ang mga tao sa
pagbasa ng ganitong uri ng katha.
Ayon sa pag-aaral na isinagawa ni Mag-atas et.al, (1994) may nobelang
historikal, ito ay isang uri ng nobelang tradisyonal na binubuo ng mga
akdang hango sa mga pangyayaring naghanap sa kasaysayan. Pinapaksa ng
mga manunulat ang mga palasak na paniniwala.
Ang nobelang realistiko naman ay ukol sa mga kaisipang hango sa isang
partikular na paniniwala. Himig protesta ay nangingibabaw sa mga akdang
realistiko. Ito ay nagtutuon ng pansin sa mga umiiral na kalagayan,
pagpuna at paglaban sa mga maling aspekto ng lipunan.
Ang ibang uri ng nobela ay ang nobela ng pangyayari - Ito ay nagbibigay
diin sa mga pangyayari o kwento. Nandyan din ang nobelang tauhan - ito
ay nagbibigay pansin sa pangunahing mga layunin at pangangailangan ng
mga tauhan.
Pag-iibigan at romansa ang binibigyang dim sa nobela ng romansa. Ang
nobela ng kasaysayan ay nagkukuwento ng tungkol sa mga pangyayaring may
kaugnayan sa kasaysayan ng bayan at nagbibigay-diin ito sa mga nagwang
kabayanihan ng kinikitalang mga bayani ng ating lahi bilang tanda ng
kanilang pagtatanggol at pagmamahal sa bansa.
Mga Sangkap ng Nobela, Tradisyon, at Bisa
May tatlong sangkap ang mahusay na nobela. Ito ay ang kuwento o
kasaysayan, ang pag-aaral o pagmamasid sa mga gawa at kilos ng
sangkatauhan at ang paggamit ng malikhaing guni-guni (Perez, 1991)
Ayon pa rin kay Perez (1991), bagamat ang pangunahing layunin ng nobela
ay lumibang maaari rinitong magturo, magtaguyod ng isang pagbabago sa
pamumuhay o sa lipunan o magbigay-aral sa di tahasang paraan maitataas
din nito ang panlasa ng mga mambabasa. Mainam ang nobela kung naipadama
sa mambabasa na mayroon pala siyang natatagong kaisipang hindi niya
alam na mayroon pala siya.
May tatlong bisang tinataglay ang nobela ayon kay Guaman (1989). Ito ay
bisa sa isip na nangangahulugan ito na sa pagbabasa ng nobela ay
madaragdagan ang kaalaman ng mambabasa. Ang bisa sa damdamin naman ay
nakakapukaw ng damdamin o emosyon. Ang pagtuturo ng mabuti o
nakahuhubog tungo sa kabutihan ay ang bisa sa asal.
Mga Tradisyong Matatagpuan sa Nobela
May mga tradisyong matatagpuan sa mga nobela at sa masusing pagbabasa
at pagpapahalaga ng mambabasa. Ayon kay Mag-atas et.al (1994) isa sa
mga ito ang tradisyong katutubo na kasasalaminan ng katutubong
kaugaliang Pilipino. Ang mga diyoses at diyosa na tulad nina, Jupiter,
Venus, Juno ay mga tradisyong klasiko naman. Sa tradisyong
pangrelihiyon ay ang pagkilala sa kapangyarihan ng Diyos, ang
pagmimilagro at tungkol sa kagandahang-asa! tulad ng nasa Urbana at
Felisa.
Ang tradisyong Romantisismo ay nagsimula sa Europa nang magkaroon ng
himagsikan sa Pransya. Ang lungkot at kaligayahan, tulad din ng
pantasya ay iniialarawan sa mga awit at korido. Noong ika-19 na siglo
naging industriyalisado ang mga bayan, nakapukaw ang pagpapahalaga sa
demokrasya at nasyonalismo. Mababasa ito sa mga nobela ni Dr. Jose P.
Rizal na Noli MeTangere at El Filibusterismo.
Ang mga Estiio sa Pagsulat ng Nobela
May ilang dahilan kung bakit hindi higit na sumikat ang maikling
kuwento kaysa ang nobelang tagalog. Una ay ang mabilis na takbo ng
panahon kung kayat kulang na ang oras at panahon ng mambabasa sa
pagbasa ng nobela. Nandiyan rin ang kasiyahan sa pagbabasa ng maikling
kuwento na matatapos basahin sa isang upuan na di makukuha sa pagbabasa
ng nobela. At ang mahal na halaga ng nobelang isinaaklat. (Garcia,
1989)
Ngunit nalunasan ito ng mga nobelista, lalo na ng mga nasa patnugutan
ng mga pinaglalathalaang pahayagan o magasin. Inilathala nila ang mga
nobela nang kaba-kabanata, pinuputol nila ito sa bahaging
kapana-panabik. Dahil dito ang mambabasa ay bumabasa ng limitadong
nobela na kung saan ang bawat kabanata ay kasinghaba lamang ng isang
maikling kuwento. Dahil dito nakatitiyak ang mga tagasubaybay na
maitutuloy nila ang pagbabasa sa nobela.
Dahil sa pagpapalitan ng pagsulat na ito ng mga kabanata ay nawawalan
ng kaisahan ang estilo ng pagsulat ng nobela. May mga pangyayari na
napapalitan ng pangalan ang mga tauhan sa nobela.
Naging mabagal ang pag-unlad ng nobelang Tagalog bilang akdang
pampanitikan dahil sa "barkadahan" o pagsasamahan ng patnugutan at mga
ilang kasama sa labas ng patnugutan. Pinid sa mga di-kasama sa
barkadahan ang pagkakataong makapaglathala ng isang nobela.
Ang nobela noon ay karaniwan nang mga "pantakas" na akda. Iniaalis nito
ang mga mambabasa sa pangit na katotohanan at dinadala sa maganda at
kaaya-ayang daigdig ng mga guni-guni.
Halos iisa ang paksa ng mga nobela noon at may iilang pagbabago lamang
sa isa't-isa. Naroon ang tunggalian ng mayaman at mahirap na kung saan
karaniwang sa dakong huli ay yumuyuko ang kapalaluan. Kung saan na
mumutiktik sa sentementalismo at panay ang agos ng luha. At ang mga
mambabasang di nakapagbabasa ng mga nobelang banyaga ay gumagawa ng
isang sukatan: "Maganda ang kasaysayan - nakakaiyak."
Karaniwan sa mga nobela noon ang may pangyayaring pilit na
pinapagkataon upang maiuwi ang takbo ng salaysay sa ibig mangyari ng
manunulat at ng mga mambabasa. Mabulaklak ang wika ng mga nobelista
noon, walang katipiran, walang katimpian kung kaya't dahil dito naging
mahina ang katunayan at paglalarawang tauhan.
Walang tauhan ng alinmang nobelang Tagalog ang naging kahanay ng mga
tauhan ni Rizal sa Noli at Fili o ni Balagtas sa Florante. Mga tauhang
halos paulit-ulit na natutukoy sa pagpapahayag ng mga diwa't kaisipang
kaugnay o natutulad sa mga pinapel nila bilang tauhan sa akda. Ang mga
tauhang Elias, Ibarra at Simoun, Maria Clara, Donya Victorina,
Pilosopong Tasyo, Padre Damaso, Padre Salvi at iba pa ay wari bang
tunay na tao sa kasaysayan at di likha lamang ng panitikan.
ANG MAIKLING KATHA
A. Mga Simula ng Maikling Katha
Ano ang Maikling Katha? (Paredes, 1989)
Ang maikling katha o maikling kwento, gaya ng karaniwang
tawag dito, ay sangay ng salaysay (narration) na may isang kakintalan
(single impression). Ito ay may mga sariling katangian na ikinaiiba sa
mga kasamahang sangay ng salaysay at dito'y kabilang ang mga
sumusunod: (1) isang madulang bahagi ng buhay na tinatalakay, (2) isang
pangunahing tauhang may mahalagang suliranin, at kakauntian ng iba pang
mga tauhan, (3) isang mahalagang tagpo o kakauntian nito, (4) mabilis
na pagtaas ng kawilihan hanggang sa kasukdulang madaling sinusundan ng
wakes at (5) iisang kakintalan.
Ang maikling katha ay hindi pinaikling nobela. Hindi rin
ito buod ng isang nobela o ng isang kuwento kaya.
Mga Ugat ng Kasalukuyang Maikling Katha
Ang maikling katha sa kasalukuyan na siyang pinakamaunlad na sangay ng
panitikan ngayon dito sa atin, maging sa Tagalog o sa Ingles, ay tila
mayabong na punungkahoy na may nararami't malalalim ha ugat. Kabilang
sa mga ugat na ito ang mitolohiya, alamat, kuwentong bayan, pabula,
parabula, anekdota at karaniwang kuwento.
Ang Mitolohiya
Ang mitolohiya ay katipunan ng iba't ibang paniniwala at mga kuwento
tungkol sa .mga diyos at diyosa. Gaya ng mga Romano at Griyego, tayo ay
may katipunan ng mga ganitong paniniwala at kuwento. Marahil,
nakatulong nang malaki sa bagay na ito ang pangyayaring ang ating mga
ninuno ay pagano bago dumating ang mga Kastila. Sila'y naniwala sa
maraming Diyos, sa ispiritung mabuti o masama.
Ang Alamat
Ang alamat ay kuwentong pasalin-salin sa bibig ng mga taong
bayan, at karaniwang tungkol sa pinagmulan ng mga bagay-bagay. Ito ang
karaniwan nang kasagutan sa mga kababalaghan o mga pangyayaring may
kaugnayan sa kalikasan na hindi maalaman sa agham. Marami tayong mga
alamat, nguni't makabuluhang pag-aaralan ang ilang naglalarawan sa
paniniwala ng ating
Ang Kuwentong Bayan
Gaya ng mga alamat, ang mga kuwentong bayan ay mga kuwentong
pasalm-salin sa bibig ng mga taong bayan. Kabilang dito ang mga
kuwentong bayan tungkol kina Mariang Makiling, Mariang Sinukuan, Juan
Tamad, Juan Tanga, Suwan, sa Bulkang Mayon, at marami pang iba. Ang mga
kuwentong bayan tungkol sa iisang paksa ay pabagu-bago sa iba't ibang
pook sapagka't nararagdagan o nababawasan habang nagpapasalin-salin sa
mga bibig. Kung ang nagkukuwento ay malilimutin, ang kuwentong bayan ay
nababawasan. Kung mayaman naman ang guniguni ng nagsasalaysay, ang
kuwento'y nararagdagan.
Ang Pabula
Ang pabula ay kuwento ng mga hayop na nagsisikilos at nangagsasalitang
parang tao, at ang layon ay makapagturo ng aral sa bumabasa.
Kilalang-kilala ang mga pabula ni Esopo, na noong pa mang una ay
nakatuklas nang ang tao'y ayaw panga-ngaralan nang tuwiran, kaya,
marahil, dinaan niya ito sa tulong ng mga pabula.
Ang Parabula
Karaniwang nanggagaling sa Banal na Kasulatan, ang parabula ay
kuwentong umaakay sa tao sa tuwid na landas ng buhay. Kabilang na
marahil sa mga kinagigiliwang parabula ang mga sumusunod: "Ang Mabuting
Samaritano", "Ang Publikano at ang Pariseo", "Ang Manghahasik", at
"Ang Lagalag na Anak". Magkatulad ang layunin ng pabula at parabula,
ang magturo ng aral sa tao, bagaman magkaiba ang pamaraan.
Ang Anekdota
Maiikling kuwento ng mga tunay na karanasan ang anekdota na kung
minsa'y katuwa-tuwa, at kung minsa'y "nag-iiwan ng aral". Kadalasan
nang kawili-wiling basahin ang mga anekdota tungkol sa mga bayani, mga
dakilang tao, o mga kilalang tao. Mga halimbawa: ang tungkol sa
pagkahulog ng tainelas ni Rizal sa ilog, ang kakuriputan at pagkaseloso
ni Valeriano Hernandez Pena, ang mapagmahal na pag-iiringan ng
magkaibigan nguni't magkaagaw na siria Jose Corazon de Jesus at
Florentino T. Collantes.
Ang Karaniwang Kuwento
Kuwento ang tawag sa mga salaysay nasinulat ng mga paring Kastila upang
magbigay ng halimbawa sa kanilang mga pangaral gaya ng "Mga Buhok na
Nangungusap", at "Sa Kagalitan". At kuwento rin ang tawag sa mga
sumusunod na salaysay na lumabas sa mga pahayagan noong mga unang taon
dito ng mga Amerikano. Kabilang dito ang mga dagli ni Lope K. Santos sa
puhayagang Muling Pagsilanr!, at ng kanyang mga kapanahon sa pahayagang
Deinocracia, Taliba. at Ang Mithi,
B. Ang Simula at Pag-unlad ng Taal na Maikling Katha
Buhat sa simu-simulang nabanggit na sa mga nakaraang dahon, ang kuwento
ay unti-unting nagkaroon ng tiyak na anyo at tungkulin, hanggang sa
tanghalin sa kasalukuyan na isang sangay ng salaysay na may sarili't
di-mapag-aalinlanganang tatak at kakanyahan.
Mga Unang Hakbang sa Pag-unlad
Ang mga dagli (sketch) at mga tinatawag na kuwento ay nagsimulang
magkahugis at magkaanyo, sa tulong ng bagong kamalayan ng banghay
(plot) na naging kapansin-pansin aa kuwentong "Bunga ng Kasalanan" ni
Cirio H. Panganiban, at tinaguriang Katha ng Taong 1920. Nauna kaysa
ritong kinilalang Katha ng taon ang kuwentong "Elias" ni Rosauro
Almario (1910). Ang Lingguhang Liwayway na sinimulan noong 1922 ay
nagpasigla sa pagsulat ng mga katha. Ang mga taga "Aklatang Bayan" at
"Ilaw at Panitik", dalawang kapisanan ng mga mananagalog at manunulat
ng panahong yaon, ay nagpalabas ng kanilang mga akda sa nasabing
lingguhan. Kabilang dito ang tinaguriang "Ama ng Maikling Kathang
Tagalog", si Deogracias A. Rosario, Kung paanong naghimagsik .si Jose
Corazon de Jesus sa matandang pamaraan sa tulang Tagalog, si Deogracias
A. Rosario naman ang nagpabago'sa kinamihasnang pamaraan sa maikling
kuwento. Ang kuwentong "Walang Panginoon" ni DAR ay magpapatunay nito.
K. Mga Uri ng Maikling Katha
Mahirap ang pag-uuri-uri ng ano mang bagay, at dito'y kabilang ang
maikling katha. Karaniwan nang ang mabuting banghay, ang isang malakas
at makulay na katauhan,, ang isang makabuluhang kaisipan, at iba pa, ay
sama-sama sa pagbubuo ng isang mabuting katha. Kaya't may kahirapan ang
pag-uuri sa akda kung ito'y pangkatauhan, ynakabanghay, at iba pa.
Nguni't upang mapag-aralan ng isang baguhan ang mga sangkap ng isang
maikling katha, tila kailangan ang pag-uuri-uri ng sangay na ito.
Bilang tulong sa pag-aaral ng isang baguha'y uuriin natin ang maiikling
katha sa lima: (1) Pangkatauhan - kung ang pinakamahalagang
nangingibabaw sa katha ay ang katauhan, (2) Makabanghay - kung ang
mahalaga'y ang pagkakabuo ng mga pangyayari, (3) Pangkapaligiran -
kung ang paligid o isang namumukod na damdamin ang namamayani, (4)
Pangkatutubong kulay - kung ang pamumuhay at kalakaran sa isang pook
ang binibigyang diin, at (5) Pangkaisipan - kung ang paksa, diwa o
isipan ng isang katha ang pinakamahalaga.
Maikling Kathang Pangkatauhan
Ang kathang pangkatauhan ay isa sa pinakamahalagang uri, kung hindi man
siyang pinakamahalaga, sapagka't higit na mahalaga ang katauhang iba't
iba sa bawa't tao. Ito'y maaaring sumatugatog ng kadakilaan; mamaya'y
maaari namang bumulusok sa kababaan ng kaimbihan. Maraming paraan ang
magagamit sa pagpapalitaw ng isang katauhan, kabilang na rito ang
karaniwang paraan, ang paglalarawan ng may-akda sa kanyang katauhan sa
tulong ng pag-uugali, isipan, mithiin at damdamin nito, gayon din sa
kanyang panlabas na anyo. Maaari ring lumitaw ang katauhan sa tulong ng
pag-uusap ng ibang tauhan sa kuwento tungkol sa kanya. Nguni't ang
pinakamabisang paglalarawan ng katauhan ay sa pamamagitan na rin ng
tauhan; halimba-wa, sa kanyang paraan ng pagkilos at pagsasalita, at
higit sa lahat, sa kanyang reaksyon (sa kanyang gagawin o magiging
damdamin) sa isang tiyak na pangyayari.
Isang kahinaan sa marami nating maiikling katha ang paglalarawan ng
katauhan. Kung hindi napakabuti ang isang tao (na waia kahit kaunting
kahinaan o karupukan')
ito'y napakasama.
Maikling Kathang Pangkapaligiran
Pangkapaligiran ang ginagamit nating katumbas ng salitang ingles na
"atmosphere", at ito ay hindi lamang sumasakop sa mga bagay na nadarama
kundi sa damdaming namamayani sa isang katha. Ang- paligid na ginagamit
sa isang katha ay nakatutulong nang malaki sa pagbubuo ng namamayaning
damdamin gayang kakanyahan o style ng sumusulat. Ang paligid ay
kadalasan nang' nakatutulong sa paglalarawan ng katutubong
kulay,nguni't hindi dapat ipagkamali ang isa sa isa.
Maikling Kathang Pangkatutubong Kulay
Ang paligid, kaayusang panlabas, pag-uugali, mga paniniwala, mithiin,
kakanyahang pampook (idiosyncrasies) at sariling tatak ay
nagkakatuhmg-tulong sa pagbubuo ng kathang pangkatutubong kulay.
Bagaman ang mga pamantayang pandaigdig (umversality) ay kailangan sa
pagbubuo ng isang mabuting katha, ito'y higit na sumasakop sa kalamnan,
sa mga bagay na natatagpuan sa lahat ng tao ano man ang lahi kulay,
bayan o pananampalataya. Samantala, ang mga sangkap ng katutubong kulay
ay higit na pampalamuti kaysa kalamnan, nguni't mga pampalamuting
nagtatatak ng kakanyahan.
Maikling Kathang Pangkaisipan
Sa mga akdang pangkaisipan, ang pangunahing katangiang taglay ay ang
kaisipan o ang diwang makabuluhan na binibigyang diin. Ang banghay,
katauhan, at paligid ay mga sangkap na ginagamit upang mapalutang ang
kahalagahan ng diwang binibigyang diin.
Ang kaisipan o diwang ito'y hindi dapat ipagkamali sa karaniwang aral
ng karaniwang kuwento. Ang masining na maikling katha'y nag-iiwan ng
bisa sa bumabasa, sa diwa man o sa damdamin, nang hindi nangangaral.
Sapagka't ang masining na katha, gaya ng iba pang sangay ng mining, ay
hindi dapat gamiting sermon.
Ang kalaliman o kababawan ng kaisipang tinatalakayayfa nasasalig
sa sariling pilosopya ng manunulat.
D. Mga Sangkap ng Maikling Katha
Ang maikling 'katha ay gumagamit, hangga't maaari, ng kakaunting
tauhan, at kung minsan, ng iisa lamang. Ang pangunahing tauhan ay dapat
magkaroon ng balakid ohadlang, sapagka't kung wala ay walang
pagtutunggali at kung walang pagtutunggali'y walang kuwento (sa
mahigpit na pakahulugan ng kuwento o dula man.) Karaniwan nang kakaunti
ring pook, panahon at pangyayari ang ginagamit sa katha. Kung maaari,
isang maikling panahon at isang madulang pangyayari ang dapat gamitin.
| Ang lahat nang ito'y tumutulong sa pagbubuo ng iisang kakintalan
(impression) na isang katangiang dapat taglayin ng maikling katha.
Ang karamihan ng tauhan, pook, pangyayari at ang matagal na panahon ay
nagpapaligoy at nagpapasalimuot sa isang kuwento, at kadalasan ay
sumisira rito. Gaya nang nasabi na, ang pangunahing tauhan ay
binibigyan ng may-akda ng isang mahalagang suliranin na bago niya
malutas o di-malutas ay may pagtutunggaling nagwawakas sa kasukdularig
sinusundan agad ng pagtatapos ng kuwento.
E. Mga Katangian ng Maikling Kathang Pampanitikan
Ang maikling kathang pampanitikan ay naiiba sa karaniwang kuwentong
komersyal sapagka't ang una ay higit na masining at higit na mataas ang
uri. Tungkol sa sining, tunghayan natin ang sinabi ni Agoncillo sa Ang
Maikling Kuwentong Tagalog (1886-1948):
"Ang alin mang sining, upang magkahalagaat magkabisa, ay kailangang
magtaglay ng kapangyarihang lumikom at humubog sa puta-putaking
karanasan ng isang katauhan at sa pamamagitan ng damdami't pag-iisip ng
manunulat ay yumari ng kabuuang may kaisahan, may kalamnan at may anyo.
Ang sining 'ay hindi isang palamuti lamang na walang maganda kundi ang
labas; lalong hindi isang larawan lamang. Ang sining ay buhay, at ang
bisa ng alin mang sining ay matatakal sa kung hanggang saan ito
matatagpuan at nararapat bigyan ng kahulugan ayon sa pag-iisip at
damdamin ng manunulat. Ang ikinagaganda at ikinadadakila ng buhay ay
nasa pagkakaiba-iba ng anyo at kulay at pagpapakahulugan ng mga
manunulat hindi lamang sa magkakalayong panahon kundi.sa iisang
panahong kinabibilangan nila."
F. Mga Tulong sa Pagsulat ng Maikling Katha
1. Mga Dapat Tandaan sa Simula Pa
Ang maikling katha ay maikling pagsasalaysay na may layon mag-iwan ng
iisarig bisa sa tulong ng pinakamatipid na paraan. Ang kaiklian ay
makatutulong nang malaki sa pag-iiwan ng iisang kakintalan, kung
susundin ang mga dapat malaman tungkol sa pagsulat.
Bagaman nakahihigit ang kalamnan kaysa kaanyuan ng alin mang sulatin,
ang kaalaman tungkol sa kaanyuan ay nakatutulong nang malaki sa
mabisang pagpapahayag ng kalamnan. Ang wastong kaanyuan ay natututuhan
sa pag-aaral ng pamamaraan. Ang huli ay natututuhan at naaayos sa
pamamagitan ng paulit-ulit na paggamit at sa wastong pamamatnubay.
Isang mabisang paraan ang walang sawang pagbabasa ng mabubuting katha
na katatagpuan ng mahahalagang kalamnan at ng maayos na kaanyuan. Ang
isang baguha'y dapat ding magsanay sa maingat na pagmamasid sa tao at
sa buhay. Dapat niyang sanayin ang sariling mag-isip tungkol sa mga
asal at damdamin ng mga tao, sa mga bagay na nangyayari sa kanila, at
sa kanilang mga reaksyon sa mga ito.
2. Kalamnan Laban sa Kaanyuan
Ang mahalagang kalamnan na ipinaloloob sa mahusay na kaanyuan upang
malikha ang kakintalang ninanais na maiwan sa mambabasa, ay masasabing
siyang ulirang pagsasama ng dalawang sangkap na kailangang-kailangan ng
isang mabuting maikling katha. Nguni't kung ang pagtataluna'y kung alin
sa dalawa ang higit na mahalaga, marahil ang maisasagot nati'y ito: sa
tao, kailangan ang kaluluwa at katawan upang maging tao; ang kaluluwa
na walang katawan ay hindi tao, at ang katawan na walang kaluluwa ay
hindi buhay na tao. Kailangan ang pagsasama ng dalawa upang maging
buhay na tao.
3. Pagpili ng Paksa
Sa pagpili ng paksa, dapat isaalang-alang ang kahalagahan. - ang
mahalagang paksa ay tumutulong sa pagbubuo ng mahalagang katha. Walang
paksang masasabing ganap na orihinal na hindi pa natatalakay ng kahit
sino. Nguni't ito'y maaaring talakayin sa naiibang paraan at
katatagpuan ng style o kakanyahan ng manunulat. Ang paksa'y dapat
magtaglay ng katangiang pangdaigdig (universality) upang maging tunay
na makabuluhan - yaong hindi lamang totoo sa isang pook at sa isang
panahon kundi yaong totoo sa alin mang pook, sa ano mang lahi o bansa,
at sa ano mang panahon.
Kung mababaw ang paksa at di-mahalaga, damitan man ito ng marikit na
kaanyuan, ang kathang malilikha'y magiging kaakit-akit, nguni't hindi
makabuluhan. Ang kahalagahan o di-kahalagahan ng paksa ay siyang
pinagsusumundan ng angkop napamamaraan, ng damdaming namamayani sa
pagkukuwento at ng isipang makikintal sa bumabasa.
4. Ang Banghay ng Katha
Ang banghay ay siyang balangkas o pagkakatagni-tagni ng Mga
pangyayaring buhat sa simula ay mabilis sa pag-akyat sa Kasukdulan, at
buhat doon ay mabilis sa pagtungo sa wakas. Noong unang panahon ng
maiikling katha, ang masasalimuot na Banghay ay ipinalagay na
kailangan. Nguni't ngayon, ang higit na payak na banghay ay
kinagigiliwan ng manunulat at ng mam-babasa rin; kung minsan pa nga,
halos wala nang banghay ang makabagong katha. Ang isang suliranin ay
sapat na, sa halip ng kawing-kawing na suliraning kailangang kalasing
isa-isa ng manunulat bago siya matapos sa kanyang kuwento.
Bago magsimula sa pagsulat kailangang buo na sa isip ng manunulat ang
kanyang balangkas. sa ganitong paraa'y halos nakikita na niya sa
kanyang isipan ang simulang mabilis na pumapaitaas hanggang sa
kasukdulan, sa halip na humaba pa nang walang kapararakan.
Sa pagbubuo ng balangkas, kailangang isaalang-alang ng
manunulat ang mga sumusunod: ang bawa't pangyayari, kilos, usapan o
tauhan, ay dapat magpasulong sa kuwento, patungo sa kalutasan ng
suliranin, na siya ring kasukdulan na sinusundan agad ng wakes; ang
pagpapasok agad sa suliranin sa simula pa; ang pagtiyak na kailangang
may mangyari sa kuwento (kung hindi man nabigyan ng naiibang pagtingin
sa pangyayari, ay natinag o nagbago ang damdamin ng bumabasa, sa
pamamagitab ng tauhan) Sa maikling panggungusap, may nangyari: ang mga
bagay-bagay ay hindi na gaya noong simulang basahin ang akda.
ANG PAGPAPAHALAGA SA KATHA
Iba-iba ang persepsyon ng tao sa isang bagay, ideya o
konsepto. Ang maganda sa iba'y maaaring hindi maganda sa iba.
Maaaring naiibigan ng iba ang nakatatawang pelikula, ang iba naman ang
nakatatakot o madramang pelikula. Kaya iba't ibaang isinasagawa ng
mga producer upang masagutan ang mga ninanais ng iba't ibang uri ng
mamamayan. Nalalaman ninyong iba't iba ang hilig ng mga tao, iba't
iba ang mga ugali, ang mga pangarap.
Mababakas ang pagkakaiba sa ganitong pagpapahalaga sa
larangan ng pakikipagtalastasan. Mapapansin ninyong kahit na iisang
bulaklak ang nakikita ng sampung tao, iba't ibang deskripsyon ang
kanilang gagawin. Iba't iba ang bibigyang-diin sa kanilang
paglalarawan batay sa kanilang pagpapahalaga sa bagay na iyon.
Ganito rin ang katha. Ang pagpapahalaga sa mga katha ay
nakadepende sa persepsyon ng bumasa o nakakita ng isang pagtatanghal.
Maaaring makita ng magpapahalaga ang simbolismo ng katha, ang
paglarawang-tauhan, ang akatotohanang tagpuan o ang paraan o istilo ng
pagkakasulat ng katha.
Ilang Bagay na Nararapat na Isaalang-alang sa Pagpapahalaga sa Katha
1. Paglalarawang-tauhan
Mahirap tiyakin kung paano nabubuo sa isip ng isang
bumabasa ang malinaw na larawan ng tauhan. Kung minsan nama'y
lipun-lipon na ang mga salitang nagagamit ng manunulat tungkol sa
tauhan ay hindi pa rin lumilitaw ang larawan nito sa isip ng bumabasa.
Sa maikling kuwento karaniwang inilahad na bigla at buo sa isang
pangungusap ang paglalarawang-tauhan. Lumilinaw na lamang sa isip ng
mambabasa ang paglalarawan sa pamamagitan ng pananalita, mga kilos at
ng isipan ng tauhan inilalarawan.
Noong unang panahon ng maikling kuwento ay laging
inilalarawan ang mga pangunahing tauhan bilang maganda, mahinhin at
mabait, gayon din ang mga lalaki na malusog, makisig at mabait din.
Likas namang masama ang ugali ng mga kontrabida. Ito ang mga
nagsasagawa ng masasamang kaparaanan upang hindi magtagumpay ang bida
sa hangaring kaligayahan.
Sa kasalukuyang mga akda, karaniwang makikita sa lansangan, sa opisina,
sa tirahan ng mahihirap, sa Tundo, sa bukid, sa bundok ang mga tauhan.
Hindi mahalaga sa ngayon kung mabuti o masama ang tauhan. Ang
pinahahalagahan ngayo'y ang sanhi ng paggawa ng tauhan ng gayong
pagkilos. Wala nang kapi-pitagang pagkilos, ang mahalaga'y ang
material na kadahilanan ng gayong pagkilos.
2. Pananalita o Lengguwahe
Lahat ng akdang- sining ay akdang buhat sa wika, tulad ng isang nililok
na maaring sabihing isang pirasong marmol na inukit. Kasama sa
pananalita ang tungkol sa usapan sa katha. Mahalaga ang pagiging
natural ng usapan kaya ang nararapat na pananalita'y malapit sa ayos
ng pagsasalita ng mga tao sa tunay na karaniwang buhay.
May sarili ring lengguwahe ang simbolismong ginagamit ng mga manunulat.
May matalik at realistikong pagkakilala ang mannunulat sa lengguwaheng
kanyang kasayang kasangkapan. Hindi napupugal ang manunulat sa himig at
hugis ng pagpapahayag ng makalumang manunulat noon na maligoy.
3. Pamamaraan, Porma at Istilo
Ang pamamaraan ang malimit na siyang kinasasaligan ng
pagiging mabisa ng pagpapahayag ng isang kaisipan, ng pagtatanghal ng
mga pangyayari, ng paglalarawan ng mga tauhan at ng pangwakas na
kabuuan at kasiyahang dapat maidulot ng isang katha.
Ang pamamaraan ang kasangkapan ng manunulat sa pagtuklas at
pagpapaunlad ng kanyang paksa pagpapahatid ng mensahe at sa pagpukaw ng
pagpapahalaga ng mambabasa. May sariling kaanyuan ang mga katha, Ang
pangunahing layunin nito'y magdulot ng aliw sa pamamagitan ng isang
kapangyarihang paglalahad ng isang maselang pangyayari sa buhay ng
pangunahing tauhan. Ito ang pinakakaluluwa ng katha. Ang kaisahan ng
bisang kinikintal sa puso at diwa ng mambabasa ang tandang sukat
pagkakilanlan sa katha.
Nararapat ding makatawag-pansin ang panimula. Ang
pamukaw-sigla pangyayari'y nararapat na dumating nang maaga.
Kailangan ding maging mabilis ang galaw ng pangyayari hanggang sa
makarating sa kasukdutan kung maikling kuwento ang pag-uusapan. Hindi
nararapat na itayo ang wakas.
Kung istilo naman ang pag-uusapan, ang bawat manunulat
aymay kani-kaniyang istilo. Iyon ay kanilang kakanyahan, kanilang
tatak. Ang paiba-ibang istilo ng manunulat ay higit na may kaugnayan sa
kaanyuan kaysa sa nilalaman. Ang kakanyahang pampanitikan ng isang akda
ay nasa pang-isipan, nilalaman at maliliit na bahagi nitong kapag
nabuo ay nagiging lakas na lumilikha ng kalamnan.
4. Kalamnan o Paksang -diwa
Ang diwa noong mga unang panahon ng pangangatha'y nangangahulugan ng
pangangaral, subalit sa ngayo'y nangangahulugan ito ng daloy na
walang patid sa loob ng katha, gayong hindi nakikita'y nasasalat
naman ng damdamin, Sa pamamagitaan ng diwa, nalilikha ng may-akda ang
kasiyahang pandamdamin at pangkaluluwa sa mambabasa. Sa gayon ay
nalalahiran ito ng kapangyarihan ng may katha bilang manlilikha.
Mabibilang sa mga paksain sa kasalukuyan ang mga pakikibaka sa buhay.
Nagsisimula sa mga pang-aapi sa mga busabos, pamamayani ng mga
panginoong piyudal, pamamayani ng puhunan, pakikisangkot sa kilusang
pambayan, atb.
Bago talakayin ang tungkol sa pagpapahalaga sa katha ang kabuuang
pagpapahalaga muna sa romantisismong taglay ng nobela ang pupukaw sa
inyong isipan. Kabilang sa mabibigyan ng pagpapahalaga sa mga katha ay
ang tungkol sa mga tinatawag na romatisismo, klasismo, simbolismo o
realismo ng katha.
5. Ang Paggamit ng Sagisag
Nakatutulong nang malaki sa pagiging masining ng isang katha ang
paggamit ng sagisag. Ito'y umaakay sa guniguni ng bumabasa na
makibahagi sa pagiging manlilikha ng may-akda.
Narito ang ilang halimbawa ng mga sagisag saating mga katha at ang mga
bagay na kanilang sinasagisag:
1. halaman (pagmamahal na dapat diligin) sa "Ang
Halaman ni Angela" ni Diego Atienza Quisao
2. bangkang papel (karupukan ng pangarap sa kalupitan
ng katotohanan) sa "Bangkang Papel" ni Genoveva D.Edroza
3. bahay na bato (tibay ng damdaming makatao) sa
"Bahay na Bato" ni A.B.L. Rosales
4. pusa (pag-uusig ng sariling budhi) sa "Ang Pusa
sa Aking Hapag" ni Jesus A. Arceo
5. lunting halaman (diwa ng kabayanihan) sa "At
Nupling ang Isang Lunting Halaman" ni Pedro S. Dandan
6. luad (tigas ng kaloobang di pa nagdaranas ng
kasawian) sa "Luad" ni Gloria Villaraza
Ang dahilan ng pagbabago sa katauhan, at hindi dahilan sa gusto lamang
itong mangyari ng sumusulat, gaya nang madalas mangyari sa ating
kuwento, nobela at pelikula.
Ang paglutas sa suliranin ay dapat manggaling sa katauhan
ng pangunahing tauhan (tagumpay man o pagkabigo) at hindi sa bagay na
panlabas. Isang tiyak na halimbawa: ang suliranin ni Maria ay ang
pag-aaruga sa mga kapatid o pag-iiwan sa mga ito upang tumakas na
kasama ang katipang wala rin namang gaanong kaya sa buhay upang arugain
silang lahat. Ang paglutas ay dapat sa alin man sa dalawang ito: ang
pagpili ni Maria sa kanyang mga kapatid (magpapalitaw sa katauhang
mapagpakasakit ni Maria), o ang patakas na kasama ang katipan
(katauhang praktikal at makasarili). Isang masamang paglutas ang
sumusunod: sakay ng bus ang lahat ng mga kapatid ni Maria; ang bus ay
inabot ng sakuna at namatay na lahat ang mga bata; si Maria ay Malaya
na ngayong pakasalan sa katipan sapagka't wala na siyan suliranin.
6. Pagtutunggali
Sa nasabing halimbawa, ang pagtutunggali'y nasa kalooban
ni Maria. Noong mga unang panahon, ipinalagay na madula ang
pagtutunggali ng tao at ng kapalarang hinulaan na sa kanyang
pagkapanganak; pagkatapos ay ang pagtutunggali ng tao laban sa
kalikasan; ng tao, laban sa kapwa tao (karaniwang idinadaan sa lakas ng
katawan). Ang makabagong pagtutunggali ay tao laban na rin sa damdamin
likas sa lahat ng tao, at timitinag sa pagkatakot, pagkahabag,
pagkapoot, paghanga at iba pang damdaming likas din sa lahat ng tao.
7. Paglalarawang-Tauhan
Kailangang pag-ingatan dito ng manunulat ang paglikha ng
karikatura (angbida ay bidang-bida at walang ano mang kahinaan o
kasiraan; ang kontrabida'y panay kasamaan at walang ano mang bahid ng
pag-asa sa kabutihan; ang magsasaka;y masipag, matiyaga, matagal sa
hirap at iba pa.) Ang bawa't tao'y may mga katangiang tulad ng iba,
nguni't may mga katangian ding ikinaiiba sa lahat, kaya nga't siya
ay siya at hindi sila
8. Paningin
Ang paningin o point of view ay dapat ding isaalang-alang
ng sumusulat, sapagka't hindi dapat magpabagu-bago ito sa isang
maikling katha.
May apat na uring mapamimilian ang manunulat, at kung alin
man ditto ang kanyang mabutihing gamitin ay siya niyang dapat sundin
mula sa simula sa simula hanggang sa katapusan ng akda. Naririto:
1. Ang katha ay isinasalaysay buhat sa paningin ng may-akda
na nanonood sa mga pangyayari.
2. Ang katha ay isinasalaysay buhat sa paningin ng
may-akdang nakakakita sa mga pangyayari buhat sa paningin ng
pangunahing tauhan (inilalagay niya ang kanyang sarili sa lugar ng
pangunahing tauhan).
3. Ang katha ay isinasalaysay buhat sa paningin ng isang
tauhan sa isang kuwento, tauhang hindi siyang pangunahing tauhan.
4. Ang katha ay isinasalaysay sa tulong ng unang panauhan
(first person) na gumagamit ng ako, akin, ko. Ang unang panauhang ito
ay maaring siyang pangunahing tauhan, isang pantulong na tauhan sa
kuwento, o isang tagapanood sa mga pangyayari.
KABANATA III
Pamamaraang Ginamit sa Pag-aaral
Sa kabanatang ito nalalahad ang mga pamamaraang ginamit upang higit na
maunawaan ng mga mambabasa.
1. Paraang Ginamit sa Paglutas ng Suliranin
Ang mananaliksik na ito ay gumamit ng paraang pasuri (analytical) at
palarawan (descriptive) sa pagsusuri ng ilang piling nobela at katha ni
Edgardo M. Reyes. Ang paraan ding ito ang nakatufong sa paglutas ng mga
suliranin gaya ng pag-unawa sa kahalagahang pangmoral at panlipunan,
mensahing hatid ng nobela sa mga mambabasa at implikasyon ng mga
indibidwal sa pamumuhay ng mga Pilipino, and papel ng mga pangunahing
tauhan sa paghahatid ng mensahe at bisa sa isipd at damdamin ng mga
mambabasa
Ang ilang bahagi ng nobela ay mahirap unawain kaya't ginamit din dito
ang pamamaraang pahambing upang higit na maunawaan ng mga mambabasa ng
nobela.
2. Pagpili ng Pamagat sa Napiling Paksa
Ang tesis na ito ay bunga ng pag-aaral ng mananaliksik ng aralin niya
sa Filipino. Isa sa aralin ay sa pag-aaral ng mga nobela at katha ang
pagsusuri ng mga inilalarawan ng nobela at katha at mga aral o mensahe
para sa
mga mambabasa. Ang nobela at katha ay napili dahil sa aral na naiwan
nito, at sa kahalagahan nito at kaugnayan sa kasalukuyang pamumuhay ng
mga Pilipino.
Dahil sa mga kadahilanan na nabangit pinili ng mananaliksik ang pamagat
na "Isang Masusing Pag-aaral sa Ilang Piling Nobela at Katha ni Edgardo
M. Reyes."
3. Pagtitipon ng mga Kagamitan
Nang mapagtibay na ng gurong tagapayo ang paksa para sa tesis na ito ay
gumawa na ng matiyagang pananaliksik ang sumulat nito. Ang unang
hakbang ay ang pagtitipon ng mga nobela ni Edgardo M. Reyes, mga
nobelang galing sa iba't-ibang akiat na ginamit ng mga mag-aaral sa
pangkolehiyo at pamantasan. Nakatulong din sa mananaliksik ang
pagbabasa ng may kinalaman sa panitikan at nobela.
Ang mga talang naibigay ng mga guro sa Filipino ay tinipon at isinama
din sa tesis na ito sapagkat ang mga ito ay may kaugnayang.pag-aaral.
4. Pananaliksik
Ang tagapayo at mananaliksik na ito ay nagtungo sa iba't-ibang aklatan
para sa isinagawang pananaliksik ng mga tala na may kaugnayan sa
nobela, gaya ng Colegio de Los Baños, Aklatan ng ACCI, Pambansang
Aklatan at sa Pamantasan ng Pilipinas sa Los Baños, at Unibersidad ng
Pilipinas Normal
Bawat nobela at katha na pinili para sa pag-aaral na ito ay ukol sa
kasaysayan kung paano at bakit naisulat ang akda. Ayon sa talambuhay
ni Edgardo M. Reyes, halos lahat ng mga nobela niya ay may malaking
kaugnayan sa kanyang buhay at karanasan sapagkat ang mga nobelang ito
ay mas madaling suiatin dahil nakita niya at naranasan.
Ang lahat ng mga pananaliksik ay nakatulong ng malaki sa tesis na ito.
KABANATA IV
PAGSUSURI SA MGA PILING NOBELA AT KATHA NI
EDGARDO M. REYES
Maraming ibat-ibang pamamaraan ang maaring magamit upang masuri at
mapag aralan ang isang akdang pampanitikan. Isa dito ay ang pag-uugnay
ng mga anyo, istilo at mga simbolismo na ginamit ng manunulat. Ang
tawag dito ay Marksista (Naval,1990). Sa pagsusuri ng mga nobela in
Edgardo M. Reyes ay maaring magamit ang pamamaraang ito, sapagkat
ito'y nag inusisa rin sa kahalagahan ng kasaysayan na naglalarawan ng
mga pwersa, salik at pangyayari na humuhubog at bumabago sa lipunan.
PAGSUSURI
Mga Nobela:
SA KAGUBATAN NG LUNSOD
A. Mga Tauhan
Mina - ang babaeng namuhay sa kasalanan ngunit nagbago ng matutong
umibig nang tapat
Primo - ang kinakasama ni Mina
Angel - ang lalaking minahal ni Mina ngunit nagbago dahil sa pangit
na nakaraan ni Mina
Lola Denang - ang lola ni Angel na namatay
Mercy - kaibigang matalik ni Mina
B. Kahalagahang Pangmoral Panlipunan
Sa nobelang "Sa Kagubatan ng Lunsod" ay ipinakita ang epekto ng
nakaraan ng isang tao sa kanyang pangkasalukuyang buhay. Si Mina ay isa
babaeng naging "prostitute" o taga-bigay ng aliw sa isang lalaki
kapalit ng salapi.
Sa usaping panlipunan ay tila walang puwang ang ganitong uri ng babae,
gayundin sa pangmoral na isyu. Ang pakiwari ng mga taong malilinis ang
pagkatao ay batik sila sa lipunan. Ngunit ang taong naghihirap ay
kumakapit sa patalim upang mabuhay; sundin sa tamang oras harapin ang
buhay gaano man kababa ang kapalit nito. Mga mapapait na alaala ng
nakalipas na upang hindi kamuhian ng lalaking mamahalin ay sadyang
ililihim. Pero sa ating lipunan ay walang lihim na hindi nabubunyag.
Ang kahalagahang pangmoral at panlipunan ay madaramasa
bigat ng naging problema ni Mina noong siya ay umibig ng tapat sa isang
lalaki. Sa lipunang Pilipino ay lubhang mahalaga ang karangalan lalo
na ng mga babae.
K. Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng
mga Pilipino.
Ang Mensahe na nais iparating sa mga mambabasa ay dapat pag-ingatan ng
mga babae ang kanilang puri at karangalan sapagkat ang mga katangiang
ito ang magdadala sa kanilang maligayang buhay pagdating ng araw. May
kasabihan nga ang mga Pilipino na "di bale na mahirap, basta
nabubuhay nang may karangalan man lamang"
Ang Paksa ng prostitusyon ay lagi na lamang pinagtatalunan
sa lipunang Pilipino. Laban dito ang simbahan at ang mga moralistang
babae, mga manang at mga nasa mataas na lipunan. Maging ang mga
pahayagan na naglalathala ng malalaswang larawan ay sinisisi sa
paglaganap ng prostitusyon. Sa usaping panlipunan ay malaki ang epekto
sa pagbaba ng moralidad sa ating lipunan at kapaligiran.
Ang mensahe ng katha ay nauukol din sa tema ng pagbabago.
Walang imposibleng makamtan ang katiwasayan at kaligayahan sa buhay
kung taos-puso ang pagnanais na magbago alang-alang sa isang minamahal.
D. Papel ng Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Si Mina ang naging sentro ng nobelang ito, sapagkat alam ni
Mina ang magiging kalagayan niya sa larangan ng pag-ibig. Lagi rin
niyang sinasabi kay Mercy and kanilang kalagayan sa buhay dahil sila ay
mga babaeng bayaran. Matindi and pagtatalo ng kalooban ni Mina ng
makilala niya si Angel dahil noong una ay plano niyang takawin,
paasahin at huthutan lamang ang lalaki. Pagtagal ng panahon ay
napatunayan niyang talagang mahal niya si Angel. Kaya hindi nagawa ni
Mina ang mga plano niya laban kay Angel.
Naging maligaya naman ang pagsasama nila ni Angel hanggang
sa makialam ang ina ni Angel. Dito naramdaman ang mensahe ng
pangunahing tauhan. Handa siyang magsakripisyo alang - alang sa
pag-ibig niya sa lalaki. Hindi niya gustong bigyan ng problema ang
mag-ina dahil lamang sa pag-ibig niya.
E. Bisa Sa Isip at Damdamin ng Mambabasa.
Ang naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa sa
kathang ito ay ang paghanga sa katauhan ni Mina, handa niyang
isakripisyo ang tunay niyang pag-ibig kay Angel upang hindi ito madamay
sa paglibak ng lipunan sa pagkatao niya.
Ang nanay naman ni Angel ay nag-iwan ng pagkamuhi sa mga
mambabasa dahil siya laging nagmumura kapag hindi siya nabibigyan ng
pera ni Angel.
SA MGA KUKO NG LIWANAG
A. Mga Tauhan at papel na ginampanan sa nobela
Julio Madriaga - isang mahirap na tao labis ang pagmamahal sa isang
babae lamang na humantong sa kanyang kamatayan.
Ligaya Paraiso - ang babaeng minahal ni Julio, nagka-anak ng Intsik.
Ahtek - ang salbaheng intsik na nagkulong kay Ligaya sa bahay niya
hanggang magka-anak ito
Mr. Balajadia - ang switik na amo ni Julio.
Mr. Manabat - may ari ng building na pinagtratrabahuhan ni Julio.
Imo, Atong, Omeng - mga kasamahan ni Julio sa trabaho
Misis Cruz- ang "recruiter" na nagdala kay Ligaya sa Maynila.
Perla - Ang walang swerte ng dalaga mula sa Apog-Sunog
B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Ang nobelang ito ay tumatalakay sa kalagayang pang-agraryo sa
probinsiya at ang kaugnayan nito sa problema ng maralitang taga-lunsod
sa Maynila.
Sa nobelang ito, ang mga suliraning panlipunan ay hindi
lamang tumatalakay kundi iniugnay din sa kawalan ng hanapbuhay,
prostitusyon at problema sa iskwater sa Maynila noong dekada sisenta
(1960's).
Ipinahiwatig dito ang kapangyarihan ng mga mayaman na
may-ari ng mga lupa sa lalawigan ni Atoy, ang kaibigan ni Julio, dahil
sila ay pinalayas ng mga ito sa lupang sinasaka ng pamilya ni Atong.
Isa pang kahalagahang pagmoral at panlipunan ay ang
pagbanggit ng nobelista sa mga prostitusyon, na ipinakita sa
pamamagitan ng paggamit ng maruruming salita. Dito ay mararamdaman ng
mga mambabasa ang kasawiang palad ng mga babaeng walang natapos na
kurso; nahirapang humanap ng disenteng hanap-buhay kayat humantong sa
prostitusyon.
Ang hindi pantay-pantay na pagtingin ng lipunan sa mahihirap
at mayayaman at patutunayan ng diyalogo ng mga trabahador gaya ng
"Alam mo yang batas, yan ay para sa maliit lamang. Sa malalaki, wala
siyang batas-batas" Ang ibig sabihin nito ay mas nakakiling ang batas
sa mayayaman kaysa sa mahihirap.
C. Mensahe sa Mambabasa
Ang pinakamahalagang mensaheng nais iparating ng manunulat sa mambabasa
ay ito sana magsikap ang tao na makapag-aral upang hindi siya abusuhin
o pagsamantalahan ng mga amo nila sa trabaho.
Ipinakita sa nobela ang pagsasamantala kay Julio at sa iba pang
trabahador ang pagpapapirma ng kapatas na sila ay tumanggap ng halagang
tatlong piso, ngunit sa katunayan ay dos singkwenta lamang ang talaga
nilang tinanggap.
Isa pang mensahe dito ay ang maling palagay na ang Maynila ay isang
paraiso. Sa lalawigan daw kapag ipinanganak sa araro, e tiyak mong
doon ka rin mamatay. Ang umiiral na sistemang panlupa noon ang
nagpapahirap sa buhay ng mga manggagawa sa bukid. Para sa kanila, ang
babae ay mag-aasawa din lang ng mahirap kaya sa probinsiya mananatili.
Magiging tulad din nila ito na magkakaroon ng mga anak na palalakihin
sa paghihirap at pagtitiis.
Para sa mga taga-lalawigan, kailangang lumuwas ng Maynila
at doon hanapin ang kapalaran. Mabisang ipinakita ni G. Reyes na mali
ang mga ganitong palagay dahil ang mga tauhan niyang kinatha ay
napahamak dahil sa pagluwas sa Maynila.
Ang uri ng produksyon na tinatawag na kapitalista na siyang
basehan ng lipunang Pilipino noong 1960's ay ipinakita rin ni G.
Reyes sa mga mambabasa. Nagawa niyang ipahiwatig sa mga mambabasa at
ipaliwanag sa isang limitadong pamamaraan ang impluwesiya ng ekonomyang
metropolitan sa pambansang ekonomiya.
D. Papel ng mg Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Sa lahat ng mga tauhan na gumalaw sa nobelang "Sa Mga Kuko ng
Liwanag" ang papel na ginampanan nina Ligaya Paraiso at Julio
Madriaga ang tumatak nang matiim sa puso at damdamin ng mga mambabasa,
gusto ng mga magulang na umunlad si Ligaya ngunit napahamak lamang sa
Maynila. Si Julio Madriaga naman ang naging simbolo ng transpormasyon
na nagaganap sa bawat tao na dulot ng mga di-maiiwasang pangyayari sa
takbo ng buhay.
Mula sa isang kimi at mahiyaing probinsiyano na dumanas ng
lahat na yata ng klaseng paghihirap ay naging parang mabangis na hayop
siya. Ang pang-aabuso at pandaraya ng mga kapitalista sa mga pinasukan
niyang trabaho ay nagpatigas sa kanyang puso at damdamin. Ngunit ang
pagkasawi niya sa pag-ibig kay Ligaya Paraiso ang talagang nagpabago sa
kanya hanggang sa mapatay niya si Ah-Tek ang lalaking tumangay kay
Ligaya. Sa nobela ay si Julio ang simbolismo ng pagbabago; na hindi
lahat ng tao ay kayang magpasensiya at darating din ang araw na siya ay
mapupuno at matututong gumanti.
Si Ligaya naman ang naging simbolo ng kapalaran ng mga
taga-lalawigan na ang kapalaran ay binago ng pagsunod sa gusto ng mga
magulang. Sa halip na bumuti ang buhay ay napahamak lamang. Gayundin
ang sinapit ni Perla na naging isang biktima ng prostitusyon dahil sa
kahirapan.
Si Imo ang simbolo ng pagkagahaman sa mga biyayang dulot ng
pera na sa akala ay sa Maynila talaga matatagpuan ang mga kapitalistang
tulad ni Mr. Balajadia at Mr. Manabat; ang mga taong nagpapahirap sa
buhay ng kanilang mga kababayan. Sa lahat ng mga ito, lumitaw ang
kahalagahan ng pera o ng magandang pwesto upang mabuhay ng marangal sa
loob ng isang lungsod na kung saan ang mga tao ay walang tigil na
nakikipagsapalaran at nakikipagkompetisyon sa isat isa upang umasenso
at umunlad.
Si Ah-Tek ang kumakatawan sa mga dayuhan na dahil sa may
pera ay nagawang pagsamantalahan ang katulad ni Ligaya.
E. Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa
Ang nagiging buhay ng mga taga lalawigan na nagpunta sa Maynila at ang
kanilang pagkapamak ay ipinakikitang kaisa sa isip at damdamin ng mga
mambabasa. Hindi rin malilimutan ng mga mambabasa ang pagiging
mapagsamantala ng mga taong nasa kapangyarihan o mataas na pwesto. At
lalong mahirap malimutan ang walang katuturang pagkamatay ni Julio -
ay simbolo ng "sa Kuko ng Liwanag".
Mga Katha:
ANG GILINGANG BATO
A. Mga Tauhan
Ina(Trining) - siya ang ina pitong anak na binuhay niya sa tulong ng
gilingang bato.
Ate
Ditse
Kuya magkakapatid
Diko
Tagapagsalaysay (kapatid na bunso)
B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Ang kahalagahang pangmoral at panlipunan ng kathang ito any ang
ipinakitang walang pasuhaling pagmamahal ng isang ina sa kanyang mga
anak. Sobrang hirap sa papaikot ng gilingang bato ang ina upang may
maipag-paaral sa kanyang mga anak, lalo na nang biglang mamatay ang ama
ng mga bata.
Sa lipunang Pilipino ay isa ng tradisyon ang pagpapaaral ng mga anak,
mahirap man o mayaman ang angkan. Nagtutulong-tulong ang buong pamilya
upang may makatapos ng pag-aaral. Kung minsan ay napipilitan pang
huminto ng pag-aaral ang ibang kapatid upang makatapos muna ng
pag-aaral ang mga nakakatandang kapatid.
Isang moral na obligasyon din ng mga magulang na kausapin ang mga anak
kung may mahigpit na problema ang pamilya upang mapag usapan ang
solusyon dito. Sa pamamagitan ng prosesong ito ay magkakaroon ng
kalutasan.
K. Mensahe at Implikasyon sa kasalukuyang Pamumuhay ng
mga Pilipino
Ang mensahe ang kathang ito ay maliwanag; ang pagsalo ng ina sa lahat
ng responsibilidad na naiwan ng ama upang mapakain at mapag-aral ang
mga anak. At upang ang mga nasabing anak ay hindi mapahamak ang buhay.
Ang paghihirap ng bawat isa tulad ng paggigiling ng ina,
pagluluto ng kakainin, at paglalako ng mga bata sa iba't ibang lugar
ay simbolo ng implikasyon sa kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino.
Ngunit ang isang mensahe na mahirap mawala sa mga mambabasa ay ang
taglay na pagtitiis ng ina sa kathang ito. Dito masasalamin kung paano
niya sinikap na tulungan ang mga anak na maabot ang kani-kanilang mga
pangarap sa buhay.
D. Papel ng Pangunahing Tauhan Sa Paghahatid ng Mensahe
Ang gilingang-bato ang naging simbolo ng lakas ng ina, pansinin ang mga
linyang ito sa kwento;
"makupad na at hirap ang kanyang mga kilos. May kinig na
ang kanyang kamay sa pagsusubo ng binabad na malagkit. Mabagal na ang
ikot ng pang-ibabaw na taklob ng gilingang-bato. Pasaglit-saglit ay
tumitigil siya, maghahabol ng hininga wala na ang kanyang dating lakas,
sigla at liksi"
Ang anak na nagsasalaysay sa kuwento ay may malaking papel
din sa paghahatid ng mensahe ng kwento. Sa pamamagitan niya ay nalaman
ng mga mambabasa ang nilalaman ng puso ng bawat anak.
E. Bisa Sa Isip at Damdamin
Masakit sa damdamin ang naiwang bisa ng kathang ito,
sapagkat namatay sa gitna ng hirap ang ina ng magkakapatid. At nang
paghati-hatian nila ang mga naiwang ari-arian ng ina ay wala man lamang
nagpala sa gilingang-bato na pinanggalingan ng kanilang kabuhayan.
DI MAABOT NG KAWALANG-MALAY
A. Mga Tauhan
Emy ang dalawang batang magkalaro na parehong nabibilang
Ida sa napakahirap na pamilya.
Obet - kapatid ni Ida na may sakit
Nanay ni Ida - ginagawa ang lahat upang kumita ng pera para sa
dalawang anak nila.
B. Kahalagang Pangmoral at Pangsosyal
Ang kathang ito ay malaki ang impluwensya sa kahalagahang pangmoral at
pangsosyal na ipinakita ng manunulat sa pamamagitan ng usapan nina Emy
at Ida. Ang maaring paglalarawan sa kapaligiran na pinaglalaruan ng
dalawang bata ay nakakahabag, tulad ng ganitong paglalarawan;
"tumingin ang bata sa dram ng tubig sa may gripong labahan, sa yerong
nakatabing sa naglalawa at mabahong pusalian, sa tanging tiklis ng
tapunan ng mga basurang nilalangaw sa gilid ng eskinita, sa matayog na
poste ng ilaw sa labas ng bakod na alambreng tinik."
Sa pansosyal na aspeto ay ni hindi dapat sa ganitong pook maglaro ang
mga bata sapagkat makasasama sa kanilang kalusugan. Sa pangmoral naman
ay ipinakita nito ang pagpapabaya ng mga ina sa kanilang mga anak
sapagkat abala sila sa pagbabaraha.
Para sa mga mambabasa ng kathang ito, ang mga kahalagang pangmoral at
pangsosyal ang dapat tandaan, sapagkat sa ibang kapus-palad na nilalang
ay waring sapat lamang na may tirahan sila kahit gaano ito kadumi.
K. Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng
mga Pilipino
Ang kathang ito ay salamin ng mga nagaganap sa totoong buhay lalo na sa
mga pook ng mga dukha at iskwater. Bagamat hindi tuwirang sinabi ng
manunulat kung ano ang trabaho ng nanay ni Ida, ay mahuhulaan sa siya
ay isang prostitiyut o babaeng nagbibili ng aliw sa mga lalaki kapalit
ng salapi. Ito ay dahil sa pagbanggit ni Emy na tuwing "umaalis ang
nanay ni Ida ay ang ganda-ganda ng damit at umaga na kung umuwi". Ang
Implikasyon nito sa kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino ay matindi,
dahil sa ito ay isang katotohanan. Ang mga babaeng labis ang kahirapan
ay talagang napipilitan na pumasok sa ganitong uri ng buhay upang
masuportahan ang pamilya niya.
Ang mensahe naman dito ay ang pagbaling ng mga ina ng tahanan ng
magsugal dahil sa walang ibang magawa sa kanilang mga bahay. Isama na
rin dito ng hilig ng mga Pilipino o ng kahit anong lahi na
makipagsapalaran upang kumita ng salapi.
D. Papel ng mga Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Sa kathang ito ay lumutang ang katauhan ni Ida, sapagkat
ang kanyang ina ang may matinding problema sa pananalapi.
Si Ida ang nagkukuwento kay Emy ng mga paghihirap nila, tulad ng
pagkakasakit ng kapatid, niyang si Obet; ang pagkakapos nila sa
pagkain, sa mga gamit sa bahay at sa gamot ni Obet.
Binabanggit din niya ang tila pangungulila sa ama na maagang namatay.
Si Ida ang tagapagpaalala sa mga mambabasa ng mga realidad ng buhay,
kahit tila musmos ang istilo ng pagsasalita niya ay naroroon ang
mensahe; na mahirap mawalan ng ama ang isang tahanan. Lalong mahirap
din kung ang ina ay wala ring hanap buhay at wala ring tinapos sa
pag-aaral ay tiyak na magugutom ang pamilya.
Sa parte ni Emy, ang kalaro ni Ida ay hatid din niya ang mensahe na sa
mga taong walang tiyak na hanap buhay ay talagang sa pagsusugal,
pagkukuwentuhan at pag iistambay mauubos ang kanilang panahon.
Ang matinding lungkot sa mukha ng ina habang kumakain ng
pansit si Ida ay palatandaan ng pagkaawa niya sa anak. Ang papel ng
ginagampanan ng ina ng paghahatid ng mensahe ay epektibo, kahit hindi
siya gaanong nagsalita ay naipaparating niya sa mambabasa ang
paghihirap ng kanyang kalooban dahil sa dinaranas ng mga anak, at
gayundin maaring napipilitan lamang siyang magtrabaho ng mababang
trabaho dahil sa tindi ng pangangailangan.
E. Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa
Ang mambabasa ng kathang ito ay maiiwanan ng malungkot
bilang pakikiramay sa mga tauhan sa kwento. Awa o pagkahabag kay Obet
ang maiwang bisa sa damdamin, dahil hindi naman binanggit sa kwento
kung gumaling ba siya o hindi.
Ang isa pang pangyayari sa kwento na may "impact" o
bisa sa isip at damdamin ng mambabasa ay ang pakatapon ng pansit na
ipapakain sana ni Ida kay Emy dahil katulad nga din itong gutom palagi.
Ang maiisip ay ito "sayang!nakakain sana ng masarap si Emy!"
EMMANUEL
A. Mga Tauhan
Emmanuel - ang bida sa katha; mayaman, malungkutin, at
hindi alam kung ano ang gusto sa buhay
Brad - ang tagapagsalaysay sa katha; kaibigan at laging
karamay sa bawat gawin ni Emmanuel
B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Ang kathang ito ay may kahalagahang pangmoral dahilan sa
kabila ng kayamanan ni Emmanuel at halos lahat ng katangian ay nasa
kanya na ay hindi pa rin siya maligaya. Si Emmanuel ay maputi, mataas,
matangos ang ilong o sa madaling sabi ay magandang lalaki, mataas ang
pinag aralan siya ay doktor at napakayaman ngunit hindi siya masaya sa
kanyang buhay.
Sa pangmoral at panlipunan na pamantayan ay medyo
kataka-taka ang inuugali ni Emmanuel sapagkat nasa kanya na ang lahat,
ngunit ano pa ang dahilan ng kalungkutan niya? Sa kabilang banda, ang
kaibigan naman niya na nagsasalaysay ay katamtaman lamang ang kalagayan
sa buhay, ngunit naging matalik na magkaibigan sila. Ang kaibigang ito
ay katamtaman lamang ang kalagayan sa buhay kaya kalimitan ay si
Emmanuel ang gumagastos sa mga lakad.
Sa pangmoral na isyu ay tila hindi maganda ang ginagawa ni
Emmanuel na pagkuha ng mga bayarang babae upang makapag-aliw lamang.
K. Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng mga
Pilipino
Ang mensahe ng katha ay maliwanag, ito ay ang
kawalang-kasiyahan ng tao sa buhay. Ang mahirap ay naghihimutok dahil
sa hindi niya makamtam ang mga gusto niya sa buhay. Ang ibang mayaman
naman ganoon din ang sitwasyon. Lahat halos ng mga bagay na maaring
mabili ng salapi, karangyaan, luho at karangalan ay nasa kanila na pero
hindi pa rin nasisiyahan sa buhay.
May implikasyon ito sa kasalukuyang pamumuhay ng mga
Pilipino. Ang mayaman na hindi marunong masiyahan ay gumagawa ng mga
mumunting krimen sa lipunan, tulad ng panggugulo, pananakit at iba pa
para makatawag lamang ng pansin sa lipunan. Halos ganoon din ang
ginagawa ng mga mahihirap sa buhay. Ang iba ay napipilitang magnakaw
upang may maipakain sa pamilya o maipagamot ang anak o kamag-anak na
may sakit.
Ang mensahe dito ay ito, dapat magkaroon ng kasiyahan ang
mga tao anuman ang kalagayan nila sa buhay, upang magkaroon ng
katahimikan.
D. Papel ng mg Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Sa pagsulat at pagbasa ng maikling kwento, ang mga tauhang
gumagalaw sa kwento ay sadyang pinanggagalingan ng damdamin na nais
ipaabot ng awtor sa kanyang mga mambabasa. Sa kwentong "Emmanuel"
ang nanaig ay ang nadarama ni Emmanuel at ng kanyang kaibigan. Malayo
ang agwat ng kanilang kalagayan sa buhay. Ramdam ng mambabasa and
dinaranas na lungkot at pagkabagot in Emmanuel ngunit wala siyang
magawa.
Ang mga pagkakataong parang nawawala sa sarili si Emmanuel,
nakatanga at waring sakmal ng malalim na pagmumuni ay napapansin ng
kaibigan niya. At kapag napuna nito na napapansin ng kaibigan ito ay
agad na ngingiti. Mahusay magtago ng emosyon si Emmanuel kayat parang
nakakaawa siya. Kung tutuusin ay nakakaawa talaga ang tauhan dito.
Walang mangyaring maganda sa buhay niya, hanggang sa dumating ang araw
na siya ay lumayo na lamang upang pumunta sa ibang bansa.
Ang kaibigan din ay nakabagbag ng kalooban, pansinin ang
mga huling pangungusap niya "kung ako'y babae, marahil ay inayakan
ko ang paghihiwalay namin ni Emmanuel. Lumulubog na ang araw at
maipu-ipo sa paliparan. Nakangiti si Emmanuel ngunit hindi maganda ang
kanyang ngiti, at naisip ko na marahil ay gayondin ang pagkakangiti
ko."
E. Bisa Sa Isip at Damdamin ng mga Mambabasa
Ang naiiwang bisa sa isip at damdamin ay mahalaga sapagkat
dito nakasalalay ang ganda o kapangitan ng kwento. Ang mga problema ni
Emmanuel ay tila hindi tama para sa kalagayan niya sa buhay. Kailangan
natin bigyan ng pansin ang mga gawain sa araw-araw ni Emmanuel, tulad
ng pagpapasarap lamang sa buhay pero sa kabila ng lahat ay wala pa rin
siyang nakikitang kaligayahan sa buhay. Ang bisa sa isip at damdamin ng
mga mambabasa ay ito; Ano nga kaya ang sukatan at saligan ng
kaligayahan sa buhay ng isang tao?
LUGMOK NA ANG NAYON
A. Mga Tauhan
Vic/Inte - ang taga-nayon na bumalik sa kanilang sinilangan upang
manghingi ng mga pwedeng ihanda sa kasal ng kapatid niya.
Ang kaibigan ni Vic - siya ang nagsasalaysay sa kathang ito
Tata Pilo - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon
Nana Buro - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon
Oding - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon
Ising - mga kamag-anak ni Vic/Inte sa nayon
B. Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Ang kathang ito ay nagpakita ng kahalagahang pangmoral at
panlipunan dahil sa pagnanais ni Vic na makahingi ng panghanda sa kasal
ng kanyang kuya, ngunit ayaw nilang ipakita o ipahalata na nais niya
talagang manghingi. Sa lipunang Pilipino ay sadyang isang kaugalian
ang paghahanda nang marami sa kasal. Kahit hindi kaya ay pilit kinakaya
kahit manghingi o mangutang pa.
Sa pangmoral na isyu naman ay talagang isa ring katangian
ng mga Pilipino ang hindi pagtanggi kahit hindi na nila kaya ang mga
pangangailangan ng kanilang kamag-anak.
K. Mensahe at Implikasyon sa kasalukuyang Pamumuhay ng mga
Pilipino
Ang buhay sa kasalukuyan ay sadyang mahirap, lalo na sa mga
nayon o baryo. Ang mga tagarito kasi ay walang tiyak na hanap-buhay at
walang sapat na salapi para sa kanilang pamilya, ngunit kapag may
kamag-anak na humingi ng tulong ay buong-puso pa rin silang magbibigay
ng tulong. Ang katotohanang ito ay malaki ang implikasyon sa
kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino. Parte ng ating kultura ang
pagiging marangya sa mga handaan kahit halos paghirapan ang pagkuha ng
ihahanda para sa mga panauhin.
Ang mensahe nito na nais iparating sa mambabasa ay and
bukal sa kalooban na pagtutulungan ng mga magkakamag-anak kung may mga
okasyon na mahalaga tulad ng kasal. Ang isa pang mensahe ay ang likas
na ugali ng mga Pilipino na tumulong sa abot ng kanyang kakayahan kahit
sakdal-hirap din ang pamilya.
D. Papel ng mga Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Sa kathang ito ay si Vic ang may maraming ginawa upang
makakuha ng ihahanda sa kasal ng kanyang kapatid. Ngunit ang naging
instrumental sa paghahatid ng mensahe ay ang naging tagapagsalaysay ng
mga kalagayan ng nayon na pinuntahan nila ni Vic. Sa pagkukuwento niya
ay mababagbag ang puso ng mga mambabasa dahil sa hirap ng mga
taga-nayon. Maging ang itsura ng nayon ay nakakaawa din. Ang salitang
"lugmok ang nayon" ay tamang-tama dahil sa kanyang paglalarawan.
E. Bisa Sa Isip at Damdamin
Ang naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa ay
ang pagkaawa sa kalagayan ng mga taga-nayon. Maging ang paglalarawan sa
kalagayan ng pamilya ni Tata Pilo na ang ulam ay talong at tuyo lamang.
Ang bahay ay walang gamit o kasangkapan.
Isa pang bisa sa isip at damdamin ay ang istayl ng mga
bahay; walang sariling silid ang mga babae at maging ang mag-asawa. Ang
tanong sa isip ng mga mambabasa ay paano ang sekswal na problema ng mga
mag-asawa.
KABANATA V
Buod, Konklusyon at Rekomendasyon
Ang kabanatang ito ay nalalaman ng mga kabuuan ng pag-aaral, konklusyon
at rekomendasyon.
Kabuuan
Ang pag-aaral na ito ay may pangkalahatang layunin na
makapagsagawa ng masusing pagsususri sa ilang piling nobela at katha ni
Ginoong Edgardo M. Reyes, isang mahusay at tanyag na manunulat sa loob
ng ilang dekada.
Isa pang layunin ng pag-aaral na ito ay upang mahanap ang
mga kasagutan sa mga sumusunod na suliranin; anu-ano ang mga
kahalagahang pangmoral at panglipunan ang makukuha sa mga nobela at
katha ni Edgardo M. Reyes; anu-ano ang mga katangian ng mga nobela at
katha ayon sa mga sumusunod;
· Mensaheng hatid at mga implikasyon sa pamumuhay ng mga
Pilipino
· Naging papel ng mga pangunahing tauhan sa paghahatid ng
mensahe
· Naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa
Ang pag-aaral na ito ay mahalaga sapagka't sa pamamagitan nito ay
malalaman ng mga mag-aaral ang pinag-ugatan ng pampanitikan ng lahing
Pilipino. Mauunawaan din nila ang takbo rin ng kasaysayan ng bawa't
nobela at kathang sinuri sa pag-aaral na ito. Ang mga saklaw ng
pag-aaral na ito ay ang mga sumusunod:
MGA NOBELA
· Laro Sa Baga
· Sa Kagubatan ng Lunsod
· Sa mga Kuko ng Liwanag
MGA KATHA
· Di-Maabot ng Kawalang-Malay
· Emmanuel
· Ang Gilingang-Bato
· Lugmok Na Ang Nayon
Ang mga nobela ant kathang saklaw ng pag-aaral ay galing sa mga
koleksyon ng autor . gayun man, hindi saklaw ng pag-aaral na ito ang
paggamit ng statistika sapgka't ang layunin ng pag-aaral na ito ay
suriin ang mga nobela para sa kapakanan ng mga mag-aaral at mga
mambabasa.
Ang pag-aaral na ito ay gumagamit ng pasuri at palarawang pag-susuri
upang higit na maipaliwanag ang mga kahalagahang pangmoral at
panlipunan, ang mga mensahe at implikasyon sa kasalukuyang pamumuhay ng
mga Pilipino at iba pang mga kriterya.
Binanggit sa kaugnay na mga literatura at pag-aaral ang deskripsyon ng
nobela at katha, Kasaysayan ng nobelang Pilipino at katha, ang mga
panahon ng nobela, mga uri ng nobela at katha, mga sangkap ng nobela,
tradisyon at bisa nito sa mambabasa at mga iba pang mga literature na
may kaugnayan sa kasalukuyang pag-aaral.
Mga Kinalabasan ng Pagsusuri sa mga Nobela at Katha
Ayon sa pagsusuring isinagawa sa mga saklaw na nobela at
katha ang mga sumusunod na natuklasan sa pag-aaral ay makikita sa
talahanayang ito:
A. Mga Nobela Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng mga Pilipino
Papel ng Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa
1. Laro Sa Baga
· Ang pagkahilig ng mga lalaki sa pagpunta sa mga pook na may
babaeng nagbibili ng panandaliang aliw.
· Ang paghahabilin ng isang ina sa isang taong
pinagkakatiwalaan ng kanyang anak
· Ang halaga ng pagtitiwala sa isang tao.
· Ang marupok na pagkatao ni Ding dahil pati ninang niya ay
pinagsamantalahan niya.
· Ang labis na panghihinayang sa kinabukasan ng isang bata na
maagang namulat sa seks.
· Ang pagkasira ng buhay ni Ding.
2. Sa Kagubatan ng Lunsod
· Ang taong nag hihirap, kahit sa patalim kumakapit.
· Ang batik sa pagkatao ay hindi naililihim sa habang panahon.
· Sa lipunang Pilipino ay lubhang mahalaga ang karangalan
· Dapat pag-ingatan ng mga bababe ang kanilang karangalan
upang hindi sila ikahiya ng asawa nila at mga kamag-anak
· Ang pagbabago ng tao ay dapat hangaan.
· Ang pagsisikap ni Mina na tulungan ang pamilya na makaahon
sa kahirapan kahit ipagbili ang kanyang sarili.
· Ang pagbabago niya alang-alang sa isang minamahal
· Paghanga sa katauhan ng isang babae ang naiwang bisa sa isip
at damdamin ng mga mambabasa.
3. Sa mga Kuko ng Liwanag
· Ukol ito sa problemang pang agraryo at sa naging masamang
kapalaran ng mga taong nagpupunta sa Maynila.
· Dapat magsikap sa pag-aaral ang isang tao upang magtagumpay
siya sa buhay at upang hindi siya abusuhin ng mga nakakataas sa kanila
sa trabaho.
· Si Ligaya Paraiso at Julio Madriaga ang mga pangunahing
tauhan na naghatid ng mensahe sa mambabasa; nakapatay si Julio dahil sa
pagmamahal kay Ligaya. Si Ligaya naman ang halimbawa ng babaeng
napariwara dahil sa kahirapan ng buhay.
· Ang miserableng buhay ng mga taong walang pinag-aralan at
mahirap ang naiwang bias sa isip at damdamin ng mamababasa. Gayundin
ang pagkamuhi sa mga taong mapagsamantala sa kapwa.
B. Mga Katha
Kahalagahang Pangmoral at Panlipunan
Mensahe at Implikasyon sa Kasalukuyang Pamumuhay ng mga Pilipino
Papel ng Pangunahing Tauhan sa Paghahatid ng Mensahe
Bisa sa Isip at Damdamin ng Mambabasa
1. Ang Gilingang- Bato
· Sa mga Pilipino ay isa nang banal na layunin ng mga magulang
ang magpatapos ng pag-aaral ang mga anak. Kahit magdanas ng matinding
hirap ang mga magulang ay titiisin nila para sa layuning ito.
· Ang pagtutulungan ng bawat miyembro ng pamilya ang isang
magandang mensahe ng kathang ito.
· Sa pamamagitan nito ay mayroong solusyon na magagawa ang
pamilya.
· Simbulo ang gilingang- bato ang lakas ng isang ina
alang-alang sa kinabukasan ng kanyang mga anak.
· Lalo na sa kathang ito na patay na ang asawa ng inang ito.
· Ang pagkamatay ng ina na wala manlamang nadamang ginhawa sa
buhay ang naiwang bisa sa isip at damdamin ng mga manbabasa.
· At nang mapaghati-hatian ang naiwan ng ina ay wala man lamang
sa magkakapatid ang nagdala sa gilingang- bato.
2. Di-Maabot ng Kawalang Malay
· Hindi dapat magpabaya nag mga ina sa mga tungkulin nila sa
kanilang mga anak.
· Hindi rin dapat itira ang mga anak sa isang napakaruming
kapaligiran.
· Salamin ng totoong buhay ang ipinakita sa kathang ito, tulad
ng matinding paghihirap ng mga magulang na nadadamay ang mga anak na
walang-malay.
· Ang tono ng pagsasalita ni Ida kay Emy na salamin ng
kawalang-malay ay matinding sundot sa puso ng mga mambabasa.
· Ang ginagawa ng ina ni Ida ay tila ng prostityut na para
mabuhay ang mga anak ay ang naiwang biss sa isip at damdamin ng mga
mambabasa.
· Ang isa pa ay ang katotohanan na hindi man lamang
nakapag-aral ang ina ni Ida, Emy at Obet dahil sa kanilang kahirapan.
3. Emmanuel
· Sa pangmoral at panglipunan na pamantayan ay sadyang
kataka-taka ang inuugali ni Emmanuel. Lagi pa rin siyang malungkot at
tila walang kasiyahan sa buhay, sa kabila ng kanyang mga katangian;
mayaman magandang Lalaki at mataas ang pinag-aralan
· Kawalang-kasiyahan ng mga tao. Ang mahirap ang naghihimutok
sa buhay; pati ibang mayaman ay ganon din;
· Mensahe: dapat magkaroon ng kasiyahan ang tao upang magkaroon
ng kapayapaan ang ating lipunan.
· Si Emmanuel ang may hatid ng mensahe dahil sa tila pagkawala
niya sa wastong isipan.
· Ang pag-aalala ng kanyang kaibigan ang isa ring magandang
katangian ng tao at tunay na kaibigan.
· Dapat ay matuklasan ng tao ang kahalagahan ng pagkakaroon
ng kasiyahan sa mga bagay na ibinigay ng Diyos.
4. Lugmok na ang Nayon
· Mga kaugalian ng mga Pilipino sa nayon ang tinukoy sa
kathang ito. Sa pangmoral at panlipunan na aspeto ay talagang
nanghihingi ng panghanda sa kasal o anumang okasyon sa mga kamag-anakan
sa nayon.
· Ang mga taga nayon ay hindi kaylanman marunong tumanggi sa
kahilingan ng mga kamag-anakan kahit sila man ay naghihirap din.
· Talagang bukal sa kanilang kalooban ang pagbibigay.
· Si Vic ang pangunahing may ginawa para maging marangal ang
kasal ng kaniyang kapatid.
· Ngunit ang kaniyang kainigan ang nakapansin ng paghihirap ng
kaniyang kamag-anakan ni Vic sa nayon ngunit todo bigay pa rin
· Pagkaawa sa kalagayan ng mga taga-nayon; naghihirap din pero
matulungin at madamayin.
· Ang istayl ng mga bahay sa nayon ay iisipin mo din; wala man
lamang silid para sa mga mag-aasawa o anak na dalaga.
Mga Kongklusyon
Ayon sa talahanayan ng kahalagahang pangmoral at
panlipunan, mensahe at implikasyon sa kasalukuyang pamumuhay ng mga
Pilipino, naging papel ng mga pangunahing tauhan sa paghahatid ng
mensahe at bisa sa isip at damdamin ng mga mambabasa, ay nagawa ni
Ginoong Edgardo M. Reyes na mapukaw ang kamalayan ng mga mambabasa ukol
sa mga nangyayari sa ating lipunan.
Nailarawan niya ang mga bunga ng kakulangan ng pinag-aralan,
tulad ng walang-mabuting hanap-buhay at labis na paghihirap sa buhay.
Ang mga dahilang ito ang nagtulak sa isang babae upang magbili ng
laman, ang mga lalaki naman ay nakakagawa rin ng kasalanan sa lipunan.
Hindi rin nalimutan ng autor na isama sa mga akda niya ang mga paalaala
na dapat magkaroon ng kasiyahan ang mga tao kung ano ang bigay ng
Maykapal sa kanila.
Ang isang konklusyon ng pag-aaral na ito ay maganda ang
kontribusyon ni Ginoong Edgardo M. Reyes sa larangan ng panitikang
Pilipino. Ang mga paksa kasi niya any tumatalakay sa mga tradisyon at
kaugaliaan ng mga Pilipino. Halos lahat ng mga nobela at katha niya ay
ng bigay ng aral na pwedeng pamarisan ng mga mag-aaral.
Mga Rekomendasyon
Inirerekumenda ng mananaliksik na ito ang mga sumusunod:
1. Dapat isama sa mga paksang-aralin sa elementarya, hayskul at
kolehiyo ang mga akda ni Ginoong Reyes.
2. Magparami ng mga kopya ng mga nobela at katha ang mga paaralan
upang ilagay sa mga silid-aklatan. Sa ganitong paraan ay higit na
maraming mag-aaral ang makakabasa sa mga akda ni Ginoong Edgardo M.
Reyes.
3. Maaaring magdaos ng "seminar" o "workshop" ang mga guro
sa Filipino at anyayahan nila si Ginoong Reyes na tagapagsalita.
MGA TALASANGGUNIAN
Abueg, Efren R., Mirasol D., Ordoñez, R., Reyes, E., Sikat, R. 1993.
Mga Agos Sa Disyerto. Solar Publishing Corporation.
Arrogante, Jose A. 1983. Panitikang Pilipino: Antolohiva. Manila:
National Bookstore, Inc.
Belvez, Paz M. 1994. Wika at Panitikan. Maynila, Quezon City. Rex
Bookstore.
Casanova, Arthur P. 1984. Kasaysavan at Pag-unlad ng Dulang Filipino.
Maynila: Rex Printing Co., Inc.
Devesa, Eduardo T. 1982. Panitikang Pilipino.
Gamboa-Alcantara, Ruby V., Gonzales-Garcia, Lydia Fer. 1989. Nobela:
mga buod at pagsusuri. Rex Bookstore.
Guamen, Pructosa 1989. Tanging Gamit ng Pilipino. Manila: Rex
Publishing House.
Iranzo, Berverly C. 2005. Isang Masusing Pag-aaral sa mga Pamamaraan sa
Pagtuturo at Paggamit ng Wika ng Asignaturang Filipino ng mga Guro sa
B.N. Calara Elem School Los Baños Laguna. Los Baños Laguna. Colegio
de Los Baños.
Mag-atas, Rosario U. 1994. Panitikang Kayumanggi. Metro Manila.
Maynila: Printing Co., Inc.
Merciales, Loreta 2003. Isang Masusing Pag-aaral ng mga Piling Kwento
ni Dr. Genoveva E. Matute. Los Baños Laguna: Colegio de Los Baños.
Perez, Al Q. 1971. Mga Babasahin sa Panunuring Pampanitikan.
Mimeographed.
Ponciano, Pineda B. 1973. Ana Panitikang Pilipino. Kalookan City:
Philippine Graphics Arts Inc.
Reyes, Edgardo M. Laro sa Baga: a novel. San Juan Metro Manila: Book
for Pleasure.
Reyes, Edgardo M. Laro sa Baga: the screen play. San Juan Metro Manila:
Book for Pleasure.
Salazar, Evelyn 1995. Panitikang Pilipino. Manila: Phoenix Publishing
House.
Sta. Cruz, Lorna C. 2004. S&SCOM Internet Café. Cabanatuan City. Trace
Computer & Business College.
Tiangco, Norma de Guzman at T. Suarez, 1976 & 1981. Maikling Kasavsavan
ng Pilipino at Ilang Piling Akda. Maynila: Pamantasan ng Santo Tomas
Palimbagong Tanggapan ng UST.
Villafuerte, Patrocino V. 2000: Panitikang Panrehivon sa Pilipinas.
Valenzuela City: Mutya Publishing House.
Mag-subscribe sa:
Mga Post (Atom)